مشکلات بلوغ در پسران

یافتن علل مشکلات جسمی در دوران نوجوانی، امری ضروری و لازم است.
 

چکیده: عمده سئوال والدین در مورد مشکلات دوران نوجوانی، دیررس و یا زودرسی بلوغ در نوجوانان است. در این نوشتار به طور مفصل در این موضوع به سخن پرداخته ایم. با ما همراه باشیم.

بلوغ دیررس در پسران

بلوغ زمانی است که کودکان از طریق تغییرات فیزیکی و عاطفی به بزرگ‌سالی جوان تبدیل می‌شوند، این تبدیل به‌آرامی و در طول زمان اتفاق می‌افتد. والدین اغلب از خود می‌پرسند که چگونه به فرزند خود در این تغییرات کمک کنند.

دانستن اینکه چه چیزی باید انتظار داشته باشید به شما کمک می‌کند با فرزندتان در مورد بدن در حال تغییر صحبت کنید و به سؤالات او پاسخ دهید. در این مقاله شما را با آنچه باید درباره بلوغ در پسران بدانید آشنا کرده و در خصوص مشکلات آن اطلاعاتی به شما می‌دهیم.

بلوغ زمانی است که بدن فرد از حالت کودکی به بزرگسالی رشد می کند. بلوغ به واسطه تغییراتی که در بدن رخ می دهد ایجاد می شود. در پسران، موی قسمت های شرمگاه و صورت رشد می کند و آلت تناسلی بزرگتر می شود. شکل بدن نیز شروع به تغییر می کند، شانه ها پهن تر شده و هیکل مردانه تر می شود.

این تغییرات به واسطه هورمون های جنسی صورت می گیرد (تستوسترون) که بدن در این سنین میزان بیشتری از آنها را تولید می کند.

بلوغ طی چند سال صورت می گیرد، که سن شروع آن در افراد مختلف متفاوت است. که در پسران بین سنین ۹ تا ۱۵ سالگی اتفاق می افتد. البته ممکن است در برخی زودتر یا دیرتر از این سنین اتفاق بیفتد. این تفاوت در شروع سن بلوغ امری کاملا طبیعی است.

گاهی اوقات، برخی افراد دوره بلوغ را بدون ایجاد هرگونه تغییر در بدن خود، سپری می کنند. این مسئله بلوغ دیررس نامیده می شود.

بلوغ دیررس دلایل متفاوتی ممکن است داشته باشد. معمولا این مسئله در خانواده ارثی است. ممکن است والدین، عمو، خاله، خواهرها یا برادرهای فرد نیز به این مسئله دچار باشند. این مسئله تاخیر سرشتی (دیر شکوفا) نامیده می شود و معمولا نیاز به هیچ درمانی نیز ندارد.

این نوجوانان با گذشت زمان به طور طبیعی رشد می کنند، اما این مسئله در آنها دیرتر از همسالانشان اتفاق می افتد.

مشکلات پزشکی نیز ممکن است گاهی باعث تاخیر بلوغ شود. برخی افراد مبتلا به بیماری های مزمن مانند دیابت، فیبروز مثانه، مشکلات کلیه، و حتی آسم ممکن است در سنین بالاتری به بلوغ برسند، چون این بیماری ها رشد بدن را دشوارتر می سازند. درمان و کنترل صحیح این بیماری ها می تواند به جلوگیری از بلوغ دیررس کمک کند.

افرادی که دچار سوء تغذیه هستند نیز دیرتر از همسالان خود به بلوغ می رسند. برای مثال، نوجوانانی که دچار کم اشتهایی و بی اشتهایی عصبی هستند، معمولا میزان زیادی وزن کم می کنند و بدنشان قادر نخواهد بود به میزان کافی رشد کند.

بلوغ دیررس ممکن است به خاطر مشکلات غدد هیپوفیز نیز باشد. چون این غدد هورمون های مهمی برای رشد بدن تولید می کنند.
 

عواملی باعث بلوغ می شوند که کاملا و به درستی برای ما شناخته نشده اند. یک محور مهم در بدن وجود دارد که ممکن است دربرگیرنده عوامل مربوط به بلوغ جنسی باشد که به نام محور هیپوتالاموس، هیپوفیز و غدد جنسی یا غدد فوق کلیوی، مورد توجه بسیار است.

هیپوفیز هورمون های گنادوتروپین را ترشح می کند و هیپوتالاموس هورمون های محرک هیپوفیز را می سازد و آزاد می کند و این مسیر هورمونی به غدد هدف یعنی غدد جنسی یا فوق کلیوی ختم می شود.

قبل از شروع بلوغ ترشحات هورمونی گنادوتروپین از هیپوفیز کم است ولی احتمالا تحت تاثیر غدد جنسی مردانه کنترل می شود. برای اینکه در نمونه های تجربی و آزمایشگاهی دیده شده که اگر فرد مذکری قبل از بلوغ اخته شود در واقع کنترل غدد جنسی بر هورمون گنادوتروپین کاهش یافته و سطح گنادوتروپین ها افزایش می یابد.

با شروع دوره بلوغ سطح هورمون‌های جنسی بخصوص در خواب اوج می گیرد و بعد از اینکه دوره بلوغ شروع شد سطح هورمون‌های جنسی و  FSH/ LH در طول روز و بیداری نیز افزایش می یابد. آندروژن ها نیز توسط غدد یاد شده ساخته می شود.


تستوسترون یا هورمون جنسی مردانه در زندگی جنینی از حدود هفته هفتم حاملگی در غدد جنین مذکر شروع به ساخته شدن می کند و ترشح آن افزایش می یابد. ترشح و افزایش تستوسترون باعث تغییرات و شکل گیری اعضای تناسلی خارجی یک فرد مذکر می شود.

بلوغ در یک نوجوان مذکر با رویش مو در صورت، عقب رفتن خط رویش مو در پیشانی، وضعیت ظاهری بدن و لگن و اندام ها، رویش مو در زیر بغل و ناحیه زهار به طرف بالا و به شکل لوزی شروع می شود.

تغییر صدا نیز تقریبا در همین زمان اتفاق می افتد. تمامی این فرآیندها از حدود ۱۱ - ۱۲ سالگی شروع می شوند و غالبا در یک دوره ۵ ساله تکمیل می شوند. البته سن شروع بلوغ و مراحل تکمیل آن در افراد مختلف متغیر است.
 

بلوغ جنسی در سنین قبل از ۹ سالگی در پسرها به عنوان یک رویداد غیر طبیعی تلقی می شود. بلوغ زودرس واقعی یا بلوغ هم جنسی Isosexual کامل، زمانی به وجود می آید که مردسازی ناقص و فرایند اسپرماتوژنز (ساختن اسپرم) روی داده باشد.

در حالی که بلوغ زودرس کاذب یا بلوغ زودرس هم جنسی ناقص در مواردی به وجود می آید که مردسازی بدون ساخت اسپرم اتفاق افتاده باشد. یعنی اینکه تشکیل آندروژن ناشی از فعال شدن زودرس سیستم هیپوفیز و هیپوتالاموس نیست. هرچند افتراق این دو مشکل است، اما این تفاوت وجود دارد.

مجموعه علل یاسندروم هایی که منجر به مردسازی زودرس می شوند شامل تومورهای سلول لیدیگ «سلول مولد آندروژن»، تومورهای مترشحه گنادوتروپین کوریو نیک انسانی یا (HCG) تومورهای غده فوق کلیوی، هیپرپلازی و پرکاری مادرزادی غده فوق کلیوی، تجویز آندروژن یا هیپرپلازی و پرکاری سلول های لیدیگا می باشند.

در همه این موارد دیده شده که سطح تستوسترون یا «هورمون جنسی مردانه» پلاسما به صورت نامتناسب با سن افزایش قابل توجهی پیدا می کند. و علایم بلوغ زودرس جنسی و صفات ثانویه جنسی بروز پیدا می کند.

تومورهای سلول لیدیگ در کودکان به ندرت دیده می شود اما باید توجه داشت در مواردی که اندازه بیضه های کودک متقارن نیست احتمال تومور سلول لیدیگ وجود دارد. و باید معاینات و آزمایشات لازم صورت گیرد.

بقیه تومورهای فوق الذکر از جمله تومور مردساز غده فوق کلیوی نیز مقادیر زیادی در نهایت تستوسترون می سازند که باعث دگرگونی شرایط عادی کودک می شوند و بلوغ زودرس جنسی اتفاق می افتد.
 

یکی از علل بلوغ زودرس جنسی در پسران، هیپرپلازی مادرزادی یا افزایش فعالیت غده فوق کلیوی است که منجر به افزایش سطح ماده ای به نام هیدروکسی پروژسترون و در نتیجه افزایش سطح آندروژن می شود. در این اختلال افزایش ترشح گنادوتروپین ممکن است در اوایل ثانویه بوده به طوری که بلوغ زودرس واقعی پس از آن روی دهد.

در یک مورد خاص بلوغ زودرس جنسی مستقل از گنادوتروپین در پسرها ممکن است روی دهد که ناشی از هیپرپلازی اتونوم (خودکار) سلول لیدیگ باشد؛ یعنی بدون اینکه تومور سلول لیدیگ به وجود آمده باشد.

این اختلال به صورت اتوزومال محدود به مردان، از پدر به پسرانش منتقل می شود و یا از مادرانی که حامل سالم این بیماری هستند به پسران منتقل می شود. در این مورد خاص مردنمایی و علایم بلوغ زودرس جنسی حتی در سن ۲ سالگی شروع می شود. سطح هورمون تستوسترون افزایش می یابد و حتی به میزان بالغین می رسد.

همان طور که گفتیم یکی دیگر از علل بلوغ زودرس جنسی در پسران فعال شدن زودرس سیستم هیپوتالاموس هیپوفیز است که یا بدون علت است و یا در اثر تومورهای سیستم اعصاب مرکزی CNS یا در اثر عفونت ها و سایر ضایعات ایجاد می شود. امروزه با پیدایش روش های تشخیصی پیشرفته مثل MRI تإخیرهای گذشته در تشخیص بیماری از بین رفته و یا کمتر روی می دهد.

اگر بلوغ زودرس جنسی در پسران ناشی از تومورهای مولد استروئید یا گنادوتروپین باشد و یا هیپرپلازی مادرزادی غده فوق کلیوی یا اختلال در سیستم عصبی مرکزی CNS درمان به رفع این علل بستگی دارد.

بلوغ چند جنسیتی در پسران اگر در پسران نابالغ علایم جنسی زنانه بروز پیدا کند ممکن است ناشی از افزایش متوسط یا شدید هورمون زنانه سازی به نام «استروژن» باشد.

به طور کلی و با توجه به پیشرفت‌های چشمگیر در پاراکلینیک و ابزارهای تشخیص بیماری ها هیچ گونه تاخیری در شناخت این بیماری موجه نیست. هنوز هم با وجود پیشرفت تکنولوژی، معاینه دقیق بیمار و علم و تجربه پزشک اهمیت و جایگاه خاص خویش را دارد.

آنچه در این اختلال مهم است معاینه دقیق بدو تولد و پیگیری های بعدی و تشخیص و درمان مناسب و سریع است که هم بیمار را از ناهنجاری ها و ناراحتی های جسمی و فیزیکی دور می کند و هم زمینه های بروز اختلالات عصبی را از بین می برد و از بروز بسیاری از مشکلات اعصاب و روان و اختلالات رفتاری و اضطرابی پیشگیری به عمل می آورد.

هنگامی‌که این هورمون به غده هیپوفیز می‌رسد، یک غده کوچک لوبیایی شکل در پایه مغز منجر به تولید هورمون‌های بیشتری در بیضه‌ها برای مردان (تستوسترون) می‌شود دلایلی چون بلوغ زودرس مرکزی و یا محیطی می‌تواند یکی از مواردی باشد که برخی از کودکان به بلوغ زودرس دچار می‌شوند.
 

بلوغ زودرس مرکزی

علت این نوع بلوغ زودرس اغلب قابل‌شناسایی نیست. در بلوغ زودرس مرکزی، فرآیند بلوغ خیلی زود شروع می‌شود. الگو و زمان‌بندی مراحل در فرآیند در غیر این صورت طبیعی است. برای اکثر کودکان مبتلا به این بیماری، هیچ مشکل پزشکی زمینه‌ای و هیچ دلیل قابل‌شناسایی برای بلوغ زودرس وجود ندارد.

مواردی که می‌توانند موجب بلوغ زودرس مرکزی شوند شامل:

1. تومور در مغز یا نخاع (سیستم عصبی مرکزی)
2. نقص در مغز که در بدو تولد وجود دارد، مانند تجمع بیش‌ازحد مایعات (هیدروسفالوس) یا تومور غیر سرطانی (هامارتوما)
3. تابش به مغز یا نخاع
4. آسیب به مغز یا نخاع
5. سندرم مک‌کون آلبرایت - یک بیماری ژنتیکی نادر که بر استخوان‌ها و رنگ پوست تأثیر می‌گذارد و باعث مشکلات هورمونی می‌شود.
6. هیپرپلازی مادرزادی آدرنال - گروهی از اختلالات ژنتیکی شامل تولید غیرطبیعی هورمون توسط غدد فوق کلیوی
7. کم‌کاری تیروئید - وضعیتی که در آن غده تیروئید به‌اندازه کافی هورمون تولید نمی‌کند.

 

• بلوغ زودرس محیطی

استروژن یا تستوسترون در افراد موجب بلوغ زودرس می‌شود. بلوغ زودرس محیطی که کمتر رایج است، بدون دخالت هورمون در مغز شما (GnRH) رخ می‌دهد که معمولاً شروع بلوغ را آغاز می‌کند.

در عوض، علت ترشح استروژن یا تستوسترون در بدن به دلیل مشکلات مربوط به بیضه‌ها، غدد فوق کلیوی یا غده هیپوفیز است.

در پسران، موارد زیر ممکن است منجر به بلوغ زودرس محیطی شود:

1. تومور در غدد فوق کلیوی یا در غده هیپوفیز که استروژن یا تستوسترون آزاد می‌کند.
2. سندرم مک‌کون آلبرایت، یک اختلال ژنتیکی نادر که بر رنگ پوست‌واستخوان‌ها تأثیر می‌گذارد و باعث مشکلات هورمونی می‌شود.
3. قرار گرفتن در معرض منابع خارجی استروژن یا تستوسترون، مانند کرم‌ها یا پمادها
4. تومور در سلول‌های سازنده اسپرم (سلول‌های زاینده) یا در سلول‌های سازنده تستوسترون (سلول‌های لیدیگ).
5. یک اختلال نادر به نام زودرس جنسی خانوادگی مستقل از گنادوتروپین که به دلیل نقص در یک ژن ایجاد می شود، می‌تواند منجر به تولید زودرس تستوسترون در پسران، معمولاً بین سنین 1 تا 4 شود.

 

نتیجه‌گیری                                                                                     

مرحله بلوغ یکی از مهمترین مراحل زندگی هر فردی به حساب می‌آید. پدر و مادر و اطرافیان با ارتباط درست و آگاهی بخشی و آموزش درست می توانند فرزند دختر و یا پسر خود در گذر از این مرحله یاری کنند.

 
منبع : کتاب «دائره المعارف جنسی آقایان»
نویسنده: محمدرضا جعفری نیا