امام صادق (ع) ثواب دیدار دوستان مؤمن را همانند زیارت امام معصوم دانسته است.
اقسام و انواع زیارت در اسلام
1. زیارت شهدا و اهل قبور
زیارت اهل قبور، به خصوص زیارت شهدا، از زمان رسول خدا(ص) صورت می پذیرفته است؛ چنانکه در خبر است که پیامبر اکرم (ص) از شهادت «ام ورقه انصاریه» خبر داد و فرمود: «بیایید برویم و شهیده را زیارت کنیم؛ غلامش او را کشته و کنیزی از او باقی مانده است.»[1] رسول خدا (ص) یاد قیامت[2]، رقت قلب[3]، بی رغبتی به دنیا[4]، پاداش در دنیا[5]، و عبرت[6] را از جمله آثار زیارت قبور می داند.
شیعه و سنی بر صحت این امر اتفاق دارند که پیامبر اکرم(ص) پس از فراغ از اعمال در «حجة الوداع» کنار قبری کهنه آمد و مدتی نشست، سپس گریه کرد. عرض کردند: یا رسول الله! این قبر کیست؟ فرمود: این قبر مادرم، آمنه بنت وهب است. از خدا درخواست کردم به من اجازة زیارتش را بدهد، اجازه فرمود.»[7] حضرت بر سر قبر مادر شروع به گریه کرد و اصحاب نیز از گریة ایشان، گریه کردند.[8]
همچنین آن حضرت هر گاه از کنار قبر مؤمنین رد می شد آنان را مورد خطاب قرار داده، می فرمود: «اَلسَّلاَمُ عَلَیْکُمْ اَهْلَ الدِّیَارِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُسْلِمِینَ وَ اِنَّا اِنْ شَاءَ اللهُ بِکُمْ لاَحِقُونَ؛ سلام بر شما ای اهل دیار از مؤمنین و مسلمین و ما - اگر خدا بخواهد - به شما ملحق می شویم.»[9]
حضرت علی(ع) نیز طلب حاجت در کنار قبر والدین را مورد تأکید قرار داده است و می فرماید: «زُورُوا مَوْتَاکُمْ فَإِنَّهُمْ یَفْرَحُونَ بِزِیَارَتِکُمْ وَ لْیَطْلُبْ الرَّجُلُْ حَاجَتَهُ عِنْدَ قَبْرِ أَبِیهِ وَ أُمِّهِ بَِعْدَ مَا یَدْعُوا لَهُمَا؛[10] به زیارت مرده های خود بروید. آنها از زیارت شما شاد می شوند. هر کس حاجتی دارد، باید حاجت خود را در کنار قبر پدر و مادرش از خدا بخواهد، بعد از اینکه برای آنها دعا می کند.»
در کتب مختلف از اهل سنت و شیعه بر حضور رسول خدا(ص) در قبرستان بقیع تصریح شده است.[11] از آنچه گفته شد روشن می شود که زیارت قبور، امری مستحب بوده و اسلام به خاطر آثار سازنده ای که مهم ترین آن، عبرت گیری و یادآوری ملحق شدن به آنان است، بر آن تأکید داشته است.
بنابراین، زیارت قبور نه تنها منع نگردیده، بلکه مورد تأکید اولیای دین بوده، حتی در ادیان پیشین نیز وجود داشته است. امام صادق (ع) می فرماید: «خداوند برای عیسی وحی فرستاد که: ای عیسی! از دیدگانت برای من اشک جاری کن و قلب و بدنت را برای من فروتن ساز و هنگامی که مردم بی عار و درد می خندند، چشمانت را با میله حُزن سرمه بکش (اندوهگین باش) و به گورستان برو و برای گرفتن پند از آنها با فریاد بلند بگو: من هم در زمره ملحق شوندگان ملحق می شوم.»[12]
شیعه و سنی بر صحت این امر اتفاق دارند که پیامبر اکرم(ص) پس از فراغ از اعمال در «حجة الوداع» کنار قبری کهنه آمد و مدتی نشست، سپس گریه کرد. عرض کردند: یا رسول الله! این قبر کیست؟ فرمود: این قبر مادرم، آمنه بنت وهب است. از خدا درخواست کردم به من اجازة زیارتش را بدهد، اجازه فرمود.»[7] حضرت بر سر قبر مادر شروع به گریه کرد و اصحاب نیز از گریة ایشان، گریه کردند.[8]
همچنین آن حضرت هر گاه از کنار قبر مؤمنین رد می شد آنان را مورد خطاب قرار داده، می فرمود: «اَلسَّلاَمُ عَلَیْکُمْ اَهْلَ الدِّیَارِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُسْلِمِینَ وَ اِنَّا اِنْ شَاءَ اللهُ بِکُمْ لاَحِقُونَ؛ سلام بر شما ای اهل دیار از مؤمنین و مسلمین و ما - اگر خدا بخواهد - به شما ملحق می شویم.»[9]
حضرت علی(ع) نیز طلب حاجت در کنار قبر والدین را مورد تأکید قرار داده است و می فرماید: «زُورُوا مَوْتَاکُمْ فَإِنَّهُمْ یَفْرَحُونَ بِزِیَارَتِکُمْ وَ لْیَطْلُبْ الرَّجُلُْ حَاجَتَهُ عِنْدَ قَبْرِ أَبِیهِ وَ أُمِّهِ بَِعْدَ مَا یَدْعُوا لَهُمَا؛[10] به زیارت مرده های خود بروید. آنها از زیارت شما شاد می شوند. هر کس حاجتی دارد، باید حاجت خود را در کنار قبر پدر و مادرش از خدا بخواهد، بعد از اینکه برای آنها دعا می کند.»
در کتب مختلف از اهل سنت و شیعه بر حضور رسول خدا(ص) در قبرستان بقیع تصریح شده است.[11] از آنچه گفته شد روشن می شود که زیارت قبور، امری مستحب بوده و اسلام به خاطر آثار سازنده ای که مهم ترین آن، عبرت گیری و یادآوری ملحق شدن به آنان است، بر آن تأکید داشته است.
بنابراین، زیارت قبور نه تنها منع نگردیده، بلکه مورد تأکید اولیای دین بوده، حتی در ادیان پیشین نیز وجود داشته است. امام صادق (ع) می فرماید: «خداوند برای عیسی وحی فرستاد که: ای عیسی! از دیدگانت برای من اشک جاری کن و قلب و بدنت را برای من فروتن ساز و هنگامی که مردم بی عار و درد می خندند، چشمانت را با میله حُزن سرمه بکش (اندوهگین باش) و به گورستان برو و برای گرفتن پند از آنها با فریاد بلند بگو: من هم در زمره ملحق شوندگان ملحق می شوم.»[12]
2. زیارت علما
یکی از سفارش های اسلام، مصاحبت و همنشینی با علما است. رسول خدا(ص) دربارة اهمیت دیدار علما می فرماید: «زِیَارَةُ الْعُلَمَاءِ أَحَبُّ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی مِنْ سَبْعِینَ طَوَافاً حَوْلَ الْبَیْتِ وَ أَفْضَلُ مِنْ سَبْعِینَ حَجَّةً وَ عُمْرَةً مَبْرُورَةً مَقْبُولَةً وَ رَفَعَ اللَّهُ لَهُ سَبْعِینَ دَرَجَةً وَ أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیْهِ الرَّحْمَةَ وَ شَهِدَتْ لَهُ الْمَلَائِکَةُ أَنَّ الْجَنَّةَ وَجَبَتْ لَه؛[13] «خدای متعال، زیارت علما را از هفتاد بار طواف برگرد کعبه دوست تر دارد و برتر از هفتاد حج و عمرة نیکو و مقبول است. خدا مقام شخص دیدار کننده عالم را [در بهشت] هفتاد درجه بالا می برد و رحمت خود را بر او فرو می ریزد و فرشتگان گواهی می دهند که بهشت بر او واجب شده است.»
3. زیارت مؤمنین
ائمه اطهار: بر دیدار برادران دینی تأکید فراوان نموده اند. در منابع اسلامی روایات زیادی در زمینة حق مؤمن بر برادر مسلمانش و انواع حقوق مؤمنین بر یکدیگر و ثواب دیدار برادران مؤمن، مصافحه و معانقه، یاد آنها کردن، قلب آنها را مسرور نمودن و مخصوصاً برآوردن حاجات مؤمنان و کوشش در انجام این خواسته ها، زدودن غم از دلها، اطعام، پوشاندن لباس و اکرام و احترام آنها وارد شده است.
رسول خدا(ص) می فرماید: «مَنْ زَارَ أَخَاهُ فِی بَیْتِهِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ أَنْتَ ضَیْفِی وَ زَائِرِی عَلَیَّ قِرَاکَ وَ قَدْ أَوْجَبْتُ لَکَ الْجَنَّةَ بِحُبِّکَ إِیَّاهُ؛[14] کسی که زیارت کند برادر دینی اش را در خانه اش، خداوند عزّوجلّ به او می فرماید: تو مهمان و زائر من هستی و بر من است که تو را احترام کنم؛ بخاطر دوستی تو با آن برادرت، بهشت را بر تو واجب کردم.»
همچنین آن بزرگوار به حضرت علی(ع) می فرماید: «یَا عَلِیُّ ثَلَاثَةٌ مِنْ حُلَلِ اللَّهِ رَجُلٌ زَارَ أَخَاهُ الْمُؤْمِنَ فِی اللَّهِ فَهُوَ زَوْرُ اللَّهِ وَ حَقٌّ عَلَی اللَّهِ أَنْ یُکْرِمَ زَوْرَهُ وَ یُعْطِیَهُ مَا سَأَلَ؛[15] ای علی! سه چیز، از زینتهای خداست: [اولین آن] فردی که برادر مؤمنش را برای خدا دیدار کند، پس او خدا را زیارت کرده و بر خداست که زائرش را گرامی داشته و آنچه را از خدا بخواهد، به او دهد.»
البته زمانی دیدار از برادران دینی مورد تأکید بیش تری است که دیدار آنان، انسان را به یاد خدا انداخته و عمل و کردارش وی را به یاد آخرت اندازد.[16] جالب آنکه امام صادق(ع) ثواب دیدار دوستان مؤمن را همانند زیارت امام معصوم دانسته، می فرماید: هر کس نتواند به دیدار ما آید، دوستان صالح ما را دیدن کند که ثواب زیارت ما برایش نوشته شود.[17]
پی نوشت:
[1]. «مَا أَخْبَرَ عَنْ أُمِّ وَرَقَةَ الْأَنْصَارِیَّةِ فَکَانَ یَقُولُ انْطَلِقُوا بِنَا إِلَی الشَّهِیدَةِ نَزُورُهَا فَقَتَلَهَا غُلَامٌ وَ جَارِیَةٌ لَهَا بَعْدَ وَفَاتِهِ» (بحارالانوار، ج 18، ص 112).
[2]. «زُورُوا القُبُورَ؛ فَإِنَّها تُذَکِّرُکُمُ الْآخِرَةَ؛ به زیارت قبور بروید؛ زیرا آخرت را به یاد شما می آورد.» (سنن ابن ماجه، تعلیق محمد فُواد عبدالباقی، دارالفکر، دو جلدی، ج 1، ص 501، 1569.)
[3]. قال رسول الله9 :«اَلاَ فَزُورُوهَا، فَإنَّهَا یَرِقُّ الْقَلْبَ وَ یُدْمِعُ الْعَیْنَ وَ تُذَکِّرُ الْآخِرَةَ؛ پس آن را زیارت نماید. پس بدرستی که زیارت قبور، قلب را رقیق و چشم را گریان می کند و آخرت را به یاد می آورد.» (کنز العمال، ج 15، ص 646، 42555.)
[4]. «فَزُورُوا الْقُبُورَ فَاِنَّهَا تُزَهِّدُ فِی الدُّنْیَا قَبْرُهَا؛ قبور را زیارت کنید، پس بدرستی که قبر اموات نسبت به دنیا بی میلی می آورد.» (سنن کبری، بیهقی، ج 4، ص77.)
[5]. «مَنْ مَرَّ عَلَی الْمَقَابِرِ وَ قَرَأَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ إِحْدَی عَشْرَةَ مَرَّةً ثُمَّ وَهَبَ أَجْرَهُ لِلْأَمْوَاتِ أُعْطِیَ أَجْرَهُ بِعَدَدِ الْأَمْوَاتِ؛ هر کس بر قبرها عبور کند و یازده مرتبه سوره توحید را بخواند و ثواب آن را به مردگان هدیه کند، به تعداد آن اموات پاداش داده می شود.» (کنزالعمال، ج 15، ص 655، ش 42596.)
[6]. کنزالعمال، حسام الدین هندی، بیروت، مؤسسه الرساله، پنجم، ج 15، ص 647، ش 42558.
[7]. کنز العمال، ج 11، ص 473، ش 32226؛ بحار الانوار، ج 10، ص 441.
[8]. الطبقات الکبری، محمد بن سعد، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العالمیة، اول، 1410 ق، ج1، ص 94.
[9]. کنز العمال، ج 7، ص 159، ش 18526؛ سنن نسایی، بیروت، دارالفکر، 1415 ق، ج 96، ش 2036.
[10]. الکافی، ج 3، ص 230.
[11]. سنن نسایی، ج 4، ش 2035 و سنن کبری، بیهقی، بیروت، دارالکتب العلمیه، اول، ج 4، ص79، ش 7018.
[12]. «أَوْحَی اللَّهُ إِلَی عِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ8: یَا عِیسَی! هَبْ لِی مِنْ عَیْنَیْکَ الدُّمُوعَ وَ مِنْ قَلْبِکَ الْخُشُوعَ وَ اکْحَلْ عَیْنَیْکَ بِمِیلِ الْحُزْنِ إِذَا ضَحِکَ الْبَطَّالُونَ وَ قُمْ عَلَی قُبُورِ الْأَمْوَاتِ فَنَادِهِمْ بِالصَّوْتِ الرَّفِیعِ لَعَلَّکَ تَأْخُذُ مَوْعِظَتَکَ مِنْهُمْ وَ قُلْ إِنِّی لَاحِقٌ فِی اللَّاحِقِینَ.» (مستدرک الوسائل، ج 11، ص 243).
[13]. عدة الداعی، ابن فهد حلی، دارالکتاب الاسلامی، اول، 1407 ق، ص 75 و بحارالانوار، ج1، ص 205.
[14]. الکافی، ج 2، ص 177.
[15]. تحف العقول، ص7.
[16]. «قِیلَ یا رَسُولَ اللَّهِ أَیُّ الْجُلَسَاءِ خَیْرٌ؟ قَالَ: مَنْ تُذَکِّرُکُمُ اللَّهَ رُؤْیَتُهُ وَ یَزِیدُ فِی عِلْمِکُمْ مَنْطِقُهُ وَ یُرَغِّبُکُمْ فِی الْآخِرَةِ عَمَلُهُ؛ ابن عباس گوید: از رسول خدا(ص) سؤال شد: بهترین همنشین کیست؟ فرمود: کسی که دیدار او شما را به یاد خدا و گفتار او علم شما را زیاد و عمل او شما را به آخرت ترغیب کند.» (مستدرک الوسائل، ج 5، ص 395.)
[17]. «مَنْ لَمْ یَقْدِرْ عَلَی زِیَارَتِنَا فَلْیَزُرْ صَالِحِی مَوَالِینَا یُکْتَبْ لَهُ ثَوَابُ زِیَارَتِنَا» (من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص73).
منبع: سایت حوزه نت
رسول خدا(ص) می فرماید: «مَنْ زَارَ أَخَاهُ فِی بَیْتِهِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ أَنْتَ ضَیْفِی وَ زَائِرِی عَلَیَّ قِرَاکَ وَ قَدْ أَوْجَبْتُ لَکَ الْجَنَّةَ بِحُبِّکَ إِیَّاهُ؛[14] کسی که زیارت کند برادر دینی اش را در خانه اش، خداوند عزّوجلّ به او می فرماید: تو مهمان و زائر من هستی و بر من است که تو را احترام کنم؛ بخاطر دوستی تو با آن برادرت، بهشت را بر تو واجب کردم.»
همچنین آن بزرگوار به حضرت علی(ع) می فرماید: «یَا عَلِیُّ ثَلَاثَةٌ مِنْ حُلَلِ اللَّهِ رَجُلٌ زَارَ أَخَاهُ الْمُؤْمِنَ فِی اللَّهِ فَهُوَ زَوْرُ اللَّهِ وَ حَقٌّ عَلَی اللَّهِ أَنْ یُکْرِمَ زَوْرَهُ وَ یُعْطِیَهُ مَا سَأَلَ؛[15] ای علی! سه چیز، از زینتهای خداست: [اولین آن] فردی که برادر مؤمنش را برای خدا دیدار کند، پس او خدا را زیارت کرده و بر خداست که زائرش را گرامی داشته و آنچه را از خدا بخواهد، به او دهد.»
البته زمانی دیدار از برادران دینی مورد تأکید بیش تری است که دیدار آنان، انسان را به یاد خدا انداخته و عمل و کردارش وی را به یاد آخرت اندازد.[16] جالب آنکه امام صادق(ع) ثواب دیدار دوستان مؤمن را همانند زیارت امام معصوم دانسته، می فرماید: هر کس نتواند به دیدار ما آید، دوستان صالح ما را دیدن کند که ثواب زیارت ما برایش نوشته شود.[17]
پی نوشت:
[1]. «مَا أَخْبَرَ عَنْ أُمِّ وَرَقَةَ الْأَنْصَارِیَّةِ فَکَانَ یَقُولُ انْطَلِقُوا بِنَا إِلَی الشَّهِیدَةِ نَزُورُهَا فَقَتَلَهَا غُلَامٌ وَ جَارِیَةٌ لَهَا بَعْدَ وَفَاتِهِ» (بحارالانوار، ج 18، ص 112).
[2]. «زُورُوا القُبُورَ؛ فَإِنَّها تُذَکِّرُکُمُ الْآخِرَةَ؛ به زیارت قبور بروید؛ زیرا آخرت را به یاد شما می آورد.» (سنن ابن ماجه، تعلیق محمد فُواد عبدالباقی، دارالفکر، دو جلدی، ج 1، ص 501، 1569.)
[3]. قال رسول الله9 :«اَلاَ فَزُورُوهَا، فَإنَّهَا یَرِقُّ الْقَلْبَ وَ یُدْمِعُ الْعَیْنَ وَ تُذَکِّرُ الْآخِرَةَ؛ پس آن را زیارت نماید. پس بدرستی که زیارت قبور، قلب را رقیق و چشم را گریان می کند و آخرت را به یاد می آورد.» (کنز العمال، ج 15، ص 646، 42555.)
[4]. «فَزُورُوا الْقُبُورَ فَاِنَّهَا تُزَهِّدُ فِی الدُّنْیَا قَبْرُهَا؛ قبور را زیارت کنید، پس بدرستی که قبر اموات نسبت به دنیا بی میلی می آورد.» (سنن کبری، بیهقی، ج 4، ص77.)
[5]. «مَنْ مَرَّ عَلَی الْمَقَابِرِ وَ قَرَأَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ إِحْدَی عَشْرَةَ مَرَّةً ثُمَّ وَهَبَ أَجْرَهُ لِلْأَمْوَاتِ أُعْطِیَ أَجْرَهُ بِعَدَدِ الْأَمْوَاتِ؛ هر کس بر قبرها عبور کند و یازده مرتبه سوره توحید را بخواند و ثواب آن را به مردگان هدیه کند، به تعداد آن اموات پاداش داده می شود.» (کنزالعمال، ج 15، ص 655، ش 42596.)
[6]. کنزالعمال، حسام الدین هندی، بیروت، مؤسسه الرساله، پنجم، ج 15، ص 647، ش 42558.
[7]. کنز العمال، ج 11، ص 473، ش 32226؛ بحار الانوار، ج 10، ص 441.
[8]. الطبقات الکبری، محمد بن سعد، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العالمیة، اول، 1410 ق، ج1، ص 94.
[9]. کنز العمال، ج 7، ص 159، ش 18526؛ سنن نسایی، بیروت، دارالفکر، 1415 ق، ج 96، ش 2036.
[10]. الکافی، ج 3، ص 230.
[11]. سنن نسایی، ج 4، ش 2035 و سنن کبری، بیهقی، بیروت، دارالکتب العلمیه، اول، ج 4، ص79، ش 7018.
[12]. «أَوْحَی اللَّهُ إِلَی عِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ8: یَا عِیسَی! هَبْ لِی مِنْ عَیْنَیْکَ الدُّمُوعَ وَ مِنْ قَلْبِکَ الْخُشُوعَ وَ اکْحَلْ عَیْنَیْکَ بِمِیلِ الْحُزْنِ إِذَا ضَحِکَ الْبَطَّالُونَ وَ قُمْ عَلَی قُبُورِ الْأَمْوَاتِ فَنَادِهِمْ بِالصَّوْتِ الرَّفِیعِ لَعَلَّکَ تَأْخُذُ مَوْعِظَتَکَ مِنْهُمْ وَ قُلْ إِنِّی لَاحِقٌ فِی اللَّاحِقِینَ.» (مستدرک الوسائل، ج 11، ص 243).
[13]. عدة الداعی، ابن فهد حلی، دارالکتاب الاسلامی، اول، 1407 ق، ص 75 و بحارالانوار، ج1، ص 205.
[14]. الکافی، ج 2، ص 177.
[15]. تحف العقول، ص7.
[16]. «قِیلَ یا رَسُولَ اللَّهِ أَیُّ الْجُلَسَاءِ خَیْرٌ؟ قَالَ: مَنْ تُذَکِّرُکُمُ اللَّهَ رُؤْیَتُهُ وَ یَزِیدُ فِی عِلْمِکُمْ مَنْطِقُهُ وَ یُرَغِّبُکُمْ فِی الْآخِرَةِ عَمَلُهُ؛ ابن عباس گوید: از رسول خدا(ص) سؤال شد: بهترین همنشین کیست؟ فرمود: کسی که دیدار او شما را به یاد خدا و گفتار او علم شما را زیاد و عمل او شما را به آخرت ترغیب کند.» (مستدرک الوسائل، ج 5، ص 395.)
[17]. «مَنْ لَمْ یَقْدِرْ عَلَی زِیَارَتِنَا فَلْیَزُرْ صَالِحِی مَوَالِینَا یُکْتَبْ لَهُ ثَوَابُ زِیَارَتِنَا» (من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص73).
منبع: سایت حوزه نت
