چیستی اضطراب و راهکارهای درمانی آن (بخش اول)

اضطراب در لغت به معنای زیاد این طرف و آن طرف در زمین راه رفتن است و از "الضّرب فی الأرض" گرفته شده است[1]که در حقیقت نشان از عدم ثبات و آرامش است[2]و در مقابل آن کلمه ی "سکینة" و "اطمینان" قرار دارد. این دو کلمه در مورد سکون و آرامش قلب استعمال می شود و معنایش قرار گرفتن دل و نداشتن اضطراب باطنی در تصمیم و اراده است.[3] در اصطلاح روان شناسی اضطراب عبارت است از حالتی نامطبوع همراه با انتظاری نامطمئن از بروز حادثه ای زیان آور.[4]
 

اضطراب در برخی مواقع، سازندگی و خلّاقیت را در فرد ایجاد می کند، امکان تجسّم موقعیت ها و سلطه بر آن ها را فراهم می آورد و یا آن که وی را برمی انگیزد تا به طور جدّی با مسؤولیت مهمی مانند آماده شدن برای یک امتحان یا پذیرفتن یک وظیفه ی اجتماعی مواجه شود. اما اگر اضطراب از این حد فراتر رود و از حالت سازندگی خارج شده، جنبه مزمن و مداوم پیدا کند، نه تنها نمی توان این صورت را پاسخی سازش یافته دانست، بلکه باید آن را به منزله منبع شکست، سازش نایافتگی و استیصال گسترده ای تلقّی کرد که فرد را از بخش عمده ای از امکاناتش محروم می کند، آزادی و انعطاف او کاهش می یابد و طیف گسترده اختلال های اضطرابی را به وجود می آورد. از این رو ضروری است که علائم، عوامل و راه کارهای درمان اضطراب نابهنجار شناخته شود.
 

وجود مجموعه ای از علائم بدنی، فکری و احساسی نشانه وجود اضطراب است:
علائم بدنی: تپش قلب، تنگی نفس، از دست دادن اشتها، تهوع، بی خوابی، تکرار ادرار، چهره برافروخته، تعرق، اختلال گفتار و بی قراری.[5]
علائم فکری-احساسی: سردرگمی، عصبی بودن، بی طاقتی، حواس پرتی، نگرانی، وحشت زدگی، افسردگی، دل واپسی، کم رویی، گوش به زنگی و حالت ترسناک یا هیجان زده به خود گرفتن.[6]
 

عواملی که سبب ایجاد حالت اضطراب در شخص می شوند را به طور کلی می توان به دو گروه تقسیم نمود:
گروه اول، آن دسته عواملی هستند که با اثرگذاری بر ساختمان بدن و جسم موجب اضطراب می شوند؛ که به طور مثال می توان از برخی بیماری ها و ضعف های جسمی همچون بیماری های قلبی و عصبی و تنفسی نام برد. گروه دوم، آن دسته عواملی هستند که از روان و افکار شخص مضطرب نشأت گرفته و موجب بروز مشکل می گردند.

این گونه افکار و حالات روحی عبارتند از:
1.شکسته هایی که در گذشته فرد با آنها روبرو شده است.
2.گناهان گذشته.
3.انجام ندادن بسیاری از وظایفی که بردوشش بوده و به عنوان زیربنای اعمال آینده اش محسوب می شده اند.
4.بر وفق مراد نبودن امور.
5.توقع بیش از حدّ انسان از خود.
6.توجه به انتظارات بیش از حدّ دیگران نسبت به خود.
7.توقع نابجای فرد از دیگران.
 

پزشکان و روان پزشکان راه های گوناگونی را برای درمان این بیماری به بیماران پیشنهاد می کنند که از جمله ی این روش ها می توان به دارو درمانی، روان درمانی و رفتار درمانی و تلفیقی از روش های مختلفِ روان درمانی و دارودرمانی و یا دارونمایی و... اشاره نمود.[7] مشکلاتی روانی ناشی از بیمارهای جسمی، مربوط به حوزه ی پزشکی می شود و آنچه که مدّ نظر حوزه ی اخلاق است، شیوه های درمان اضطراب ناشی از عوامل روحی و روانی است. روش عالمان اخلاق در درمان اضطراب برگرفته از آیات و روایات، و در جهت پرورش بُعد روحی و معنوی افراد است. در این روش دیگر نیازی به درمان های داروئی نخواهد بود.

اما راهکارهایی که دین اسلام ارائه می کند، چیست:

همواره ترس از نتیجه ی بسیاری از کارها که انسان آگاهی کامل به تمام جوانب آن ندارد، موجب دلهره و اضطراب در برخورد با آن کار و عمل می شود. در این گونه موارد مشورت کردن با اهل فنّ، بسیاری از موانع را برای انسان آشکار نموده و روش های آسان دست یابی به آن را می نمایاند. خداوند متعال نظرخواهی از دیگران را، ویژگی مومنان برشمرده[8] و به پیامبر خویش نیز سفارش به مشورت با دیگران نموده است.[9]
 

یکی از شیوه های درمان اضطراب دعا کردن است. هنگامی که شخصی دعا می کند، خویشتن را به قوه ی محرکه ی پایان ناپذیری که آفرینش و تمامی کائنات در تحت اختیار اوست، متصل می کند. ایجاد ارتباط با چنین موجودی آرامش وصف ناپذیری به انسان می دهد.
از سوی دیگر یادآوری مشکلات و بازگونمودن آنها در هنگام دعا نه تنها در حالات عاطفی مؤثر بوده؛ بلکه در کیفیات بدنی نیز تأثیر داشته و سبب بهبودی می شود. احساس اینکه انسان می تواند با نیایش، خواست ها، کاستی ها و نا آرامی های خویش را به درگاه معبودی که قادر متعال است اظهار کند، سبب آرامش می گردد.[10]
«نیایش در همین حال که آرامش را پدید آورده است، در فعالیت های مغزی انسان یک نوع شکفتگی و انبساط باطنی و گاهی روح قهرمانی و دلاوری را تحریک می کند. نیایش خصایص خویش را با علامات بسیار مشخص و منحصر به فرد نشان می دهد؛ صفای نگاه، متانت رفتار، انبساط و شادی درونی، چهره پر از یقین، استعداد هدایت، و نیز استقبال از حوادث. اینهاست که از وجود یک گنجینه ی پنهان در عمق روح ما حکایت می کند و تحت این قدرت حتی مردم عقب مانده و کم استعداد نیز می توانند نیروی عقلی و اخلاقی خویش را بهتر به کار بندند و از آن بیشتر بهره گیرند.»[11]

ادامه دارد...

منبع : pajoohe.ir