خوش اخلاقی و آثار آن در خانواده

چکیده: مشکل بسیاری از خانواده ها در ناسازگاری ها و کینه های به وجود آمده در بین اعضای خانواده حاصل از عدم حسن خلق می باشد. با برخورد خوش، ثمرات زیادی نصیب خانواده و اعضای آن می شود که شاید تا به حال از آن‌ها مطلع نبوده اید. با ما همراه شوید.

تعداد کلمات: 1639 کلمه / تخمین زمان مطالعه 8 دقیقه

مقدمه

خانواده، یکی از مهم‌ترین و ارزشمندترین زیرمجموعه های جامعه اسلامی به شمار می رود. اعتلا و سلامت این مجموعه، ضامن سلامت و رشد جامعه و شکوفایی آن خواهد بود. از این رو، اسلام تاکید خاصی بر روابط سالم و تعامل صحیح و سازنده افراد خانواده با یکدیگر دارد.
یکی از عناصر مهم و بنیادین که نقش به سزایی در گرمی و تداوم ارتباطات بین افراد خانواده دارد، خوش اخلاقی و بهره مندی از اخلاق نیکو است. خوش اخلاقی سبب جذب و گرایش افراد به یکدیگر می شود. لذا خداوند متعال، صفت خوش اخلاقی پیامبر(ص) را به عنوان رحمتی از ناحیه او که سبب گرایش مردم به پیامبر(ص) گردید، بیان می نماید: بنابراین، با بهره مندی از اخلاق نیکو، اعضای خانواده گرد هم جمع شده و از تفرقه و گسستگی حفظ و واکسینه خواهند شد.
از آنجا که دین اسلام برای مجموعه خانواده و حفظ آن اهمیت ویژه ای قائل است، لذا تاکیدات بی‌شماری در کلمات معصومین(ع) بر رعایت موازین اخلاق و حسن خلق مشاهده می شود. چنانچه پیامبر اسلام (ص) در اهمیت خوش اخلاقی فرمودند: «عنوان صحیفة المومن حسن الخلق»[2] سرلوحه نامه عمل مومن، حسن خلق او است. می دانیم که تیتر یک نوشتار، حاوی مهم‌ترین و ارزشمندترین مطلب نوشتار است که برای جلب توجه مخاطب و نشان دادن اهمیت مطلب از آن استفاده می کنند. تیتر نامه عمل انسان مومن نیز از مهم‌ترین عمل او که حسن خلق اوست، تشکیل شده است.
در مقابل، بد اخلاقی سبب از هم گسیختگی و مشکلات عدیده ای در بین اعضای خانواده خواهد شد. بنابر گزارشات، یکی از مهمترین عوامل طلاق و از هم گسیختگی خانواده، بداخلاقی زوجین می باشد. چنانچه امیرالمومنین (ع) در مورد اثرات بداخلاقی می فرمایند: «سوءُ الخُلقِ نَکِدُ الْعَیشِ وَ عَذَابُ النَّفْسِ»[3] بد خلقی باعث سخت شدن زندگی و عذاب روح است.

ویژگی های فرد خوش اخلاق

برای اینکه موضوع بحث روشن شود، ابتدا به بیان ویژگی ها و مشخصه های فرد خوش اخلاق می پردازیم:
از امام صادق(ع) درباره میزان حسن خلق سوال شد. ایشان در بیان مصداق های آن به سه چیز تصریح نمودند[4]:
1- نرم خویی: ملاطفت و انعطاف پذیری در برخورد با دیگران، زمینه ساز محبت و مهربانی در میان آنها می شود.
2- خوش گفتاری: دستور خداوند در قرآن کریم برای نحوه گفتار با مردم، رعایت زیبایی در گفتار است«و قولوا للناس حسنا»[5]. با مردم با خوش زبانی سخن بگوئید.  از عایشه پرسیدند که اخلاق پیامبر خدا(ص) با خانواده اش چگونه بود؟ گفت: «خوش اخلاق ترین مردم بود و اهل فحش و ناسزا نبود»[6]
3- خوش رویی: دیدن، بیشترین و نخستین نحوه ارتباط ما با دیگران است و در این میان، حالات چهره گویاترین پیام را می تواند به مخاطب منتقل سازد. حالات چهره، عاطفه را برمی انگیزاند و این حالت اگر مثبت باشد، عاطفه مثبت و اگر منفی باشد، عاطفه منفی را برمی انگیزاند. خوش رویی حالت مثبت و خوشایندی است که عاطفه مثبت را برمی انگیزاند و رابطه را دلپذیرتر می کند[7].
بنابراین، یک انسان خوش اخلاق دارای سه ویژگی نرم خویی، خوش گفتاری و خوش رویی می باشد.

تاثیرات خوش اخلاقی در بین اعضای خانواده

1- انسجام خانواده: بنابر آیه ای[8] که بیان شد، حسن خلق سبب جمع شدن اعضای خانواده در کنار یکدیگر و جلوگیری از گسیختگی و از هم پاشیدگی خانواده می گردد. لذا اگر مشکلی هم در بین اعضای خانواده با یکدیگر وجود داشته باشد، می توان با برخورد خوش و ادب، در مورد آن صحبت و به حل آن پرداخت. اما اگر بدخلقی را ملاک قرار دهیم، سبب افزایش بیشتر اصطکاک بین افراد و پیچیده تر شدن مشکل خواهد شد.
2- نشاط خانواده: وجود شادی و نشاط سبب رشد خانواده در ابعاد مختلف و حرکت به سوی سازندگی و شکوفایی آن خواهد شد. اگر نشاط در خانواده ای برقرار باشد، خانواده به کارکردهای واقعی خود دست خواهد یافت. امیرالمومنین(ع) فرمودند: «بحسن الاخلاق یَطیب العیش» با اخلاق نیک، زندگی خوش می شود.
یونس شیبانی نقل می کند که روزی امام صادق(ع) از من پرسیدند: «شوخی شما با یکدیگر چگونه است؟» عرض کردم که اندک است. فرمودند: «فلا تفعلوا. فان المُداعَبَةَ من حُسن الخُلق و انک لَتُدخل بها السرور علی اخیک و لقد کان رسولُ الله(ص) یُداعِبُ الرجلَ یُرید ان یَسُرَه»[9] اینگونه نباشید، زیرا شوخی از حسن خلق است و تو با آن، برادرت را خوشحال می کنی. پیامبر (ص) نیز با برخی شوخی می کرد به این قصد که او را خوشحال کند.
3- رشد معنوی: هرچه فرد در معنویات رشد نموده و از ایمان کامل تری برخوردار شود، سبب سازگاری بهتر با دیگران و رعایت بیشتر اصول اخلاق بین فردی در او خواهد شد. از آنجا که خوش اخلاقی سبب رشد معنوی فرد می گردد، لذا این کارکرد را در پی خواهد داشت. پیامبر خدا(ص) فرمودند: «اقربکم منی مجلسا یوم القیامة احسنکم خلقا و خِیَرَکم لاهله»[10] نزدیک ترین همنشین شما با من در روز قیامت، خوش خلق ترین و بهترین شما برای خانواده اش است.
امام سجاد(ع) می فرمایند: «اربعً من کن فیه کَمَلَ ایمانُه و مُحِّصَت عنه ذنوبُه .... و حَسُنَ خُلُقُه مع اهله»[11] اگر فردی چهار صفت داشته باشد ایمانش کامل شده و گناهانش بخشوده می شود: .... (یکی از آن ویژگی ها این است که فرد) اخلاق نیکو با اهل خود داشته باشد.
4- تکریم اعضای خانواده: خوش اخلاقی سبب کسب احترام و تکریم برای شخص شده و جایگاه اجتماعی او را بهبود می بخشد. امام علی (ع) می فرمایند: «کم من وَضیعٍ رفعَه حسنُ خلقه» چه بسیار فرد بی مقداری که خوش رویی، او را برتری داده است.
اگر این ویژگی را بخواهیم در میان افراد خانواده متصور شویم، خوش اخلاقی سبب می شود تا حرمتها و مرز ها در خانواده حفظ شده و احترام متقابل در بین اعضا برقرار باشد.
5- تحمل سختی ها: بهره مندی افراد خانواده از اخلاق نیکو سبب می شود تا ناملایمات را با روحیه بالا به خوبی پشت سر بگذارند. در این زمینه نیز امیرالمومنین (ع) فرموده اند: «من حسُن خلقه سَهُلت له طُرُقُه» هرکس خلقش نیکو شد، راههای زندگی برایش هموار می گردد.
6-  اصلاح روابط: گاه در بین اعضای خانواده به جهت تلاقی اهداف و تزاحم منافع، ممکن است اختلافاتی بوجود آید و در عین حال، بر اثر گذشت زمان و نپرداخت به آن، ممکن است این اختلاف ها سبب کینه شود. هیچ چیزی جز برخورد خوش و اخلاق پسندیده اینجا نمی تواند این کینه ها را سامان داده و از دلها بزداید. چنانچه رسول اکرم(ص) فرمودند: «حُسْنُ‏ الْبِشْرِ یَذْهَبُ‏ بِالسَّخِیمَةِ»[12] خوش رویی کینه را می زداید.
7- جلب محبت: همه انسانها برخورد خوش را دوست دارند و از برخورد بد تنفر دارند. یکی از تکنیک های موفقیت در بازاریابی، هنر برخورد خوش و خوش رویی در ارتباطات است. همین برخورد خوش سبب جلب محبت و توجه مردم شده و باعث می شود تا فرد بازاریاب فروش بالایی را داشته باشد. محبت و مهربانی و در پی آن استحکام خانواده، ثمره خوش اخلاقی اعضای خانواده با یکدیگر خواهد بود.
امام باقر(ع) فرمودند: «صَنِیعُ الْمَعْرُوفِ وَ حُسْنُ الْبِشْرِ یُکْسِبَانِ الْمَحَبَّةَ وَ یُقَرِّبَانِ مِنَ اللَّهِ وَ یُدْخِلَانِ الْجَنَّة»[13] نیکوکاری و خوش رویی محبت آفرین اند. انسان را به خدا نزدیک و داخل در بهشت می کنند.
8- شیرین شدن زندگی: هیچ چیز مانند اخلاق نیکو نمی تواند زندگی را شیرین و شاد نماید. حتی اگر ثروت کلانی در یک خانواده وجود داشته باشد اما افراد آن خانواده و بالخصوص والدین، با یکدیگر و فرزندان با برخورد بد رفتار نمایند، این ثروت سبب خوشی و شیرینی این زندگی نخواهد شد. حضرت علی (ع) در کلامی زیبا می فرمایند: «لَا عَیْشَ أَهْنَأُ مِنْ حُسْنِ الْخُلُق‏»[14] هیچ زندگی، گواراتر از زندگی آمیخته به اخلاق نیک نیست.

نتیجه گیری

خوش اخلاقی، بهترین عنصر برای تعالی و شکوفایی خانواده و اعضای آن از جهات متعدد مادی و معنوی به شمار می رود و اسلام بر وجود این صفت در بین پیروان این دین توجه خاصی داشته است. آثار و فوایدی که از خوش خلاقی افراد خانواده عائد آنها می شود، علاوه بر اثرات فردی دنیوی و اخروی، سبب ایجاد الفت و محبت و در پی آن استحکام خانواده خواهد شد.