کم‌ خونی در دوران بارداری

در اوایل بارداری و به خصوص در سه ماهۀ دوم و سوم بدن شما نیاز به آهن بیشتری دارد ولی متاسفانه بیشتر زنان، بارداری را با ذخیرۀ کم آهن مورد نیاز آغاز می‌کنند. اگر به جایی برسید که آهن کافی برای تولید هموگلوبین مورد نیاز را نداشته باشید، دچار کم‌خونی خواهید شد. حالت تهوع حاملگی که منجر به استفراغ شدید شود، داشتن دو یا چند بارداری نزدیک به هم، بارداری دو یا چندقلویی، رژیم غذایی نامتناسب با فقر آهن و همچنین خونریزی زیاد در عادت‌های ماهانۀ پیش از بارداری می‌تواند احتمال کم‌خونی شما را بیشتر کند. به همین دلیل، بدن شما در دوران بارداری و پیش از آن نیازمند دریافت آهن بیشتری است. دریافت آهن بیشتر مورد نیاز برای دوران بارداری، از طریق رژیم غذایی چندان امکان‌پذیر نیست و پزشکانمعمولاً استفاده از مکمل‌های دارای آهن را برای زنان باردار تجویز می‌کنند. فقر آهن یکی از رایج‌ترین علت‌های کم‌خونی در بارداری است؛ اما تنها دلیل آن نیست. شما ممکن است به علت نارسایی فولیک اسید یا ویتامین b۱۲ کافی، از دست دادن مقدار زیادی خون، بیماری‌های خاص یا مشکلات ارثی در خون مانند کم‌خونی داسی شکل دچار کم‌خونی شوید.
 

پزشک در اولین جلسۀ معاینات بارداری، برای تشخیص کم‌خونی از شما آزمایش خون می‌گیرد. در این آزمایش‌، میزان و درصد گلبول‌های قرمز موجود در پلاسما و همچنین میزان هموگلوبین خون شما برای تشخیص کم‌خونی اندازه‌گیری می‌شود. حتی اگر در آغاز بارداری کم‌خونی نداشته باشید، ممکن است در ادامۀ بارداری دچار این عارضه شوید. بنابراین پزشک آزمایش‌های خون دیگری را در اواخر سه ماهۀ دوم یا اوایل سه ماه سوم برای شما تجویز خواهد کرد تا وضعیت کم‌خونی شما را بررسی کند. کاهش میزان هموگلوبین یا درصد گلبول‌های قرمز در نیمۀ دوم بارداری شما طبیعی است، زیرا مقدار خون در بدنتان رو به افزایش است و مقدار پلاسما، سریع‌تر از تعداد و سایز گلبول‌های قرمز خون افزایش می‌یابد، پس نگران جواب آزمایش‌هایتان نباشید و تفسیر جواب آزمایش را به پزشک خود بسپارید.

در صورت ابتلا به کم‌خونی خفیف، ممکن است هیچ نشانه‌ای نیز وجود نداشته باشد. گاهی نیز ممکن است احساس خستگی، ضعف و گیجی کنید، هرچند اینها علائم شایعی در زنان باردار است و حتماً نمی‌تواند دلیلی برای کم‌خونی باشد. شما ممکن است متوجه زردی رنگ پوست خود به خصوص در نوک انگشت‌ها، زیر پلک‌ها و لب‌ها شوید. سایر علائم احتمالی کم‌خونی شامل ضربان قلب بالا، تپش قلب، تنگی نفس، سردرد، سرگیجه، تندمزاجی و مشکل در تمرکز است. برخی از تحقیقات ارتباطی میان کم‌خونی شدید ناشی از فقر آهن و خوردن مواد غیرغذایی یافته‌اند که پیکا نامیده می‌شود. هرزه‌خواری یا پیکا (pica) علاقه به خوردن مواد غیر‌خوراکی مثل خاک، گچ، یخ، سفال و رنگ است. اگر میل به خوردن این مواد دارید، از آنها استفاده نکنید و به پزشکتان اطلاع دهید.
 

با تشخیص کم‌خونی ناشی از فقر آهن توسط پزشک، احتمالاً مکمل آهن برای شما تجویز خواهد شد. این مکمل علاوه بر آهنی است که امکان دارد در سایر مکمل‌های شما وجود داشته باشد و میزان مصرف آن وابسته به شدت کم‌خونی است. دقت کنید در صورت کم‌خونی هرگز از مکمل آهن بدون تجویز پزشک استفاده نکنید و میزان مصرف مکمل آهن و سایر مکمل‌هایی را که دریافت می‌کنید با پزشک خود در میان بگذارید. در صورت کم‌خونی برای جذب مقدار آهن کافی، بهتر است قرص‌های آهن را با معدۀ خالی مصرف کنید. آنها را با آب یا آب پرتقال بنوشید. ویتامین c نیز باعث جذب بهتر می‌شود. قرص آهن را هرگز با شیر مصرف نکنید، زیرا کلسیم در جذب آهن اختلال ایجاد می‌کند.
توجه داشته باشید که قهوه و چاینیز مانع جذب آهن است. حدود یک هفته پس از آغاز مصرف مکمل‌های آهن، بدن شما باید گلبول‌های قرمز زیادی تولید کند و سطح هموگلوبین نیز شروع به افزایش کرده ‌باشد. اگرچه تقریباً چند ماه پس از مصرف مکمل‌ها، کم‌خونی برطرف می‌شود، اما پزشک ممکن است ادامۀ استفاده از آهن برای چند ماه دیگر را جهت بهبود ذخیرۀ آهن در بدن شما توصیه کند. توجه داشته باشید که مکمل‌ها را دور از دسترس کودکان نگه دارید، زیرا یک دُز مصرفی افراد بالغ می‌تواند یک کودک خردسال را مسموم کند. در نهایت بدانید که درمان کم‌خونی بسته به علت آن متفاوت است. مکمل‌های آهن ممکن است کم‌خونی شما را درمان نکند.
 

دریافت مقدار آهن زیاد از مکمل‌ها می‌تواند برای عملکرد دستگاه گوارشی شما مشکل ایجاد کند و منجر به یبوست شود. اگر از یبوست رنج می‌برید، می‌توانید آب آلوی طبیعی مصرف کنید. این امر به کار کردن منظم روده کمک می‌کند و منبع خوبی از آهن است. مصرف نرم‌کننده‌های مدفوع یا ملین‌ها نیز مؤثر است. همچنین ممکن است سوزش معده، ناراحتی در شکم، تهوع، استفراغ یا به ندرت اسهال داشته باشید. سعی کنید آهن را در زمان‌های مختلف روز مصرف کنید تا بهترین زمان استفاده از آن را برای بدن خود پیدا کنید. اگر معدۀ شما را اذیت می‌کند یا باعث سوزش معده می‌شود، از مصرف آن پیش از خواب بپرهیزید، زیرا دراز کشیدن می‌تواند ناراحتی شما را افزایش دهد و اگر فقط مشکل حالت تهوع پس از مصرف آهن دارید، بهتر است مصرف آن را به زمان خواب موکول کنید، زیرا می‌توانید با این حالت به خواب بروید و تهوع را احساس نکنید.

اگر این عوارض باعث آزار شما می‌شود، با پزشک خود مشورت کنید. ممکن است پزشک با کم کردن مقدار مصرف آهن و افزایش تدریجی دز، باعث بهتر شدن مشکلات گوارشی شما شود. همچنین ممکن است مصرف آهن در دزهای کمتر و تعداد دفعات بیشتر را توصیه کند تا شاید مشکل شما بهتر شود. اگر این راه‌حل‌ها کمکی نکرد، باید همۀ آهن یا مقداری از آهن مورد نیاز را از غذا گرفته یا از داروهایی استفاده کنید که دیرتر اثر می‌کند یا زمان تأثیرشان طولانی‌تر است. این دسته از داروها هرچند از لحاظ جذب ایده‌آل نیست اما مشکل شما را برطرف می‌کند. از دیگر عوارض مصرف آهن، تیره شدن رنگ مدفوع است، این موضوع طبیعی است و نیازی به نگران شدن ندارد، اما اگر متوجۀ وجود خون در مدفوع شده‌اید، فوراً با پزشک تماس بگیرید.
 

نوزاد شما نیاز آهن خود را به خوبی تأمین می‌کند؛ او سهم خود را پیش از شما برمی‌دارد. با این حال، هنوز کم‌خونی مادر می‌تواند بر ذخیرۀ آهن کودک در بدو تولد تأثیرگذار باشد و احتمال کم‌خونی کودک را در سن بالاتر افزایش دهد. کم‌خونی ناشی از فقر آهن در بارداری می‌تواند احتمال زایمان زودرس و کم‌ وزنی نوزاد را افزایش دهد. همچنین می‌تواند خطرمرده‌زایی یا مرگ زودهنگام نوزاد را نیز افزایش دهد. به همین دلیل، این عارضه را باید بسیار جدی بگیرید. فقر آهن بر سلامت شما نیز تأثیرگذار است. انرژی شما را کاهش می‌دهد و بدن را در مقابل عفونتها ضعیف می‌کند. اگر در دوارن بارداری کم‌خون باشید، در صورت خونریزی شدید هنگام زایمان ممکن است مشکلاتی پس از زایمان برایتان به ‌وجود بیاید؛ احساس گیجی، ضربان قلب تند یا سایر علائمی که ممکن است منجر به بیشتر ماندن شما در بیمارستان شود و شاید به دریافت خون نیاز پیدا کنید. همچنین برخی از تحقیقات نشان می‌دهد که زنان با کم‌خونی بیشتر، در معرض افسردگی پس از زایمان خواهند بود.
 

برای پیشگیری از فقر آهن باید ویتامین‌‌ها و مکمل‌های بارداری را منظم مصرف کنید، وعده‌های غذایی مناسب شامل غذاهای غنی از آهن بخورید. گوشت قرمز بهترین مورد است، هرچند گوشت طیور و سایر گوشت‌ها نیز منابع مناسبی است. غذاهای غیرحیوانی غنی از آهن شامل حبوبات، عدس، کشمش، خرما، آلو، انجیر، زردآلو، سبزیجاتی که برگ سبز دارند، غلات کامل، آجیل و تخمه‌ها، ملاس چغندرقند، آرد جو دوسر و غلات غنی‌شده با آهن نیز می‌تواند منبع خوبی برای دریافت آهن مناسب دوران بارداری و پیش از آن باشد. این را نیز به یاد داشته باشید که بدن شما آهن منابع حیوانی را بهتر از آهن موجود در منابع غیرحیوانی جذب می‌کند. توجه داشته باشید که از جگر به عنوان منبع آهن استفاده نکنید. بهتر است از جگر در دوران بارداری پرهیز شود، زیرا حاوی مقادیر زیادی از ویتامین a است که می‌تواند منجر به نقص مادرزادی در نوزاد شود.
 

تغذیۀ شما می‌تواند نقش مهمی در بهبود فقر آهن شما داشته باشد. خوردن یا آشامیدن مواد غنی از ویتامین c به همراه مکمل‌ها یا مواد غذایی غنی از آهن می‌تواند در جذب بهتر آهن از منابع حیوانی و غیرحیوانی به میزان چشمگیری کمک کند. آب پرتقال، آب گوجه، توت‌فرنگی، فلفل دلمه‌ای یا گریپ‌فروت گزینه‌های خوبی برای دریافت ویتامین c است. خوردن مواد غذایی حیوانی حاوی آهن هم می‌تواند در جذب بهتر آهن از مواد غذایی غیرحیوانی کمک کند؛ مصرف گوشت گوساله در کنارسبزیجات می‌تواند به جذب آهن بیشتر از سبزیجات کمک زیادی کند.

منبع : سایت مادرشو