شیوه‌های آموزش نماز به کودکان چیست؟

والدین، می­ توانند بستر مناسبی را برای ترغیب فرزندانشان به نماز خواندن فراهم کنند.
 

چکیده : یکی از وظایف مهم والدین، به عنوان بهترین الگوی رفتاری فرزندان، تعلیم نماز به کودکان است؛ اگر این کار، از سنین کودکی آغاز شود، و همراه با مهر و محبت، تشویق، تحسین و تمجید والدین باشد، تأثیر و یادگیری آن به مراتب بیشتر خواهد بود.

تعداد کلمات 1421 /  تخمین زمان مطالعه 7 دقیقه

یکی از وظایف مهم والدین، تعلیم نماز است. خداوند در قرآن کریم به پیامبر گرامی اسلام صلی اللّه علیه و آله (که مراد از این خطاب تمام مسلمین می‌باشد) امر کرده، موظف است خانوادۀ خود را دعوت به نماز کند و در این مسیر استقامت نشان دهد: «وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیْها»؛[1] و خانواده‌ات را به نماز فرمان بده و خود نیز به آن شکیبایی ورز. این عملی است که دیگر پیامبران بزرگ الهی، در مورد فرزندان خود انجام می‌دادند. در خصوص حضرت اسماعیل در قرآن کریم آمده است: «وَ کانَ یَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلاةِ وَ الزَّکاةِ وَ کانَ عِنْدَ رَبِّهِ مَرْضِیًّا»؛[2]و همواره خانواده‌اش را به نماز و زکات دعوت می‌کرد و همواره مورد رضایت پروردگارش بود. لقمان حکیم نیز، دربارۀ نماز به فرزند خود توصیه کرده و می‌فرماید: پسرم نماز را به پا دار و امر به معروف و نهی از منکر کن.[3]
با توجه به آنچه بیان شد، هر مسلمانی موظف است که در مسیر انبیاء و ائمه اطهار (علیهم السّلام) گام بردارد، خانواده‌اش را به نماز امر کند و توصیۀ امام سجاد (علیه السّلام) در باب مسئولیت والدین را جدّی بگیرد. ایشان در رسالۀ حقوق می‌فرمایند: حق فرزند بر تو آن است که بدانی... نیک و بد او در این دنیا وابسته و منتسب به توست... او را به خدای یکتا راهنمایی کنی و در اطاعت و فرمانبرداری حضرت حق، کمک و یاریش نمایی....[4]
 

والدین باید در تعلیم واجباتی مثل «نماز» به طور جدّی وارد عمل شوند. البته اگر این کار، از سنین کودکی آغاز شود، تأثیر و یادگیری آن به مراتب بیشتر خواهد بود. شیوه‌های دعوت کودکان زیر هفت سال به نماز باید زیرکانه صورت گیرد، تا موجب دین‌گریزی آن‌ها نشود. با محبت و عطوفتی بیشتر از همیشه و با توکل به خداوند، توسل به ائمه اطهار علیهم السّلام، بدون شتابزدگی، با آگاهی از توانایی‌ها و استعداد کودک و فراهم کردن محیط مناسب، به این کار اقدام کنید.
امام باقر علیه السّلام در حدیثی زیبا، وظایف والدین را در تربیت دینی و آموزش نماز این گونه بیان فرموده‌اند: وقتی کودک سه ساله شد هفت بار به او بگو: بخوان «لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ». بعد، او را رها کن تا به سنِّ سه سال و هفت ماه و بیستم روز برسد، هفت بار بگوید: «مُحَمَّداً رَسُولُ الله»، و دیگر تا چهار سالگی او را واگذار. وقتی چهار سالش تمام شد هفت بار بگوید: «صلی الله علی محمد و آل محمد» و آزادش بگذار تا پنج سالگی به او گفته شود، دست راست و چپ کدام است؟ وقتی فهمید، او را رو به قبله قرار بده تا سجده کند، و باز او را رها کن تا شش سالگی. چون شش ساله شد رکوع و سجود به او بیاموز تا هفت ساله شود، در این سن، دستور بده تا دست و صورت را بشوید، وضو بگیرد، بعد به نمازش وادار. هنگامی که نه ساله شد، وضو یادش بده و اگر ترک کرد تنبیهش کن و به نماز فرمانش بده، و به سبب ترک آن، تنبیهش کن و چون نماز و وضو را یاد گرفت، والدینش آمرزیده می‌شوند، ان‌شاءالله.[5]
در حدیثی، رسول خدا صلی اللّه علیه و آله سنِّ یادگیری نماز را برای کودک شش سالگی دستور داده[6] و در روایتی دیگر فرموده‌اند: اگر پسر، دست راست و چپ خود را تشخیص داد به او دستور دهید نماز بخواند.[7]

با در نظر گرفتن مطالب ذکر شده در ادامه، به شیوه‌های آموزش و انس دادن کودک به نماز، پرداخته می‌شود.
1. والدین می‌توانند بهترین الگوی رفتاری برای فرزندانشان باشند، بدین صورت که هنگام اذان، دست از کار کشیده و همراه با آن‌‌ها نماز بخوانند، در حالتی که با رغبت و اشتیاق به این کار اقدام کرده و محبتشان به فرزندشان زیادتر از اوقات دیگر باشد. امام علی علیه السّلام با اتخاذ این روش بود که هنگام اذان، طفلی را به جایگاه نماز خود می‌بردند و نماز می‌خواندند.[8] علاوه بر آن، اختصاص دادن مکانی به عنوان «جایگاه نماز» در خانه، تأثیر مهمی در آموزش کودک دارد. از امام صادق علیه السّلام منقول است که: «امیرالمؤمنین علیه السّلام حجره‌ای در خانه مقرر فرموده بودند که در آن‌جا به غیر از فرش و شمشیر و مصحف، چیز دیگری نبود و در آن حجره نماز می‌خواندند.»[9]

2. با تشویق کودک به حضور در نماز جماعت، با همراهی دوستان و والدین و قرار ندادن او در عقب صف، می‌تواند در انس گرفتن کودک به نماز تأثیر گذاشت. علی بن ابراهیم در تفسیر خود در ذیل آیه «فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ»[10] می‌نویسد: «روزی ابو طالب به همراه فرزندش جعفر به محضر پیامبر صلی الله علیه و آله آمدند، در حالی که آن حضرت نماز می‌خواند و علی به او اقتدا کرده بود. ابو طالب به جعفر گفت: فرزندم، کنار عموزاده‌ات بایست و نماز بخوان. سپس جعفر در سمت چپ پیامبر به نماز ایستاد.»[11]

3. با استفاده از داستان‌های امامان معصوم علیهم السّلام و بزرگان دین، نقاشی، کاردستی، اشعار، فیلم‌ها و کارتون‌های مربوط به نماز، می‌توان فواید آن را آموزش داد.

4. تهیۀ امکانات و ایجاد فضای مناسب برای نماز، موجب می‌شود کودک به راحتی با خدایش ارتباط برقرار کند؛ نویسندۀ کتاب تربیت بدون فریاد در این باره می‌گوید: «اگر می‌خواهید از خداپرستی فرزندتان مطمئن شوید، باید فضایی را برای برقراری ارتباط فرزند با خدای خود فراهم آورید.»[12] انتخاب مُهر، سجاده و تسبیح زیبا برای فرزند و دعوت او به پوشیدن لباس شیک در هنگام نماز، از عواملی است که موجب می‌شود با اشتیاق از نماز استقبال کند. هم‌چنین هر از گاهی در جانمازِ او جوایز کوچکی مثل شکلات قرار دهید، تا وقتی کودک سجاده را باز می‌کند، نماز خواندن او با خاطره‌ای خوش همراه شود.
اما توجه داشته باشید که در این زمینه از واژه «جایزه» استفاده نکنید، زیرا فرزند در دفعات بعد، توقع این کار را دارد. اما می‌‌توانید لفظ «هدیه» را به کار ببرید، چون بار عاطفی آن بیشتر بوده و او توقعی، بار نمی‌آید. هم‌چنین گاه در مناسبات مذهبی با در نظر گرفتن علایق، نیازهای اساسی و کاستی‌های فرزند به دلیل نماز خواندن، به او هدیه شایسته بدهید.

5. به گونه‌ای که فرزندتان متوجه شود در حضور آشنایان و خانواده از نماز خواندن او تعریف کنید.

6. دقت داشته باشید که اگر کودک در وضعیت روحی مناسبی قرار ندارد، ناراحت، عصبانی، و یا خسته است، از صحبت و ترغیب کردنش به عبادت خودداری کنید؛ زیرا ممکن است موجب دلزدگی وی شود؛ برعکس، در زمانی که کودک نشاط دارد، به تربیت دینی او بپردازید.

7. اگر مادر در حال نماز خواندن است و طفل گریه می‌کند، لازم است که نماز را سبک‌تر بخواند و به او توجه نماید. امام باقر علیه السّلام می‌فرماید: پیامبر در نماز اگر صدای کودکی را می‌شنید. نمازش را سبک‌تر می‌‌خواند تا مادر کودک، که در نماز جماعت بود، به بچّه رسیدگی کند.[13]


منابع: آقا میری؛ فاطمه سادات (1395)، عطیه الهی، انتشارات بوستان کتاب، قم، چاپ اول.

پی نوشت :