آموزش سخاوت به کودکان

 والدین با همراهی کودکان خود هنگام صدقه دادن، می­توانند فرزندانی سخاوتمند تربیت کنند.
 

چکیده : والدین، در مسیر تربیت دینی کودک خود، برای پرورش انسان­ هایی سخاوتمند می­توانند به فرزندان خود یاد بدهند که هنگام گرفتاری و مشکلات مالی و روحی دیگران، به آن‌ها کمک کنند؛ چرا که پروش خصلت بخشش در کودکان موجب رشد اعتماد به نفس، موفقیّت و پیشرفت در آینده‌ای نه چندان دور می‌باشد.

تعداد کلمات 1370 /  تخمین زمان مطالعه 7 دقیقه

در تعایم اسلام آیات و روایات فراوانی وجود دارد که بر مفهوم سخاوت منطبق است. چند نمونه از آن را ذکر می‌کنیم:
وَیُطعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَی حُبِّهِ مِسکیناً وَ یَتِیماً وَ أسِیراً * إِنَّمَا نُطعِمُکُم لِوَجهِ اللهِ لَا نُرِیدُ مِنکُم جَزَاءً وَ لَا شُکُوراً[1] در این آیه، سخن از بزرگوارانی است که غذای خود را در حالی که شدیداً به آن نیاز داشتند، به مسکین و یتیم و اسیر دادند، بدون این که هیچ انتظار پاداش و تشکری داشته باشند.
 بر اساس روایات فراوانی در متون روایی شیعه و سنی؛ این آیات در فضیلت اهل بیت (علیهم السلام) نازل شده است. همچنین آیات 261 و 274 سوره بقره و نیز آیه 92 سوره آل عمران به مسئله بخشش و سخاوت نظر دارد. احادیث متعددی نیز درباره سخاوت وارد شده است؛ ضمن این که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه (علیهم السلام) با تعابیر گوناگون از سخاوت و اهمیّت آن سخن گفته‌اند تا شیعیان و دوست داران آن حضرات، بهاین خصلت نیکو عادت کنند .
 

سخاوت یعنی انسان از امکانات مادی و معنوی که در اختیار دارد، به دیگران بذل و بخشش نماید. در واقع بخشندگی نقطه مقابل بخل و وابستگی و نماد بهره­مندی از صفات پسندیده انسانی است.
 

انسان سخاوتمند و بخشنده کسی است که دلبستگی بسیار به مال و ثروت خود ندارد و بر اثر تمرین و توفیق، امیر مال خویش است نه اسیر آن. صاحبان احسان و سخاوت، مجوعه دارایی های ظاهری و باطنی؛ مادی و معنوی خویش را ملک خود نمی دانند و خود را مالک آنها نمی شمرند، بلکه امانت دار می دانند که باید به خوبی از داده های مالک اصلی مواظبت کنند و آنها را به نیازمندان و مستحقان واقعی بسپارند. از این رو نگاه سخاوتمندان به دارایی ها به عنوان رزق و روزی یا لطف و عنایت الهی است که با این نگرش، احسان و انفاق به راحتی صورت می­گیرد و پرداخت ها هرگز مورد توجه قرار نمی­گیرد، چون مال را مال الله و احسان را لطف و توفیق خدا می شمرند و خود را تنها عامل می­دانند نه مالک.
 

با این بینش و بصیرت، رزق و روزی خداوند نیز با سرعت بسیار به انسان سخی می رسد و آسان دادن باعث رسیدن مال می شود، به طوری که رسول اکرم(ص) می فرماید: رزق و روزی سخی سریعتر از رسیدن کارد به رگ گوسفند به او می رسد، همانا خداوند به فرد گیرنده طعام از فرشتگان افتخار  میکند.
افزون بر جلوه های مادی سخات، جنبه معنوی آن بسیارعظیم ترو چشمگیرتر است، چنان که امام رضا (ع) می فرماید: سخی نزدیک خداوند، نزدیک بهشت و نزدیک مردم است. سخاوت درختی درد بهشت است، کسی که خود را به شاخه ای از شاخه های آن بیاویزد داخل بهشت می شود.[2]
 

با این همه تفاسیر، آموزش این عمل در مسیر تربیت دینی کار سختی به نظر می‌رسد؛ اما پدر و مادر باید خود عامل به این حدیث حضرت امیر باشند که: آن کسی که خدا به او مالی بخشید، باید به خویشاوندان خود بخشش کند و سفره مهمانی خوب بگستراند و اسیر آزاد کند و رنجدیده را بنوازد و مستمند را بهره‌مند کند و قرض وامدار را بپردازد و برای درک ثواب الهی، در برابر پرداخت حقوق دیگران، و مشکلاتی که در این راه به او می‌رسد شکیبا باشد، زیرا به دست آوردن صفات یاد شده، موجب شرافت و بزرگی در دنیا و درک فضایل سرای آخرت است، إن‌شاءالله.[3] باید آن‌ها با در نظر داشتن این روایت، به فرزند خود یاد بدهند که هنگام گرفتاری و مشکلات مالی و روحی دیگران، به آن‌ها کمک کنند. برای رسیدن به این هدف باید هنگام بذل و بخشش، خصوصاً صدقه دادن، آنان را همراهی نمایند.
 

1. سعی کنید صدقه با دستان کودک داده شود تا سریع‌تر آموزش دیده و هم آن صدقه رفع‌کنندۀ بلاها از او باشد؛ در حین انجام دادنِ این عمل بگویید: «هر کسی به نیازمندان کمک کند خداوند روزی او را زیاد کرده، لذا می‌تواند آنچه را که دوست دارد تهیه کند». البته فراموش نکنید که چند روز بعد، آن وسیله‌ای که کودک دوست دارد تهیه کنید و آن را پاداش صدقه دادن او، معرفی نمایید؛ حتی می‌توانید در مواردی که برای شما یا کودکتان مشکلی پیش آمد یا مریض شد، او را تشویق کنید، صدقه بدهد تا ناراحتی رفع شود. امیرالمؤمنین علیه السّلام در این باره می‌فرمایند: «صدقه دادن داروی ثمربخشی است».[4]
2. اگر قصد دارید نذری پخش کنید یا به همسایه غذا بدهید، از فرزندتان در این کار کمک بگیرید.
3. از او بخواهید اسباب‌بازی‌های قدیمی را که نیازی به آن‌ها ندارد جمع کند و به خانواده‌های نیازمند بدهد، این عمل مقدمه‌ای است برای این که به این آیۀ قرآن عمل کند: «لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَیْ‏ءٍ فَإِنَّ اللهَ بِهِ عَلِیمٌ»؛[5] هرگز به [حقیقتِ] نیکی [به طور کامل] نمی‌رسید تا از آنچه دوست دارید انفاق کنید؛ و آنچه از هر چیزی انفاق می‌کنید [خوب یا بد، کم یا زیاد، به اخلاص یا ریا] یقیناً خدا به آن داناست. تا روزی فرا برسد که بهترین اسباب‌بازی خود را اهدا کند. ژان ژاک روسو در این باره می‌نویسد: معمولاً کودک را وادار می‌کنند تا چیزی را بدهد که ارزش آن را نمی‌داند، از قبیل مسکوکات فلزی که در جیب دارد و در نظر او فقط به درد این کار می‌خورد. کودک بیشتر دوست دارد سکه‌های جیب خود را بدهد تا نان شیرینی خود را؛ ولی اگر توانستید این حاتم طائی را وادار کنید چیزهایی مورد علاقه‌اش، مانند اسباب‌بازی و شیرینی و غیره را ببخشد، قبول خواهم کرد که او را واقعاً با سخاوت بار آورده‌اید... من در اطفال فقط دو نوع سخاوت دیده‌ام: یا چیزی را که به کارشان نمی‌خورد می‌دهند، یا آنچه را که یقین دارند پس خواهند گرفت.[6] بنابراین نباید از طفل توقع داشت بهترین لباس یا اسباب‌بازی خود را به کسی ببخشد؛ بلکه باید آرام آرام او را با این خصلت آشنا ساخت.
4. هنگام برگزاری جشن عاطفه‌ها جهت کمک به کودکان نیازمند، حتماً با کودک خود در این مراسم شرکت کنید و علت برپایی آن را برایش توضیح دهید.
5. اگر در فیلم یا کارتون یا در خیابان، انسان فقیری دیدید از فرزندتان سؤال کنید: «چه احساسی به او دست داده و چه کاری باید انجام دهد؟»
6. به همراه فرزندتان در گروه­های حمایت از کودکان فقیر، عضو شوید؛ در این گروه­ها، اعضا به تناسب شرایط و توانایی­های خود، فعالیت­­های داوطلبانه و خیرانه مختلفی انجام می­دهند.
پدر و مادر با انجام دادنِ کارهایی از این قبیل می‌توانند در مسیر تربیت دینی، فرزندی باسخاوت پرورش دهند که در طول دوران زندگی به سبب داشتن صفت بخشش، دارای نشاط روحی و معنوی است و نتیجۀ آن، رشد اعتماد به نفس، موفقیّت و پیشرفت در آینده‌ای نه چندان دور می‌باشد.

نویسنده: خانم حدیثه اسفندیار
 

منابع:
1. آقا میری؛ فاطمه سادات (1395)، عطیه الهی، انتشارات بوستان کتاب، قم، چاپ اول.
2. عبدالله زاده، سیدمحمد؛ (1394)، گفتار معصومین (ع)، جلد سوم (درس اخلاق حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی) قم: انتشارات امام علی بن ابی طالب (ع)، چاپ دوم
3. ارزش سخاوت و جایگاه سخاوتمند در احادیث و روایات، سایت راسخون

پی نوشت :
[1] . سوره دهر، آیه 8 و 9.
[2]. بحارالانوار، ج 70، ص 308.
[3] . نهج‌البلاغه، دشتی، خطبه 142.
[4] . همان، حکمت 7.
[5] . آل عمران، آیه 92.
[6] . ژان ژاک روسو، امیل، ترجمۀ غلامحسین زیرک‌زاده، ص 128.