بلوغ روانی نوجوانان

نوجوان در دوران بلوغ، از نظر روانی هم تغییر می کند.
 

چکیده: دوران بلوغ نوجوانان با تغییرات فراوانی همراه است. تغییراتی مانند تغییرات بدنی، ذهنی، اجتماعی، عاطفی و روانی که مهم ترین این تغییرات، تغییرات روانی نوجوان است چرا که این تغییر در رشد شخصیت او بسیار مؤثر است. با ما همراه باشید تا با تغییرات روانی بلوغ نوجوانان آشنا شوید.

 تعداد کلمات 1820 / تخمین زمان مطالعه 9 دقیقه

 

تحولات روانی که از دوره ی بلوغ در انسان شکل می گیرد که جزء خصایص و شخصیت انسان خواهد شد و تا بعد از دوره ی بلوغ هم در انسان باقی می ماند، به شرح زیر است:
1- نگرانی های ناشی از تغییرات و علایم بلوغ: به وجود آمدن تغییراتی باعث نگرانی پسران و دختران نوجوان می شود. به طوری که همه انسان ها در این سن با چنین نگرانی هایی روبرو خواهند شد که به علت عدم آگاهی از چنین وضعیتی است. لذا، خانواده ها با دادن آگاهی های لازم از دوران کودکی و ادامه ی آن در دوره ی نوجوانی می توانند بسیاری از رفتارهای غیرمنطقی و احساسی آن ها را به سمت رفتارهای عقلانی و خردمندانه هدایت کنند.

2- توجه به هویت خود یا دوران بحران شناسایی خود: واقعیت هایی که نوجوان با اعضای خانواده و معلمان خود انجام می دهد در جهت رهایی از سلطه خانواده است. وی سعی دارد از این راه وارد زندگی بزرگترها شود. برای نیل به چنین اهدافی پسرها پدر و دخترها مادر را الگوی خود قرا رمی دهند و سعی دارند برای خروج از رفتارهای کودکی و وارد شدن به رفتارهای بزرگسالی از بزرگترها اعم از اولیای خانواده یا مدرسه الگوپذیری کنند.

3- تردد و دودلی و بی ثباتی دوران شتاب و دوگانگی: احساس موجودیت کردن و شکل دهی به آن در دوره نوجوانی به وجود می آید و اغلب نوجوان به دفاع از آن می پردازد و گاهی نیز نظر خود را به دیگران تحمیل می کند و از طرف دیگر، این آزادی و خودمختاری موجب نگرانی خاطر و اضطراب وی نیزمی شود که سبب در خود فرو رفتن و تعمیق بیشتر می شود. این دوگانگی روانی باعث می شود تا نوجوان به دو عاطفه ی متضاد، دچار شوند و در دو جهت مخالف هم فکر کنند. علت آن هم عدم شناخت هویت خویش است. دو فکر متضاد، یکی فکر بزرگ شدن و دیگر فکراعمال بچه گانه در وی وجود دارد.

4- برتری جویی و جلب توجه دیگران: برتری جویی و جلب توجه دیگران در بین اکثر قریب به اتفاق نوجوانان وجود دارد. به طوری که عده ای از علمای روانشناسی آن را ذاتی می دانند و آن را آغاز استقلال و شخصیتی می دانند که نوجوان به دنبال آن است.
نوجوان برای اثبات شخصیت خود ممکن است از تقلید، رقابت، انتقام جویی، بحث و استدلال، خودمحوری، خودنمایی و... برای اثبات نظر خود به دیگران استفاده کند.

5- تصورات و تخیلات در نوجوانی: در دوره ی نوجوانی خواب و خیال متداول است و برای افراد این سن امری عادی و معمول است. لذا در عالم تخیل و خیال که قدری هم برای وی لذت بخش است اکثر افکارش را عملی می پندارد. لذا، اغلب اندوهناک و غمگین و گاهی نیز گرفتار ترس و توهم می شود. به همین علت گاهی ممکن است دروغ بگوید که هدفش گمراهی یا زیان رساندن نیست بلکه ممکن است به دلیل ترس باشد.

6- زودرنجی و احساساتی بودن: احساس زودرنجی در بزرگترها نیز مشاهده می شود. ریشه چنین احساساتی در لذت و رنج است. لذا دوره ی نوجوانی با تخیلات آن ها آمیخته شده و شدت می یابد. در مورد نشر عقاید و اثبات حرف خود به دیگران آنچنان محکم صحبت می کند و سعی دارد از آن ها دفاع نماید که گویی سخنان وی وحی منزل است.

7-کمرویی، گوشه گیری و درون گرایی: گاه به درون‌گرایی و گاهی به برون گرایی گرایش پیدا کردن از خصایص نوجوانان است. ولی در بعضی از آن ها درون گرایی از حد معمولش تجاوزمی کند و به نوعی بیماری تبدیل می شود.
 نوجوانان زیادی برای یافتن سوالات خود که اغلب در این دوران مطرح می شود گرایش به سمت انزوا و گوشه گیری پیدا می کنند و اغلب خسته، کم حوصله و یا دچار ضعف حافظه و یادگیری می شوند.

8- اعمال منفی و مخالف جویی: تغییرات فیزیولوژیکی که دربدن نوجوانان به وجود می آید باعث می شود نوجوان احساس برتری جویی کند و به مخالفت و نافرمانی همراه با ضدیّت با افراد و اجتماعش و حتی اولیای خود متوسل می شود. در این هنگام نوجوان به هر امری با نظر بدبینی می نگرد و حالت منفی و مخالفت به خود می گیرد. علت، شاید آن باشد که نوجوان سرشار از انرژی و صمیمت است درتماس با بزرگترها حس می کند او را تحویل نمی گیرند و یا به حساب نمی آورند. لذا سعی دارد برعلیه چنین احساسی تظاهر به مخالفت کند.

9- فرافکنی: فرافکنی یکی از مکانیزم های دفاعی است که نوجوان و حتی بزرگترها نیز به جای رفتارهای خردمندانه و منطقی در هنگام ناکامی و شکست، آن ها را به دیگران نسبت می دهند و یا گناه خود را به گردن دیگران می اندازند. البته انواع دیگر این رفتارها ممکن است دلیل تراشی، دلیل تراشی احتیاطی، جبران و افراط در جبران، سرکوب کردن نیز باشد.

10- بیماری روان تنی: فشارهای درونی و نگرانی های مزمن در نوجوانان سبب تغییرات فیزیولوژیکی می شود و در نقطه حساس از بدن یک نوع بیماری جسمی مانند، گلودرد، آسم، سردرد، دل‌درد و یا ناراحتی های متابولیستی و اسپاسم های عصبی و گاهی هم زخم معده ظاهر می شود که بهترین مداوا برای برطرف کردن این گونه بیماری ها ریشه کنی ناراحتی های نوجوان است.
هوش عملی نیز در این دوره به نحو بارزتری توسعه و گسترش پیدا می کند. در حقیقت دوره ی نوجوانی سن یادگیری واقعی و زمان هدایت حرفه ای است. در این بازه پیاژ می گوید: «فکر نظری در طول دوران بلوغ رشد پیدا می کند. نوجوان برخلاف کودک که جز در مورد اعمالی که درحال، جریان است می اندیشد و فرضیه ای هم ندارد. در ورای زمان حال به آینده می اندیشد و در مورد همه فرضیه ها اظهار نظر می کند و از این امر هم لذت می برد. وی در این مواقع سعی دارد با استفاده از فرض و استقرا به استدلال و استننتاج بپردازد.»

11- استعدادها و تأثیر آن ها در پیشرفت تحصیلی: فرآیندهای روانی انسان، مانند مهارت های جنبشی، ادراکی، تجسم قضایی و حافظه در دوران نوجوانی به سطح عادی رشد خود می رسند و تقریباً آماده فعالیت می شوند. این حال در دوران نوجوانی این فعالیت ها همچنان حرکت و رشد مداوم دارد که چنین روندی در پیشرفت تحصیلی بسیار مؤثر است. لذا می توان گفت با افزایش سن، استعدادها نیز هرچه بیشتر اختصاصی می شوند و نتایج اجرای تست ها نیز این موضوع را تأیید کرده است.
احساس زودرنجی در بزرگترها نیز مشاهده می شود. ریشه چنین احساساتی در لذت و رنج است. لذا دوره ی نوجوانی با تخیلات آن ها آمیخته شده و شدت می یابد.
در مورد نشر عقاید و اثبات حرف خود به دیگران آنچنان محکم صحبت می کند و سعی دارد از آن ها دفاع نماید که گویی سخنان وی وحی منزل است.

در این دوران نوجوان به سمت سازگاری اجتماعی سوق پیدا می کند. منظور از سازگاری اجتماعی، درک احساسات، افکار و رفتار دیگران است. رشد و تکامل اجتماعی دارای ویژگی هایی ماننند انس و الفت به صورت تمایل به جنس مختلف، اعتماد به نفس، خودنمایی، پیروی از همگنان و گسترش فعالیت های اجتماعی، مانند تنفر به صورت عصیان، تمسخر، تعصب و رقابت است.
ویژگی های دیگری مانند پیدایشگرایش ها با دیدگاه های خاص در آن ها به وجود می آید، شکل علاقه به انتقاد و اصلاح، رغبت به یاری دیگر انسان ها، انتخاب دوست، علاقه به رهبری، گرایش رفتاری نسبت به همکلاسی ها و معلمان و مواد درسی است.
 

از جمله عواملی که در رشد و تکامل اجتماعی شدن نوجوان مؤثر است عبارتند از: خانواده، وضع اقتصادی- اجتماعی و گروه همگنان به وجود می آید.

رشد اجتماعی جوان به تدریج به وجود می آید و در دوره ی جوانی به کمال نسبی خود می رسد. جوانی که از نظر اجتماعی رشد یافته باشد، دارای خصوصیات زیر است:
الف- خودکفا بودن، می تواند اعمال خود را کنترل و هدایت کند. با مشورت افراد بزرگتر و مجرب تصمیم می گیرد و پیامدهای چنین تصمیماتی را خود می پذیرد.
ب- مسئولیت پذیر است و با پذیرش مسئولیت آماده ی مبارزه با مشکلات می شود. این عمل ضمن این که باعث شکوفایی وی می شود اعتماد به نفس را نیز بالا می برد.
ج- ضمن میانه روی و اعتدال سعی می کند از روحیه ی گذشت و عفو نیز برخوردار باشد و درک این نکته که همه انسان ها ممکن است دچار اشتباهاتی باشند روحیه جوان را متعادل خواهد ساخت.
د- تفکر آینده نگری دارد و به آینده خوش بین است. در مقابل شکست ها خود را نمی بازد و به فعالیت خود ادامه می دهد، زیرا می داند که پذیرش شکست باعث رکود، یأس و خمودگی خواهد بود.
ه- ضمن ارزیابی خود به درک نکات مثبت و منفی خود می پردازد و آن ها را فهرست می کند. واقعیت ها و ضعف های خود را همان طوری که هستند می پذیرد و قضاوت در مورد آن ها را مربوط به خصوصیات شخص خود می داند و مسیر حرکت را مطلوب می سازد.
و- دارای روحیه تعاون و همکاری در بازی ها، فعالیت های اجتماعی، معاشرت با دوستان است و حتی در داخل برای اعضای خانواده سودمند است و سعی می کند دراین مسیر از رقابت های مخرب بپرهیزد.
ز- روحیه ی انتقاد سازنده از دیگران را درخود دارد ضمن این که انتقادهای درست و صحیح از خود را نیز می پذیرد و عصبانی نمی شود و گاهی نیز تشکر و قدردانی از چنین رفتار و خدماتی به عمل می آورد.
ح- ارشاد و راهنمایی دیگران را می پذیرد و در گرایش به سمت نکات مثبت انسانی نقش ایفا می کند و از بذله گویی و شوخ طبعی در مواجه شدن با مسائل مختلف دریغ نمی کند و بر جذابیت موضوع می افزاید.
ی- صبور و بردبار است، زیرا دیگر حالت پرخاش دروه نوجوانی را ندارد وی می فهمد که برای هرنوع موفقیت علمی- اجتماعی و معنوی نیاز به صبر، شکیبایی و مرور زمان دارد تا بتوان از بذر کاشته شده در فصل خود، محصول بچیند.

در صورت عدم رشد یافتگی نوجوان یا عدم یک یا چند مورد از علایم فوق نوجوان با مشکلاتی روبروست که ممکن است این مشکلات در قسمت بدنی، اجتماعی، عاطفی، ذهنی باشد و عوامل مختلفی در بروز و ظهور آن دخالت داشته باشد و شناخت آن برای اولیای خانواده و مدرسه الزامی است؛ زیرا ممکن است بروز چنین مشکلاتی براثر عدم آگاهی خود نوجوان، اولیا و یا اولیای مدرسه باشد. تشخیص آن در هر قسمت، به راه های عملی جداگانه ای جهت اطلاع رسانی نیاز دارد.
دوره ی نوجوانی و جوانی دختران و پسران مصادف با دوره راهنمایی و دبیرستان است. در جدول 2، تغییرات بدنی، اجتماعی، عاطفی و ذهنی آن ها آمده است.
در نظام آموزشی فعلی ایران دوره اول متوسطه مطابق با دوره راهنمایی است؛ زیرا تا قبل از سال 1350 دوره اول و دوم دبیرستان تحت عنوان سیکل اول و سیکل دوم که روی هم شش سال تحصیلی را دربر می گرفت دوره متوسطه را تشکیل می داد.
 
 منبع: کتاب «مشکلات نوجوانی و جوانی»
نویسنده: ابوالقاسم اکبری