عوامل موثر در کودک آزاری (بخش سوم)

اعتیاد والدین به دلیل خصوصیاتی که در ایشان ایجاد می کند، مانند پرخاشگری، بی مسئولیتی، کاهش عاطفه و... سبب می شود تا کودکان مورد آزار، بیشتر مورد سوء استفاده قرار گیرند.
 

عمده کودکانی که قربانی کودک آزاری می شوند، تحت فشارهای مالی هستند. فقر سبب می شود تا کودکان از دسترسی به نیازهای اساسی خود؛ مانند آموزش، بهداشت، تغذیه، و... محروم شوند یا والدین به دلیل فشارهای مالی با رفتارهایی؛ چون پرخاشگری، خشونت، بی توجهی و... کودکان را مورد آزار قرار دهند. فشار مالی سبب می شود تا والدین سعی کنند محدودیت های بیشتری برای فرزندان خود قرار دهند. این امر سبب اعتراض کودک و پرخاشگری های او می شود، که کشمکش میان ایشان، گاه منتهی به کودک آزاری می شود.  دکتر منصور ایزدپناه (روانشناس) در این خصوص می گوید: مهمترین عاملی که منجر به کودک آزاری می شود، فقر اقتصادی و فرهنگی است. اکثر کودکانی که ازمعضل کودک آزاری رنج می برند در خانواده های پر جمعیت، فقیر و مهاجر قرار دارند، که گاه پدر یا مادرشان معتد هستند.

از سوی دیگر، کار کودکان و سوء استفاده های جسمی و جنسی نیز در بسیاری از موارد ناشی از فقر است. براساس آماری از کودکان در تهران، کار اجباری را باید یکی از شایع ترین موارد کودک آزاری در ایران دانست. براساس تحقیقی که توسط انجمن حمایت از حقوق کودکان با همکار دانشگاه بهزیستی و توان بخشی ایران در تهران روی585 کودک خیابانی انجام شده، نشان می دهد، که علاوه بر افزایش 23 درصدی این کودکان در منطقه تجریش تهران و 81 درصدی آنها در میدان رسالت این شهر، 48 درصد از آنان 6 تا 12 سال سن دارند. این تحقیق همچنین مشخص کرده است که 16 درصد از این کودکان زیر 16 سال سن دارند و 30 درصد شان بین 12 تا 18 سال سن دارند. داده های این تحقیق بیانگر آن است که 54 درصد از کودکان کار، تنها درتهران درآمد 30 تا سقف 50 هزار تومانی ماهانه خود را که حاصل 6 تا 10 ساعت کار سخت روزانه است، صرف خانواده می کنند. فقر اقتصادی، بی عدالتی اجتماعی، بیکاری، فاصله طبقاتی زیاد و درآمد کم خانواده در ایران از مهمترین عللی است که منجر به وجود آمدن پدیده کودکان خیابانی و کار اجباری آنان می شود. 

البته این عامل، عاملی است که اکثرکشورهایی که به طور جدی گرفتار معضر کودک آزاری هستند، جاری است. بنا به گزارشی، بسیاری از والدین یمنی برای امرار معاش خود ناچارند کودک خود را به دست قاچاقچیان بسپارند. بر طبق گزارش ها، از دهه 90 مقارن با اولین درگیری در خلیج فارس که کارگران یمنی از عربستان به کشورشان رانده شدند، آمار قاچاق کودکان یمنی به این کشور افزایش یافته است. امات الرحمان مددکار اجتماعی و کارشناس امور خانواده در گفت و گو یا خبرگزاری IPSاعلام کرد: «به دلیل فقر زیاد و بیکاری، خانواده های یمنی کودکان شان را به دست قاچاقچی ها می سپارند و متاسفانه این کار غیر انسانی را با رضایت کامل انجام می دهند. گزارشات حاکی از آن است که بسیاری از خانواده ها از طریق کودک دور از وطن شان امرار معاش می کنند. در آمد کودکان از راه هایی چون گدایی، نقل و انتقال مواد مخدر و یا انجام کارهای بسیار سخت تامین می شود.»

بنا به اظهارات الرحمان، بزرگترین ترس هر خانواده اخراج فرزندشان از عربستان و در نتیجه قطع درآمد خانواده است. وزارت امور اجتماعی اعلام کرد، که این کودکان از طریق قاچاقچیان، گاردهای مرزی و مامورین عربستان مورد سود جویی و اعمال خشونت قرار می گیرند. آنها تحت فشار خشونت، گرسنگی و سوء استفاده جنسی هستند.

اعتیاد والدین به دلیل خصوصیاتی که در ایشان ایجاد می کند، مانند پرخاشگری، بی مسئولیتی، کاهش عاطفه و... سبب می شود تا کودکان مورد آزار، بیشتر مورد سوء استفاده قرار گیرند. وجود بیش از 2 میلیون معتاد در کشوری که 60 درصد از 95 درصد آنها، پدر خانواده هستند، منجر شده تا اغلب آنها به دلیل مصرف مواد مخدر، تعادل روانی خود را از دست داده و زن و فرزندان خود را مورد آزار واذیت و انواع خشونت های خانوادگی قرار دهند. غالب پرونده های کودک آزاری در ایران در مورد کودکانی تشکیل شده که والدین معتاد داشته اند. اعتیاد، به ویژه در خانواده های فقیر، توانایی های تربیتی والدین را ساقط کرده و ایشان را در شرایطی قرار می دهد، که همواره به خود زحمت فکر در عمق اعمال خویش را نمی دهند و آسان ترین و سریعترین راه را برای سرکوب فرزند در پیش می گیرند. ایشان به دلیل نیاز مالی مرتکب سوء استفاده از کودک در اموری؛ چون فحشاء، تکدیگری، نقل و انتقال مواد مخدر می شوند. در حداقل موارد نیز کودک را مجبور به کارهای سخت می نمایند.

بزرگترین قربانیان طلاق، کودکانی معصومی هستند، که از مهر مادری یا لطف پدری محرومند. بخش مهمی از موارد کودک آزادی به کودکانی اختصاص دارد، که گرفتار تک سرپرستی یا سرپرست نامناسب پس از طلاق هستند. در مواردی مشاهده شده که نامادری یا نا پدری در اثر غفلت یا بی توجهی والدین اصلی، کودک را مورد آزار جسمی و یا جنسی قرار داده اند. 

آمار نشان داده، کودکانی که والدین آنان دچار بیماری های روانی و یا جسمانی هستند، بیشتر در معرض کودک آزاری هستند. در مواردی، کودک آزاری جسمی به سبب مشکلات روانی و گاه جسمانی بوده است. در صورتی که والدین به بیماری های روانی مبتلا شوند، با رفتارهایی؛ مانند تند خویی، خشونت، ناسازگاری، بی توجهی و... که ناشی از بیماری های روانی آنهاست سبب آزار کودکان می شوند.

یکی از قربانیان مشاجرات شدید و طولانی والدین، کودکان بی گناهی هستند که در خلال این مشاجرات صدمه عاطفی و روانی می بینند. گاه در خلال مشاجرات والدین، کودکان ابزار تلافی قرار می گیرند که بر آسیب های ایشان می افزاید. اضطراب حاصل از این فضا کودک را تحت فشار شدید روانی قرار می دهد و در نهایت ممکن است ایشان را به مشکلات رفتاری و اختلالات روانی دچار کند. براساس پژوهش های دفتر پژوهش دانشگاه علوم بهزیستی و توان بخشی بر روی 77 هزار و 855 دانش آموز پسر پایه دوم مقطع راهنمایی مدارس دولتی 200 درصد دانش آموزان در معرض آزارهای جسمی قرار دارند. 20 درصد والدین این کودکان با یکدیگر مشاجره و درگیری دارند که آزار عاطفی و جسمی را در پی دارد. 27 درصد دانش آموزان اظهار کرده اند که زندگی بر تنشی دارند. 
 

عوامل مؤثر در پدیده کودک آزاری به سه گروه قابل تقسیم هستند. گروهی ناشی از وضعیت جسمی کودک، مشکلات رفتاری و روانی کودک، نامشروع بودن کودک، ناخواسته بودن کودک، گروهی دیگر عوامل ناشی از جامعه و مشکلات آن است؛ مانند فقر اقتصادی، کمبودها و مشکلات فرهنگی، نواقص و ابهامات قانونی، مشکلات محیط های آموزشی، فقدان نظارت کارشناسانه بر مراکز نگهداری کودکان و حمایت از آنها، ضعف باورهای دینی. گروهی نیز ناشی از وضعیت والدین و سرپرستان است ؛ مانند فقدان مهارت های تربیتی والدین و سرپرستان قانونی، اشتغال مادر و ضعف های تربیتی او، فشارهای اقتصادی و مالی، اعتیاد، طلاق، بیماری روانی و جسمی و نیز اختلافات خانوادگی. در حقیقت بسیاری از عوامل در نتیجه کمبودهای فرهنگی و ضعف های اخلاقی است، که نیاز به برنامه ریزی های بیشتر فرهنگی و ترویج باورها و رفتارهای درست اخلاقی دارد. بخش دیگری از عوامل در نتیجه فقر و مشکلات اقتصادی است.

نویسنده : محمدحسین طارمی
منبع: پگاه حوزه 1388 شماره 252