علل ابتلا به وسواس

هر کس در طول زندگی خود ممکن است افکاری ناخواسته، عجیب و غریب و آزار دهنده را تجربه کند. بیشتر افراد قادرند به صورت کامل هوشیارانه و آگاهانه کنترل افکار ناخواسته خود را در دست گرفته و آن ها را از ذهن خود بیرون کنند. اما افرادی که دچار اختلال وسواس هستند، نمی توانند خود را از شر افکار مزاحم و ناخواسته نجات دهند. حال سؤالی که مطرح می شود این است که ذهن افراد مبتلا به وسواس چگونه کار می کند که این اشکالات را بوجود می آورد؟ به عبارت دیگر می توان سؤال را به این نحو مطرح کرد که علت ابتلا به اختلال وسواس چیست؟
محققان با استفاده از  تکنیک ها و روش های تصویر برداریِ مغز، که قادرند عملکرد مغز را بررسی کنند، عملکرد بخش های مختلف مغز افراد مبتلا به اختلال وسواس را با مغز افراد سالم مقایسه کرده اند. یافته های این پژوهشگران نشان می دهد که علائم وسواس ممکن است در اثر اختلال در ارتباط بخش های مختلف مغز با یکدیگر اتفاق بیافتد. مثلاً مشاهده شده ارتباط میان قشر اوربیتوفرونتال، قشر سینگولیت قدامی (هر دو این بخش ها در قسمت جلو مغز قرار دارند)، جسم مخطط یا استریاتوم و تالاموس در مبتلایان به اختلال وسواس، با مشکل مواجه است. همچنین  سیستم های انتقال عصبی (نوروترانسمیتر) – شامل مواد شیمیایی ای همچون سروتونین، دوپامین، گلوتامات (و احتمالاً دیگر انتقال دهنده های عصبی) که مسئول انتقال پیام میان سلول های مغزی است، در مبتلایان به اختلال وسواس دچار اشکال و نابهنجاری است.
همچنین اثبات شده اختلال وسواس مبنای عصب شناختی دارد، اما علت دقیق آن هنوز مشخص نیست. برخی معتقدند که احتمالاً علت وسواس ترکیبی از عوامل عصب شناختی، ژنتیکی، رفتاری، شناختی و محیطی است که هر کدام  از آن ها و یا ترکیب این عوامل به سهم خود ممکن است هر فرد را در یک زمان خاص درگیر کند. در ادامه به نحوه تأثیر گذاری این عوامل بر اختلال وسواس خواهیم پرداخت:
 

مطالعه ای که توسط یک مرکز علمی معتبر انجام شد نشان داد که اختلال وسواس و برخی دیگر از اختلالات روانشناختی ممکن است با با یک جهش غیر طبیعی ژن حامل سروتونین انسان، مرتبط باشد. برخی مطالعات دیگر نیز تأثیر ژن بر این اختلال را نشان داده اند. حدود 25 درصد از مبتلایان به اختلال وسواس در خانواده خود فردی مبتلا به همین اختلال دارند. بعلاوه مطالعاتی که بر روی دو قلوها انجام شده نشان می دهد که اگر یکی از دوقلوها مبتلا به وسواس باشد، احتمال ابتلای دیگری در دوقلوهای تک تخمکی (همسان) بیشتر از دوقلوهای غیر همسان است و این نشان دهنده تأثیر ژن در این اختلال است. به طور کلی مطالعات دو قلوها و خصوصاً دوقلوهای همسان نشان می دهد که تأثیر ژنتیک بر اختلال وسواس چیزی در حدود 45 تا 65 درصد است.
 

برخی دیگر از عوامل ممکن است در شروع ابتلا به اختلال وسواس نقش ایفا کنند. از جمله این موارد می توان به عوامل رفتاری، شناختی و محیطی اشاره کرد. مثلاً نظریه های یادگیری می گویند شرطی سازی های رفتاری ممکن است با ایجاد و استمرار اختلال وسواس، مرتبط باشند. همچنین آن ها اعتقاد دارند اجبارها، واکنشی رفتاری هستند که برای کاهش و یا پیشگیری از اضطراب و استرس های مرتبط با افکار وسواسی، آموخته می شوند. مثلاً فرض کنید شخصی دچار افکار وسواسی مرتبط با آلودگی است (وسواس نظافت)، ممکن است برای کاهش و یا متوقف نمودن این افکار به شستشوی افراطی بپردازد. از آنجا که این رفتارها به طور موقت اضطراب را کاهش می دهند، احتمالاً هر چه بگذرد بر شدتشان افزوده خواهد شد. در نتیجه چنین رفتارهایی نه تنها کاهش نمی یابند بلکه با کاهش اضطراب تقویت نیز خواهند شد. 
 

بسیاری از نظریه پردازان شناختی معتقدند مبتلایان به وسواس، در حقیقت باورهای غلط و یا ناکارآمد دارند و همین افکار و باورها در نهایت منجر به وسواس ها و اجبارها می شود. بر اساس مدل شناختی وسواس، همه افراد، افکار مزاحم و ناخواسته ای را تجربه می کنند. با این وجود افراد وسواسی، این افکار را به درستی تفسیر نکرده و اهمیت زیادی برای آن ها قائل می شوند. تکرار تفاسیر غلطِ افکار مزاحم و ناخواسته به وسواس خواهد انجامید. از آن جا که افکار وسواسی بسیار رنج آور و ناراحت کنند هستند، فرد سعی می کند با رفتارهایی خاص چنین رفتارهایی را متوقف و یا خنثی کند.
یک گروه تحقیقاتی که اختلال وسواس را از دیدگاه شناختی بررسی می کردند، 6 نوع باور ناکارآند مرتبط با اختلال وسواس را شناسایی کردند:  
1. مسئولیت پذیری افراطی: این افراد اعتقاد دارند توانایی کنترل و تأثیر گذاری بر تمام پیامدها و اتفاقات بد را داشته و می توانند از آن ها پیشگیری کنند؛
2. بیش از حد مهم شماری افکار: بر اساس این باور و اعتقاد، افکار بد می توانند اتفاقات ناگواری را رقم بزنند و یا اینکه مثلاً داشتن افکار غیر اخلاقی دقیقاً مساوی انجام دادن آن هاست و فرد به خاطر چنین افکاری مستحق عقاب و سرزنش است؛
3. کنترل افکار: بر این اساس فرد اعتقاد دارد که کنترل تمامی افکار ضروری و البته ممکن است؛
4. تخمین بیش از حد احتمال تهدید: کسانی که این افکار را دارند معتقدند احتمال وقوع افکار منفی در عالم خارج بسیار محتمل است؛
5. کمال گرایی: بر این اساس فرد اعتقاد دارد که حق هیچ اشتباهی ندارد و هیچ کار ناتمامی و کاملی از او پذیرفته نیست؛
6. نابردباری در برابر عدم اطمینان: بر اساس این باور فرد اعتقاد دارد لازم است بدون هیچ شک و تردیدی یقین داشته باشد که حوادث بد به هیچ وجه اتفاق نخواهند افتاد.
 

همچنین ممکن است عوامل محیطی با شروع ابتلا به اختلال وسواس مرتبط باشند. مثلاً تحقیقات نشان داده اند ضربه شدید به سر ممکن است با شروع ابتلا به اختلال وسواس مرتبط باشد و همین امر ارتباط میان مغز و اختلال وسواس را نیز اثبات می کند. همچنین مشاهده شده برخی بچه ها بعد از یک عفونت ویروسی و یا باکتریایی مانند آنفولانزا و یا عفونت گلو، علائم وسواس را از خود نشان می دهند. مطالعات نشان می دهند که عفونت، مستقیماً نمی تواند علت وسواس باشد اما در کودکانی که از لحاظ ژنتیکی مستعد این اختلال هستند، می تواند موجب بروز علائم گردد.
استرس و سبک های فرزند پروری، از دیگر عوامل محیطی ای هستند که ممکن است در ابتلا به اختلال وسواس متهم باشند. اما هنوز هیچ مطالعه ای نتوانسته نشان دهد که استرس و یا نحوه تعامل با فرد در کودکی ممکن است در ابتلا به وسواس مؤثر باشد. البته باید توجه نمود استرس در افراد مستعد به وسواس، می تواند یک محرک قوی برای شروع و یا تشدید علائم اختلال وسواس محسوب شود.
 

در مجموع می توان گفت اگرچه علت دقیق اختلال وسواس مشخص نشده است، تحقیقات، عوامل جدیدی را برای روشن شدن علت این اختلال آزار دهنده، شناسایی کرده اند. با این حال احتمالاً تعامل میان عوامل مختلف را بتوان به عنوان علت شروع و استمرار اختلال وسواس در نظر گرفت.

منبع: سایت انگزایتی کانادا