بسیاری از طلاق ها و اختلاف بین خانواده ها ریشه در نداشتن صبر و بردباری دارد، بسیاری از دعوا ها و قتل ها ریشه در نبود خلصت صبر در میان مردم است.
مقدمه
انسان ها خواسته یا نا خواسته در زندگی خود افرادی را الگوی خود قرار می دهند و روش و منش آنها سرلوحه زندگی خود قرار می دهند. اساسا انسان ها برای موفقیت در هر زمینه ای، نیازمند الگوهستند ، همانطور که وقتی کسی وارد ورزش می شود و هدف بالایی برای خود تصور می کند و به دنبال بهترین ورزشکار می گردد تا با انجام اعمال و اخلاق و رفتار او به موفقیت مورد نظر برسد.
اما آیا هر شخصی با هر اعتقاد و عملی شایستی الگو شدن برای ما را دارد؟ به طور قطع اینطور نباید باشد بلکه الگوی انسان ها باید دارای بالاترین درجه کمالات انسانی باشد. اهل بیت (علیهم السلام) یک نمونه از انسان هایی که دارای بالاترین درجه کاملات اخلاقی اجتماعی هستند. معصومین (علیهم السلام) همانند آیات قرآن همواره تازه است و کهنگی در آن راه پیدا نمی‌کند، پس سیره آنها برای همه عصرها و انسان ها می تواند، مورد استفاده قرار داد.
امام حسن مجتبی(علیه السلام) همانند دیگر معصومین (علیهم السلام) دارای ویژگی و خصوصیات زیادی همچون اخلاق نیکو، مهربانی ، اخلاص، عبادت، ساده زیستی، نظم و برنامه ریزی، استقامت، درایت، سخاوت، صبر و تحمل در برابر مشکلات، شجاعت بوده است اما آنچه بیش از دیگر ویژگی های امام حسن مجتبی (علیه السلام) از برجستگی بیشتری برخوردار بود، صبوری و بخشندگی و مهربانی آن حضرت بوده است به صورتی که صبوری و بخشندگی امام زبانزد خاص و عام شد و معروف به « کریم اهل بیت» و«حلم الحسنیة » شدند.
اما آیا هر شخصی با هر اعتقاد و عملی شایستی الگو شدن برای ما را دارد؟ به طور قطع اینطور نباید باشد بلکه الگوی انسان ها باید دارای بالاترین درجه کمالات انسانی باشد. اهل بیت (علیهم السلام) یک نمونه از انسان هایی که دارای بالاترین درجه کاملات اخلاقی اجتماعی هستند. معصومین (علیهم السلام) همانند آیات قرآن همواره تازه است و کهنگی در آن راه پیدا نمی‌کند، پس سیره آنها برای همه عصرها و انسان ها می تواند، مورد استفاده قرار داد.
امام حسن مجتبی(علیه السلام) همانند دیگر معصومین (علیهم السلام) دارای ویژگی و خصوصیات زیادی همچون اخلاق نیکو، مهربانی ، اخلاص، عبادت، ساده زیستی، نظم و برنامه ریزی، استقامت، درایت، سخاوت، صبر و تحمل در برابر مشکلات، شجاعت بوده است اما آنچه بیش از دیگر ویژگی های امام حسن مجتبی (علیه السلام) از برجستگی بیشتری برخوردار بود، صبوری و بخشندگی و مهربانی آن حضرت بوده است به صورتی که صبوری و بخشندگی امام زبانزد خاص و عام شد و معروف به « کریم اهل بیت» و«حلم الحسنیة » شدند.
1. حلم و صبوری
صبر، یکی از ویژگی های بارز شخصیتی امام حسن (علیه السلام) بوده است که نبودش در جامعه امروزه به شدت احساس می شود. بسیاری از طلاق ها و اختلاف بین خانواده ها ریشه در نداشتن صبر و بردباری دارد، بسیاری از دعوا ها و قتل ها ریشه در نبود خلصت صبر در میان مردم است. در اینجا یک نمونه تاریخی از رفتار امام حسن (علیه السلام) در مقابل بی احترامی و توهین ها اشاره خواهیم کرد تا بلکه اینگونه رفتار ها سرمشق زندگی امروزی ما بشود.
پیر مردی ناآگاه از اهالی شام در مدینه، امام حسن (علیه السلام) را سوار بر مرکب دید، آنچه توانست از آن حضرت بدگویی کرد، وقتی که فارغ شد، امام حسن (علیه السلام) کنار او آمد، و بدو سلام کرد، و در حالی که لبخندی بر چهره داشت به او فرمود: «ای پیرمرد! گمانم غریب هستی، و گویا اموری بر تو اشتباه شده، اگر از ما درخواست رضایت کنی از تو خوشنود می شویم، اگر چیزی از ما بخواهی به تو عطا می کنیم، اگر از ما راهنمایی بخواهی تو را راهنمایی می کنیم، اگر کمک برای باربرداری از ما بخواهی، بار تو را برمی داریم، اگر گرسنه باشی تو را سیر می نماییم، اگر برهنه باشی، تو را می پوشانیم، اگر نیازمند باشی تو را بی نیاز می کنیم، اگر گریخته باشی به تو پناه می دهیم . اگر حاجتی داری آن را ادا می نماییم، اگر مرکب خود را به سوی خانه ما روانه سازی، و تا هر وقت بخواهی مهمان ما باشی، برای تو بهتر خواهد بود، زیرا ما خانه آماده و وسیع، و امکانات بسیار داریم.»
هنگامی که آن پیر ناآگاه این گفتار مهرانگیز امام حسن (علیه السلام ) را شنید، آن چنان دگرگون شد که اشک از چشمانش جاری گردید و گفت: «گواهی می دهم که تو خلیفه خدا در زمینش هستی، خداوند آگاه تر است که مقام سالت خود را در وجود چه کسی قرار دهد، تو و پدرت مبغوض ترین افراد در نزد من بودید، ولی اینک تو محبوب ترین انسان ها در نزد من هستی. » سپس او به خانه امام حسن (علیه السلام) وارد شد، و مهمان آن بزرگوار گردید، و پس از مدتی در حالی که قلبش سرشار از محبت خاندان رسالت بود، از محضر امام حسن (علیه السلام) بیرون رفت. (1) در اینجا دیدید که امام حسن (علیه السلام) با صبر و بردباری خود در مقابل دشنام و بدگویی مرد شامی او را به مسیر درست هدایت کرد.
پیر مردی ناآگاه از اهالی شام در مدینه، امام حسن (علیه السلام) را سوار بر مرکب دید، آنچه توانست از آن حضرت بدگویی کرد، وقتی که فارغ شد، امام حسن (علیه السلام) کنار او آمد، و بدو سلام کرد، و در حالی که لبخندی بر چهره داشت به او فرمود: «ای پیرمرد! گمانم غریب هستی، و گویا اموری بر تو اشتباه شده، اگر از ما درخواست رضایت کنی از تو خوشنود می شویم، اگر چیزی از ما بخواهی به تو عطا می کنیم، اگر از ما راهنمایی بخواهی تو را راهنمایی می کنیم، اگر کمک برای باربرداری از ما بخواهی، بار تو را برمی داریم، اگر گرسنه باشی تو را سیر می نماییم، اگر برهنه باشی، تو را می پوشانیم، اگر نیازمند باشی تو را بی نیاز می کنیم، اگر گریخته باشی به تو پناه می دهیم . اگر حاجتی داری آن را ادا می نماییم، اگر مرکب خود را به سوی خانه ما روانه سازی، و تا هر وقت بخواهی مهمان ما باشی، برای تو بهتر خواهد بود، زیرا ما خانه آماده و وسیع، و امکانات بسیار داریم.»
هنگامی که آن پیر ناآگاه این گفتار مهرانگیز امام حسن (علیه السلام ) را شنید، آن چنان دگرگون شد که اشک از چشمانش جاری گردید و گفت: «گواهی می دهم که تو خلیفه خدا در زمینش هستی، خداوند آگاه تر است که مقام سالت خود را در وجود چه کسی قرار دهد، تو و پدرت مبغوض ترین افراد در نزد من بودید، ولی اینک تو محبوب ترین انسان ها در نزد من هستی. » سپس او به خانه امام حسن (علیه السلام) وارد شد، و مهمان آن بزرگوار گردید، و پس از مدتی در حالی که قلبش سرشار از محبت خاندان رسالت بود، از محضر امام حسن (علیه السلام) بیرون رفت. (1) در اینجا دیدید که امام حسن (علیه السلام) با صبر و بردباری خود در مقابل دشنام و بدگویی مرد شامی او را به مسیر درست هدایت کرد.
2. مهربانی و بخشندگی
یکی دیگر از ویژگی های شخصیتی امام حسن (علیه السلام) مهربانی و بخشندگی بوده است. مهربانی یکی دیگر از گمشده ی جامعه و خانواده امروزی است، اگر مهربانی در جامعه فرا گیرد شود بسیاری از گرفتاری و مشکلات و تلخی ها از بین می رود. همانطور که امام (علیه السلام) با افراد مختلف به مهربانی برخورد می کرد.
انس می گوید که روزی در محضر امام بودم. یکی از کنیزان ایشان با شاخه گلی در دست وارد شد و آن را به امام تقدیم کرد. حضرت گل را از او گرفت و با مهربانی فرمود: «برو تو آزادی!» من که از این رفتار حضرت شگفت زده بودم، گفتم: «ای فرزند رسول خدا! این کنیز، تنها یک شاخه گل به شما هدیه کرد، آن گاه شما او را آزاد می کنید؟!» امام در پاسخم فرمود: «خداوند بزرگ و مهربان به ما فرموده است: «وَ إِذا حُییتُمْ بِتَحِیةٍ فَحَیوا بِأَحْسَنَ مِنْه»؛ [2] «هر کس به شما مهربانی کرد، دو برابر او را پاسخ گویید. » سپس امام فرمود: «پاداش در برابر مهربانی او نیز آزادی اش بود» [3]
این نمونه ای از برخورد حضرت درپاسخ به مهربانی کنیز خود بود اما در جایی دیگر درمقابل نا مهربانی باز هم با مهربانی برخورد می کند که می توان الگوی رفتاری خوبی برای ما باشد. در روایت آمده است ( امام حسن (علیه السلام) گوسفند زیبایی داشت که به آن علاقه نشان می داد. روزی دید گوسفند، خوابیده است و ناله می کند. جلوتر رفت و دید که پای آن را شکسته اند. امام از غلامش پرسید: «چه کسی پای این حیوان را شکسته است؟» غلام گفت: «من شکسته ام. » حضرت فرمود: «چرا چنین کردی؟» گفت: «برای اینکه تو را ناراحت کنم. » امام با تبسّمی دلنشین فرمود: «ولی من در عوض، تو را خشنود می کنم و غلام را آزاد کرد» [4]
بخش های مختلف زندگی امام حسن (علیه السلام) دارای نکات آموزنده و قابل الگو گیری برای استفاده در زندگی های امروزی است و ما در این مطلب فقط به دو خصوصیت اخلاقی حضرت به صورت مختصر اشاره کردیم.
پی نوشت:
[1]. محمد‌باقرمجلسی، بحارالانوار، تهران: کتابفروشی اسلامی، جلد 43، ص 344 - کشف الغمه، ج 2، ص 135
[2]. قرآن کریم، سوره نساء، آیه 86.
[3].ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب علیهم السّلام، ج 4، ص 18.
[4]. باقر شریف القرشى، حیاة الامام الحسن بن على( ع)، ج 1، ص 314
انس می گوید که روزی در محضر امام بودم. یکی از کنیزان ایشان با شاخه گلی در دست وارد شد و آن را به امام تقدیم کرد. حضرت گل را از او گرفت و با مهربانی فرمود: «برو تو آزادی!» من که از این رفتار حضرت شگفت زده بودم، گفتم: «ای فرزند رسول خدا! این کنیز، تنها یک شاخه گل به شما هدیه کرد، آن گاه شما او را آزاد می کنید؟!» امام در پاسخم فرمود: «خداوند بزرگ و مهربان به ما فرموده است: «وَ إِذا حُییتُمْ بِتَحِیةٍ فَحَیوا بِأَحْسَنَ مِنْه»؛ [2] «هر کس به شما مهربانی کرد، دو برابر او را پاسخ گویید. » سپس امام فرمود: «پاداش در برابر مهربانی او نیز آزادی اش بود» [3]
این نمونه ای از برخورد حضرت درپاسخ به مهربانی کنیز خود بود اما در جایی دیگر درمقابل نا مهربانی باز هم با مهربانی برخورد می کند که می توان الگوی رفتاری خوبی برای ما باشد. در روایت آمده است ( امام حسن (علیه السلام) گوسفند زیبایی داشت که به آن علاقه نشان می داد. روزی دید گوسفند، خوابیده است و ناله می کند. جلوتر رفت و دید که پای آن را شکسته اند. امام از غلامش پرسید: «چه کسی پای این حیوان را شکسته است؟» غلام گفت: «من شکسته ام. » حضرت فرمود: «چرا چنین کردی؟» گفت: «برای اینکه تو را ناراحت کنم. » امام با تبسّمی دلنشین فرمود: «ولی من در عوض، تو را خشنود می کنم و غلام را آزاد کرد» [4]
بخش های مختلف زندگی امام حسن (علیه السلام) دارای نکات آموزنده و قابل الگو گیری برای استفاده در زندگی های امروزی است و ما در این مطلب فقط به دو خصوصیت اخلاقی حضرت به صورت مختصر اشاره کردیم.
پی نوشت:
[1]. محمد‌باقرمجلسی، بحارالانوار، تهران: کتابفروشی اسلامی، جلد 43، ص 344 - کشف الغمه، ج 2، ص 135
[2]. قرآن کریم، سوره نساء، آیه 86.
[3].ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب علیهم السّلام، ج 4، ص 18.
[4]. باقر شریف القرشى، حیاة الامام الحسن بن على( ع)، ج 1، ص 314
