یکی از راه های افزایش بصیرت در زندگی، ولایت پذیری است.
چکیده: داشتن بصیرت در زندگی می تواند انسان را از افتادن به خطرات و نیز دور شدن از حق یاری رساند. در این نوشتار به معرفی برخی از راه های افزایش بصیرت در زندگی با با استناد به آیات قرآن کریم و نیز احادیث اهل بیت (علیهم السلام) اقدام نموده ایم. با ما همراه باشید.
تعداد کلمات 1234 / مدت زمان مطالعه 7 دقیقه
تعداد کلمات 1234 / مدت زمان مطالعه 7 دقیقه
معنای بصیرت
بصیرت در لغت به معنی بینایی، دانایی، زیرکی، هوشیاری، بینایی دل (دهخدا، لغت نامه دهخدا، ذیل واژه بصیرت) و روشن بینی (معین، فرهنگ فارسی معین، ذیل واژه بصیرت) است. صاحب بصیرت کسی است که به واسطه نیروی نهانی و قوه قلبی که از آن به بصیرت تعبیر می شود حقایق را می شناسد و به کنه آن پی می برد. (محقق، اسماء و صفات خدا در قرآن، ذیل عنوان بصیر)
قیام عاشورا یکی از مهم ترین عوامل در ایجاد و افزایش بصیرت دینی در میان افراد عصر خود و تمامی آیندگان است، تا جایی که امام خمینی (رحمه الله علیه) فرمودند: «محرم و صفر است که اسلام را زنده نگه داشته است.»
قیام عاشورا یکی از مهم ترین عوامل در ایجاد و افزایش بصیرت دینی در میان افراد عصر خود و تمامی آیندگان است، تا جایی که امام خمینی (رحمه الله علیه) فرمودند: «محرم و صفر است که اسلام را زنده نگه داشته است.»
مقدمه
فهمیدن حقایق و رسیدن به کنه آن ها، نیازمند هوشیاری و بینش است. هر واقعه ای که در دین مبین اسلام رخ داده و باعث شده این دین ناب، زنده نگه داشته شود، اگر با چشم دل به آن نگریسته شود، ذات آن درک خواهد شد و جای هیچ گونه شبهه و اشتباهی در آن نخواهد بود. رهبر فرزانه انقلاب در تعبیری فرمودند: «بصیرت قطب نمای حرکت صحیح در اوضاع اجتماعی پیچیده امروز است، به گونه ای که اگر کسی این قطب نما را نداشته باشد و نقشه خوانی را بلد نباشد ممکن است ناگهان خود را در محاصره دشمن ببیند. اگر بصیرت نباشد انسان حتی با نیت خوب ممکن است گمراه شود و در راه بد قدم بگذارد.» (سایت دفتر مقام معظم رهبری) [1]
حضرت علی (علیه السلام) می فرمایند: «نَظَرُ البَصَرِ لاَیجْری اِذَا عُمِیتْ البَصیرَةُ؛ هرگاه دیده بصیرت کور باشد نگاه چشم سودی ندهد.» (تمیمى آمدى، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص41)
این که انسان چگونه می تواند به این بصیرت دست یابد، نکته ای است قابل توجه و البته با تفصیل و توضیح خاص خود. اما از آن جا که موضوع مورد بحث بصیرت افزایی در جریان عاشورا است با توجه به شبهاتی که امروزه مطرح می شود، لازم است بینش و آگاهی مردم افزایش پیدا کند.
برخی از راه های بصیرت افزایی عبارت است از:
1. ذکر خدا
امام علی (علیه السلام) می فرمایند: «مَن ذَکرَ اللهَ استَبْصَرَ؛ هر کس به یاد خدا باشد، بینش و بصیرت یابد.» (تمیمی آمدی، همان، ص189)
2. ولایت پذیری
در دعای روز غدیر، رعایت حریم ولایت، یکی از راه های افزایش بصیرت معرفی شده است:
«اَلحَمدُلله الَّذی عَرَّفَنا فَضْلَ هَذَا الیوْمِ وَ بَصَّرَنَا حُرْمَتَهُ وَ کرَّمَنَا بِهِ؛ شکر خدا را که به ما قدر و منزلت این روز را شناساند و به احترامش به ما بصیرت بخشید و بدان گرامی مان داشت.» (ابن طاووس، اقبال الاعمال، ص 492)
3. تدبیر و تدبر در آیات قرآن
پیامبر (صلی الله علیه و آله) از خداوند طلب بصیرت به وسیله قرآن می نماید:
«اَللَّهُمَّ نُوِّر بِکتابِک بَصَری وَاشرَح بِهِ صَدرِی وَ فَرِّح بِهِ قَلْبِی وَاطلِقْ بِهِ لِسانِی وَاستَعْمِلْ بِهِ بَدَنی وَ قَوِّنِی عَلی ذَلک، فَاِنَّهُ لاَحَولَ وَلاَ قُوَّةَ اِلّا بِک؛ بار خدایا! با کتابت دیده مرا روشن کن و بدان سینه مرا بگشا و دلم را شاد کن و زبانم را باز کن و تنم را بدان به کار بند و مرا بدان نیرو بخش بر این موضوع و بدان یارى کن ... » (کلینی، الکافی، ج2، ص 577)
4. مطالعه تاریخ و سیره ائمه اطهار (علیهم السلام)
امام علی (علیه السلام) به تأثیر تاریخ در افزایش بصیرت اشاره کرده و می فرمایند: «أَوَ لَیْسَ لَکُمْ فِی آثَارِ الْأَوَّلِینَ وَ فِی آبَائِکُمُ الْمَاضِینَ مُعْتَبَرٌ وَ تَبْصِرَةٌ إِنْ کُنْتُمْ تَعْقِلُون؛ آیا اگر اهل تعقّل و اندیشیدن باشید. شما را در آثار پیشینیان و در سرگذشت پدران درگذشته تان عبرتى و مایه بصیرتى نیست؟» (شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج1، ص431)
5. دوری از دنیاگرایی و مادیات
کسی که طالب دنیا باشد و فریب دنیا را بخورد، نمی تواند چشم درونش را بر حقایق باز کند. امام علی (علیه السلام) می فرمایند: «مَثَلُ الدُّنْیَا کَمَثَلِ الْحَیَّةِ لَیِّنٌ مَسُّهَا وَ السَّمُّ النَّاقِعُ فِی جَوْفِهَا یَهْوِی إِلَیْهَا الْغِرُّ الْجَاهِلُ وَ یَحْذَرُهَا ذُو اللُّبِّ الْعَاقِل؛ دنیا چون مار سمّى است، پوست آن نرم ولى سمّ کشنده در درون دارد، نادان فریب خورده به آن مىگراید، و هوشمند عاقل از آن دورى گزیند.» (نهج البلاغه، حکمت 119)
6. دشمن شناسی
امام علی (علیه السلام) ناآگاهی نسبت به دشمن را سرچشمه تمام نیرنگ ها می داند و می گوید: «من نام عن عدوّه أنبهته المکاید؛ کسی که در برابر دشمنش به خواب رود (از او غافل بماند) حیله های (غافل گیرانه دشمن) او را از خواب بیدار می کند.) (خوانساری، شرح آقا جمال الدین خوانسارى بر غرر الحکم، ج7، ص 240)
امام علی (علیه السلام): «دنیا چون مار سمّى است، پوست آن نرم ولى سمّ کشنده در درون دارد، نادان فریب خورده به آن مىگراید، و هوشمند عاقل از آن دورى گزیند.»
7. پرهیز از داوری های عجولانه
کسانی که درباره مسائل زود پیش داوری می کنند، در واقع از حدس و گمان پیروی کرده که منجر به پیروی از هوای نفس می شود. «إِن یَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَ مَا تَهْوَى الْأَنفُس؛ اینان فقط از پندار و گمان [بى پایه] و هواهاى نفسانى پیروى مىکنند.» (نجم: 23)
8. میانه روی و پرهیز از افراط و تفریط های بی مورد
امام علی (علیه السلام) افراط و تفریط های بی مورد را عمل جاهلان دانسته و می فرماید: «لا یُرَى الْجَاهِلُ إِلَّا مُفْرِطاً أَوْ مُفَرِّطا؛ جاهل را نبینى جز این که یا افراط مىکند یا تفریط.» (نهج البلاغه، حکمت 70)
خوب است اشاره ای داشته باشیم به حدیث امام صادق (علیه السلام) درباره بصیرت عمیق حضرت عباس (علیه السلام) در یاری رساندن به امام حسین (علیه السلام) در قیام عاشورا. ایشان می فرماید:
«کانَ عَمُّنَا العَبَّاسُ بْنُ عَلِی نَافِذَ البَصیرَةِ صُلْبَ الإِیمانِ؛ جَاهَدَ مَع أَبِی عَبْدِالله علیه السلام وَ أَبْلَی بَلاَءً حَسَناً و مَضَی شَهِیداً؛ عموی ما عباس بن علی (علیهما السلام) دارای بصیرتی عمیق و ایمانی راسخ بود؛ او در کنار ابی عبدالله (علیه السلام) جهاد نمود و از آزمایش نیکو بیرون آمد و به شهادت نایل گردید.» (امینی عاملی، اعیان الشیعه، ج 7، ص 430)
امام صادق (علیه السلام): عباس بن علی (علیهما السلام) دارای بصیرتی عمیق و ایمانی راسخ بود، او در کنار ابی عبدالله (علیه السلام) جهاد نمود و از آزمایش نیکو بیرون آمد و به شهادت نایل گردید.
نتیجه:
ذکر خدا، ولایت پذیری، تدبیر و تدبر در آیات قرآن، مطالعه تاریخ و سیره ائمه اطهار (علیهم السلام)، دوری از دنیاگرایی و مادیات، دشمن شناسی، پرهیز از داوری های عجولانه، میانه روی و پرهیز از افراط و تفریط های بی مورد از عوامل افزایش بصیرت دینی است.
منابع:
1. اسماء و صفات خدا در قرآن، تهران، اسلامی، 1372.
2. اعیان الشیعه، امینی عاملی، محسن، بیروت، دارالتصرف، بی تا.
3. اقبال الاعمال، ابن طاووس، علی بن موسی، دوم، تهران، اسلامیه، 1409ق.
4. تصنیف غررالحکم و دررالکلم، تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، قم، دفتر تبلیغات، 1366.
5. شرح آقا جمال خوانساری بر غررالحکم و دررالکلم، آقا جمال خوانساری، محمد بن حسین، تهران، دانشگاه تهران، 1366.
6. فرهنگ فارسی معین، معین، محمد، تهران، سرایش، بی تا.
7. لغت نامه دهخدا، دهخدا، علی اکبر، تهران، دانشگاه تهران، بی تا.
8. من لایحضره الفقیه، ابن بابویه قمی، علی بن محمد (شیخ صدوق)، دوم، قم، اسلامی، 1413ق.
9. هفته نامه صبح صادق، 20 مهر 1388، شماره 4200.
حضرت علی (علیه السلام) می فرمایند: «نَظَرُ البَصَرِ لاَیجْری اِذَا عُمِیتْ البَصیرَةُ؛ هرگاه دیده بصیرت کور باشد نگاه چشم سودی ندهد.» (تمیمى آمدى، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص41)
این که انسان چگونه می تواند به این بصیرت دست یابد، نکته ای است قابل توجه و البته با تفصیل و توضیح خاص خود. اما از آن جا که موضوع مورد بحث بصیرت افزایی در جریان عاشورا است با توجه به شبهاتی که امروزه مطرح می شود، لازم است بینش و آگاهی مردم افزایش پیدا کند.
برخی از راه های بصیرت افزایی عبارت است از:
1. ذکر خدا
امام علی (علیه السلام) می فرمایند: «مَن ذَکرَ اللهَ استَبْصَرَ؛ هر کس به یاد خدا باشد، بینش و بصیرت یابد.» (تمیمی آمدی، همان، ص189)
2. ولایت پذیری
در دعای روز غدیر، رعایت حریم ولایت، یکی از راه های افزایش بصیرت معرفی شده است:
«اَلحَمدُلله الَّذی عَرَّفَنا فَضْلَ هَذَا الیوْمِ وَ بَصَّرَنَا حُرْمَتَهُ وَ کرَّمَنَا بِهِ؛ شکر خدا را که به ما قدر و منزلت این روز را شناساند و به احترامش به ما بصیرت بخشید و بدان گرامی مان داشت.» (ابن طاووس، اقبال الاعمال، ص 492)
3. تدبیر و تدبر در آیات قرآن
پیامبر (صلی الله علیه و آله) از خداوند طلب بصیرت به وسیله قرآن می نماید:
«اَللَّهُمَّ نُوِّر بِکتابِک بَصَری وَاشرَح بِهِ صَدرِی وَ فَرِّح بِهِ قَلْبِی وَاطلِقْ بِهِ لِسانِی وَاستَعْمِلْ بِهِ بَدَنی وَ قَوِّنِی عَلی ذَلک، فَاِنَّهُ لاَحَولَ وَلاَ قُوَّةَ اِلّا بِک؛ بار خدایا! با کتابت دیده مرا روشن کن و بدان سینه مرا بگشا و دلم را شاد کن و زبانم را باز کن و تنم را بدان به کار بند و مرا بدان نیرو بخش بر این موضوع و بدان یارى کن ... » (کلینی، الکافی، ج2، ص 577)
4. مطالعه تاریخ و سیره ائمه اطهار (علیهم السلام)
امام علی (علیه السلام) به تأثیر تاریخ در افزایش بصیرت اشاره کرده و می فرمایند: «أَوَ لَیْسَ لَکُمْ فِی آثَارِ الْأَوَّلِینَ وَ فِی آبَائِکُمُ الْمَاضِینَ مُعْتَبَرٌ وَ تَبْصِرَةٌ إِنْ کُنْتُمْ تَعْقِلُون؛ آیا اگر اهل تعقّل و اندیشیدن باشید. شما را در آثار پیشینیان و در سرگذشت پدران درگذشته تان عبرتى و مایه بصیرتى نیست؟» (شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج1، ص431)
5. دوری از دنیاگرایی و مادیات
کسی که طالب دنیا باشد و فریب دنیا را بخورد، نمی تواند چشم درونش را بر حقایق باز کند. امام علی (علیه السلام) می فرمایند: «مَثَلُ الدُّنْیَا کَمَثَلِ الْحَیَّةِ لَیِّنٌ مَسُّهَا وَ السَّمُّ النَّاقِعُ فِی جَوْفِهَا یَهْوِی إِلَیْهَا الْغِرُّ الْجَاهِلُ وَ یَحْذَرُهَا ذُو اللُّبِّ الْعَاقِل؛ دنیا چون مار سمّى است، پوست آن نرم ولى سمّ کشنده در درون دارد، نادان فریب خورده به آن مىگراید، و هوشمند عاقل از آن دورى گزیند.» (نهج البلاغه، حکمت 119)
6. دشمن شناسی
امام علی (علیه السلام) ناآگاهی نسبت به دشمن را سرچشمه تمام نیرنگ ها می داند و می گوید: «من نام عن عدوّه أنبهته المکاید؛ کسی که در برابر دشمنش به خواب رود (از او غافل بماند) حیله های (غافل گیرانه دشمن) او را از خواب بیدار می کند.) (خوانساری، شرح آقا جمال الدین خوانسارى بر غرر الحکم، ج7، ص 240)
امام علی (علیه السلام): «دنیا چون مار سمّى است، پوست آن نرم ولى سمّ کشنده در درون دارد، نادان فریب خورده به آن مىگراید، و هوشمند عاقل از آن دورى گزیند.»
7. پرهیز از داوری های عجولانه
کسانی که درباره مسائل زود پیش داوری می کنند، در واقع از حدس و گمان پیروی کرده که منجر به پیروی از هوای نفس می شود. «إِن یَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَ مَا تَهْوَى الْأَنفُس؛ اینان فقط از پندار و گمان [بى پایه] و هواهاى نفسانى پیروى مىکنند.» (نجم: 23)
8. میانه روی و پرهیز از افراط و تفریط های بی مورد
امام علی (علیه السلام) افراط و تفریط های بی مورد را عمل جاهلان دانسته و می فرماید: «لا یُرَى الْجَاهِلُ إِلَّا مُفْرِطاً أَوْ مُفَرِّطا؛ جاهل را نبینى جز این که یا افراط مىکند یا تفریط.» (نهج البلاغه، حکمت 70)
خوب است اشاره ای داشته باشیم به حدیث امام صادق (علیه السلام) درباره بصیرت عمیق حضرت عباس (علیه السلام) در یاری رساندن به امام حسین (علیه السلام) در قیام عاشورا. ایشان می فرماید:
«کانَ عَمُّنَا العَبَّاسُ بْنُ عَلِی نَافِذَ البَصیرَةِ صُلْبَ الإِیمانِ؛ جَاهَدَ مَع أَبِی عَبْدِالله علیه السلام وَ أَبْلَی بَلاَءً حَسَناً و مَضَی شَهِیداً؛ عموی ما عباس بن علی (علیهما السلام) دارای بصیرتی عمیق و ایمانی راسخ بود؛ او در کنار ابی عبدالله (علیه السلام) جهاد نمود و از آزمایش نیکو بیرون آمد و به شهادت نایل گردید.» (امینی عاملی، اعیان الشیعه، ج 7، ص 430)
امام صادق (علیه السلام): عباس بن علی (علیهما السلام) دارای بصیرتی عمیق و ایمانی راسخ بود، او در کنار ابی عبدالله (علیه السلام) جهاد نمود و از آزمایش نیکو بیرون آمد و به شهادت نایل گردید.
نتیجه:
ذکر خدا، ولایت پذیری، تدبیر و تدبر در آیات قرآن، مطالعه تاریخ و سیره ائمه اطهار (علیهم السلام)، دوری از دنیاگرایی و مادیات، دشمن شناسی، پرهیز از داوری های عجولانه، میانه روی و پرهیز از افراط و تفریط های بی مورد از عوامل افزایش بصیرت دینی است.
منابع:
1. اسماء و صفات خدا در قرآن، تهران، اسلامی، 1372.
2. اعیان الشیعه، امینی عاملی، محسن، بیروت، دارالتصرف، بی تا.
3. اقبال الاعمال، ابن طاووس، علی بن موسی، دوم، تهران، اسلامیه، 1409ق.
4. تصنیف غررالحکم و دررالکلم، تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، قم، دفتر تبلیغات، 1366.
5. شرح آقا جمال خوانساری بر غررالحکم و دررالکلم، آقا جمال خوانساری، محمد بن حسین، تهران، دانشگاه تهران، 1366.
6. فرهنگ فارسی معین، معین، محمد، تهران، سرایش، بی تا.
7. لغت نامه دهخدا، دهخدا، علی اکبر، تهران، دانشگاه تهران، بی تا.
8. من لایحضره الفقیه، ابن بابویه قمی، علی بن محمد (شیخ صدوق)، دوم، قم، اسلامی، 1413ق.
9. هفته نامه صبح صادق، 20 مهر 1388، شماره 4200.
منبع: سایت زندگی رضوی
