چیستی اضطراب و راهکارهای درمانی آن (بخش دوم)

ترس از چیزهای واهی و نامعلوم جزو دست آویزهای شیطان برای ناامید کردن انسان ها از زندگی هدف دار در این دنیاست.[12]در تعالیم اسلامی بهترین روش برای درمان اضطراب"ایمان به خدا" معرفی گشته است. به تعبیر قرآن انسان آرامش واقعی را که دیگر هرگونه اضطراب و تزلزل از او گرفته شود، تنها وقتی پیدا می کند که به ذکر اللَّه -یاد خدا- برسد. یاد خدا از روی ایمان و معرفت کامل است که آرامش کامل به انسان می دهد.[13] با مراجعه به آیات و روایات، چگونگی تأثیر ایمان بر آرامش روانی انسان، به شیوه های گوناگون بیان شده است.

انسان برای رسیدن به آرامش و رها ساختن خویش از دست عوامل اضطراب، تکیه گاهی لازم دارد که جاویدان و فناناپذیر، عالم و دانا، قادر و توانا باشد و یک چنین تکیه گاهی تنها در سایه ی ایمان به خدا فراهم می گردد. «قلبی که در آن نور توحید و معرفت کمال مطلق تابیده باشد، دارای طمأنینه و ثبات و تأنی و قرار است. دلی که نورانی به معرفت حق –جلّ و اعلی- شده باشد، مجاری امور را به قدرت او می داند و خود و جدّیت و حرکت و سکون خود و همه ی موجودات را از او می داند و زمام امر موجودات را به دست خود آنها نمی داند. چنین قلبی اضطراب و شتاب زدگی و بی قراری ندارد. و به عکس، دلی که از معرفت محتجب و در حجاب های خود بینی و شهوات و لذات حیوانی اندر است، از فوت لذّات حیوانی خوفناک است. چنین شخصی طمأنینه قلب را از دست داده و در کارها با عجله و شتاب زدگی اقدام می کند.»[14] 
«(آری،) آنها که ایمان آوردند، و ایمان خود را با شرک و ستم نیالودند، ایمنی تنها از آن آنهاست و آنها هدایت یافتگانند!»[15] در مقابلِ انسان هایی که از گذشته تاریک خود نگرانند، انسانی که خدای خویش را شناخته و به او ایمان دارد، اعتقادش این است که خداوند ستارالعیوب است؛ زشتی های او را می پوشاند و زیبایی ها را آشکار می کند[16]و فرصت جبران به او را خواهد داد. امیرمومنان علی(ع) می فرماید: «گناهی که پس از آن مهلت دو رکعت نمازگزاردن داشته باشم مرا اندوهگین نمی دارد»[17]
 

طبق معارف اسلامی، در صورتی که انسان به واسطه قدرت نداشتن یا تقدیر الهی در کاری موفق نشد، می گوید من به وظیفه خود عمل نمودم، پیروزی و شکست و عزّت و ذلّت، همه دست خداست. درست است که انسان در مقابل اعمالش مسئول است و بر اساس عملکردش مجازات می شود و به اندازه سعی و کوشش خود بهره می گیرد و آنچه بکارد می درود، ولی مسئولیّت او به اندازه ی توان عملی و قدرت اوست، پس انسان مأمور به وظیفه است، نه نتیجه. مطابق این دیدگاه و با تقویت آن در درون، اکثر فشارهای روانی و اضطراب ها کاهش می یابد.[18]
 

بسیاری از انسان ها به دلیل ترس از آینده، احتمال از بین رفتن داشته ها و نعمت ها و به وجود آمدن گرفتاری ها، مضطرب و نگرانند؛ ولی ایمان به خداوند قادر متعال خدایی که همواره کفالت بندگان خویش را برعهده دارد، می تواند این گونه نگرانی ها را از میان ببرد و به انسان آرامش دهد.[19] خداوند متعال در کتاب آسمانی قرآن بارها و بارها این وعده را به کسانی که به خداوند ایمان آورده و کارهای نیک انجام می دهند داده است که، آنها دچار هیچ گونه ترس و اندوهی نخواهند شد[20] و آینده از آن پرهیزکاران است.[21]
 

گروهی از انسان ها نیز به دلیل ترس و وحشت از مرگ نگران و مضطربند؛ ولی آنکه ایمان به خدا دارد، مرگ را ملاقات با خدا می داند و چون معتقد است «در حالی که آخرت بهتر و پایدارتر است!»[22] راهش را بسیار روشن و آینده اش را بهتر از گذشته می داند. توجّه به این مقوله انسان را هر چه بهتر و بیشتر به لازمه ی جهان بینی الهی آگاه و آشنا می نماید و آن عبارت از هدفدار بودن جهان آفرینش است که با حکمت الهی نیز سازگاری اصیل دارد؛ یعنی «ما آسمانها و زمین و آنچه را که میان آنهاست به بازیچه نیافریدیم».[23] پس هر موجودی بر اساس برنامه ای سنجیده و حسابشده به این جهان گام می نهد و خود را به سوی هدف حکیمانه ای که رسیدن به لقاءاللّه و سفر به سرای ابدی یا جنّت رضوان الهی است، رهنمون می شود.


منبع : pajoohe.ir

پی نوشت ها
[1] راغب اصفهانی، حسین؛ المفردات فی غریب القرآن (مفردات الفاظ القرآن)، دمشق- بیروت، دار القلم- الدار الشامیة، 1412ق، چاپ اول، ‌ص506.
[2] طریحى، فخرالدین؛ مجمع البحرین‌، تهران، مرتضوى، 1375 ش، چاپ سوم‌، ج‌2،ص107.
[3] طباطبایی، محمد حسین؛ المیزان، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‌ى مدرسین حوزه علمیه قم‌، 1374 ش‌، چاپ پنجم‌، ج‌2، ص 438 و فراهیدى، خلیل؛ کتاب العین، قم، انتشارات هجرت،1410 ق، چ دوم، ج7، ص442.
[4] ر.ک: گله‌دار، نسرین و ساکی، ماندانا؛ اسلام و بهداشت روان (مجموعه مقالات)، قم، نشر معارف، 1382ش، ج1، ص113.
[5] ر.ک: دادستان، پریرخ؛ روانشناسی مرضی تحولی از کودکی تا بزرگسالی، تهران، انتشارات سمت، 1378، چاپ سوم، ص 67
[6] ر.ک: خیر، محمد و استوار، صغری؛ ارتباط میان اضطراب اجتماعی و سوگیری‌های شناختی در نوجوانان، مجله مشاور مدرسه، 1387، دوره‌ی چهارم، شماره‌ی اول، ص55
[7] احدی، حسن و دلاور، علی و ابوالقاسمی، شهنام و آزاد، حسین؛ مقایسه‌ی اثربخشی چهار روش رفتاری – درمانی، تلفیقی
[8] شوری،38.
[9] آل عمران،159.
[10] ر.ک: اسلام و بهداشت روان (مجموعه مقالات)، واعظی، سید احمد؛ بررسی رابطه دعا و اضطراب در گروهی از دانش آموزان مدارس تهران، قم، نشر معارف، 1382ش، ج1، ص162.
[11] کارل، الکسیس؛ نیایش، به نقل از: مکارم شیرازى، ناصر؛ تهران، تفسیر نمونه، ناشر دار الکتب الإسلامیه، 1374 ش، چ اول، ج1، ص640-641.
[12] آل عمران،175.
[13] ر.ک: مطهری، مرتضی؛ مجموعه‌ی آثار، تهران، انتشارات صدرا، ج4، ص558
[14] امام خمینی، روح الله؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام ره، چ اول، 1377، ص362-363.
[15] انعام،82.
[16] صدوق، محمد؛ التوحید، قم، انتشارات جامعه مدرسین، 1398ق، چ اول، ص222. «ای آنکه زیبایی‌ها را آشکار می‌نمایی و زشتی‌ها را می‌پوشانی»
[17] سید رضی، محمد؛ نهج البلاغه، قم، انتشارات هجرت، چ اول، 1414ق، ص528، حکمت299.
[18] سلطانی رنانی، مهدی؛ راههای مبارزه با فشارهای روانی از منظر قرآن، مجله مشکاة، 1383ش، ش83، صص 38-39.
[19] گروه تخصصی تفسیر قرآن، تفسیر همراه با تلاوت نور، تهران، اتشارات ستاد عالی کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد، 1388، چ اول، ج اول، ص594-595.
[20] بقره،38و62و112و 277و مائده،59 و انعام،48 و....
[21] اعراف،128 و هود،49 و طه،132 و قصص،83.
[22] اعلی،17
[23] آل عمران ، 191؛ انعام ، 73؛ انبیاء ، 16 و 17.