فواید و اهداف زیارت حرم معصومین (ع) (بخش دوم)

زیارت، برقراری ارتباط روحی و معنوی با پیشوایان معصوم و نشانه همراهی و همسویی با آنان است.
 

یکی از آثار و اسرار گران قدر زیارت، جلب عنایت و توجه معصومین (علیهم‌السّلام) و بهره‌مندی از شفاعت و آمرزش خواهی آنان در محضر باری تعالی است. یکی از اموری که انسان را به رحمت الهی، بسیار امیدوار می‌کند، مساله شفاعت مقربان درگاه الهی و واسطه قراردادن آنان است (وابتغوا الیه الوسیلة). اهل بیت(علیهم‌السّلام)، آبرومندان درگاه الهی و اولیای برگزیده او هستند، بنابراین با توسل به آنان و زیارت مرقدهای پاک شان، باید به شفاعت آنها امیدوار بود و از الطاف بی‌کران شان بهره مند گردید.[۱]

رسول گرامی اسلام فرموده است: «من اتانی زائرا کنت شفیعه یوم القیامة:» «هر کس به زیارت من آید، روز قیامت شفیع او خواهم بود» [۲] و نیز «من جاءنی زائرا لا یعمله حاجة الا زیارتی کان حقا علی ان اکون له شفیعا یوم القیامة»؛ «هر کس به زیارت من آید و هیچ کاری جز زیارت من نداشته باشد، بر من حق است که روز قیامت شفیع او باشم». و نتیجه شفاعت ورود به بهشت است (وجبت له الجنة). از دیدگاه عارف والا مقام بهاری همدانی، نسیم الطاف ایشان و رشحات انوار آن بزرگواران، بر زوار و قاصدین ایشان می‌رسد پس خوب است زوار به امید استشفاع از برای بخشش گناهان و رجای وصول بر فیوضات عظیمه، رو به آن بزرگواران کنند. [3]

عالم ربانی مرحوم نراقی نیز گفته است: «پس هر که بر قبور مطهره ایشان حاضر شد، جهت زیارت ایشان، بر او مطلع می‌گردند پس دامن شفاعت به میان می‌زنند و از خداوند طلب حوایج ایشان را می‌کنند و از درگاه الهی، مسالت بر آمدن مطالب و آمرزش گناهان ایشان را می‌کنند. همین سر است در ترغیب به زیارت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و ائمه(علیهم‌السّلام)». [4]

پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به امام حسین (علیه‌السّلام) چه زیبا فرمود که: «ای فرزند عزیزم! کسی که مرا در حال حیات و یا ممات زیارت کند، یا پدرت علی بن ابی طالب و یا برادرت حسن بن علی یا تو را زیارت کند؛ بر من لازم است که او را در روز قیامت دیدار کنم و از گناهانش برهانم (کان حقا علی ان ازوره یوم القیامة و اخلصه من ذنوبه)». [5]
 

زیارت قبور _به خصوص مرقدهای نورانی اهل بیت(علیهم‌السّلام)_ یادآور عالم آخرت و حساب و کتاب و باور داشت زندگی جاویدان در قیامت است. اعتقاد به آن عالم، زندگی را از پوچی و بی هدفی بیرون می‌آورد و به حیات او معنا و ژرفا می‌بخشد. زیارت موجب عبرت و پندگیری انسان و زنده شدن یاد مرگ در نزد او می‌گردد و این آثار تربیتی بسیاری برای انسان دارد؛ از جمله اینکه باعث کوتاه شدن آرزوهای غیر الهی و رهایی انسان از قساوت قلب می‌شود.[6]

از پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل شده است: «قد کنت نهیتکم عن زیارة القبور فزوروها فانها تذکرة الاخری»؛ «شما را از زیارت قبور نهی کرده بودم، از این پس زیارت کنید که آخرت را به یاد شما می‌آورد». [7] و نیز آمده است: «فزوروها فانها ترق القلب و تدمع العین و تذکر الآخرة و لا تقولوا هجرا»؛ «پس قبرها را زیارت کنید که قلب را نرم و چشم را گریان می‌کند و آخرت را به یاد می‌آورد، اما سخن بیهوده نگویید». [8] و «فانها تذکرکم الموت»؛ [9] «زیارت (قبور) شما رابه یاد مرگ می‌اندازد».
 

یکی از حکمت‌ها و فواید زیارت، بهره‌مندی زائران از ثواب‌ها و پاداش‌های بی شمار و برخورداری از فضیلت‌ها و برکات آن است و هیچ خردمند فرزانه‌ای، با تاویلات نادرست و خیال بافی‌های متعصبانه، خود را از این فیض بزرگ الهی محروم نمی‌سازد! پاداش‌های فراوانی؛ چون ورود به بهشت (وجبت له الجنة)؛ [10]

قرار گرفتن در جوار نبی گرامی اسلام(کان فی جواری یوم القیامة)؛ [11] رهایی از شداید و اهوال سخت رستاخیز (اخلصه من اهوالها و شدائدها حتی اصیره معی فی درجتی)؛ [12] ثواب حج مبرور با پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) (تعدل حجة مع رسول الله مبرورة)؛ [13] معادل ده‌ها عمره و حج (من زار قبورکم عدل ذلک ثواب سبعین حجة بعد حجة الاسلام)؛  [14] پاک شدن از گناهان (خرج من ذنوبه حتی یرجع من زیارتکم کیوم ولدته امة) [15]

و تنها بخشی از الطاف و عنایات بی کران الهی، در حق زائران حرم‌های معصومین(علیهم‌السّلام) است. این تشویق‌ها و ترغیب‌ها، دارای آثار گران قدری برای فرد و جامعه است و خیرات و کمالات فراوانی را در پی دارد که مهم‌ترین آنها، تلاش اخلاقی و عبادی برای حفظ این پاداش‌ها و دقت در رفتار و گفتار برای بهره مندی از آنها است.
 

زیارت، برقراری ارتباط روحی و معنوی با پیشوایان معصوم و نشانه همراهی و همسویی با آنان است. انسان در زیارت، با سیره و منش آن بزرگواران و تعالی روحی و اخلاقی ایشان، بیشتر آشنا شده و زمینه نزدیکی بیشتر به آنان فراهم می‌گردد. در واقع زیارت، پیروی کردن و الگوبرداری از نیکان و بزرگان دین و تاسی جستن به سیره و روش الهی گونه آنان است: لقد کان لکم فی رسول الله اسوة حسنة لمن کان یرجوا الله والیوم الاخر و ذکر الله کثیرا. [16]

کسی که در حریم مقدس نبوی حضور می‌یابد و با خواندن زیارت و توجه به دستورات پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، اعلام اطاعت و محبت می‌کند؛ به یقین از سنت و سیره پاک او نیز تبعیت کرده و خود را به او نزدیک خواهد کرد. زیارت با شرایط و آداب خاص آن _به ویژه معارف زیارت نامه‌ای آن_ بهترین و سودمندترین و در عین حال شاداب‌ترین راه ارتباط با معصوم (علیه‌السّلام) است و به گونه‌ای حس حضور در محضر او را در انسان ایجاد می‌کند که گویا با امام (علیه‌السّلام) حضورا گفت و گو می‌کند و نیاز وجودی خود را در هر زمینه‌ای، از او می‌طلبد. این نگرش _که زیارت ارتباطی وثیق و زنده است_ اقتضا می‌کند انسان فاصله‌های زمانی و مکانی را پشت سر گذاشته و خود را در عصر ولی خدا و حال حضور او ببیند و کاملابه محیط و فضای حضور آن ولی در آید سر بیان خصایص و نقطه نظرات و سیرت‌های آنان در زیارت نامه‌ها، نیز همین است که انسان خود را با خواسته‌ها و اراده‌های آنان تطبیق دهد و از مسیر ترسیمی آنها فاصله نگیرد. [17]
 

زیارت و حضور در کنار مرقد پاک معصومین (علیهم‌السّلام)، تجدید عهد ولایت و قرار گرفتن در خط امامت است. اعلام بیعت همیشگی با امام(علیه‌السّلام) و تمسک به ثقل اکبر (انی تارک فیکم الثقلین)، قرار گرفتن در راه هدایت و معنویت و دوری از ضلالت و گمراهی است. امام رضا(علیه‌السّلام) فرموده است: شیعیان نسبت به هر یک از امامان معصوم خود، پیمان و تعهدی دارند که کمال وفای به عهد در زیارت مشتاقانه و عارفانه قبور آن ذوات نورانی است: «ان لکل امام عهدا فی عنق اولیائه و شیعته و ان من تمام الوفاء بالعهد و حسن الاداء زیارة قبورهم».  [18]

عالم ربانی مولا احمد نراقی نیز گفته است: «زیارت ایشان، اظهار اخلاص و تجدید عهد ولایت است و باعث سرور ایشان و رواج امرشان و غمناکی دشمنان است». [19] و در حدیث دیگری آمده است: «ان لکل امام عهدا وثیقا فی رقاب اولیائهم»،[20] صاحب مجمع البحرین می‌گوید: عهد زمانی به وفا و اتمام می‌انجامد که انسان به زیارت قبور آنها موفق شود. [21]

از طرفی زیارت دارای ابعاد بسیاری است: انسان را در مسیر «الله» قرار می‌دهد و توجه او را به ذات اقدسش بسیار می‌کند. او را هم رنگ و پیرو معصومان می‌سازد. روح و روانش را از زنگار گناهان و آلودگی‌ها پاک می‌کند و خلوص و طهارت را جانشین آن می‌گرداند. همچنین او را در جهت کارهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی رهنمون می‌کند و از همه مهم‌تر راه و روش چگونه زیستن را به او می‌آموزد. پس زائر باید در محضر ائمه(علیهم‌السّلام) تعهد کند که دست به زشتی گناه نیالاید و پیمان ببندد که بنده راستین خدا و پیرو واقعی آنان باشد.

عارف کامل ملکی تبریزی به زائر حرم معصومین(علیهم‌السّلام) سفارش می‌کند: «پس ایمان خودت را تازه کن و از کفر و شرک جلی، به خداوند پناه ببر؛ لیکن چه بسا ظلمت و تاریکی گناهان، مانع از درک فیض زیارت او (معصوم) باشد در این حال اگر تو را دلی و فطانتی باشد، درک خواهی کرد که شفقت آن حضرت، نسبت به مؤمنان و دوستداران عترت او معلوم است؛ هر چند گناه کار باشند».  [22]
 

یکی از آثار و برکات زیارت حرم معصومین(علیهم‌السّلام)، بهره‌های فراوان مادی و معنوی است که شامل حال زائران عارف و بیدار دل می‌شود؛ در واقع مرقدهای نورانی اولیای معصومین(علیهم‌السّلام) مورد نظر خاص حضرت سبحان و مکان نزول برکات و خیرات فراوان و محل آمد و شد فرشتگان و پیامبران و اوصیای آنان است. از این رو آثار و خیرات فراوانی در آنها دیده می‌شود؛ از جمله این برکات و فواید، می‌توان به مواردی چون استجابت دعاها (اجابة الدعاء عند قبره)،[23] برآورده شدن حاجت‌های دنیوی و اخروی (قضیت له الف حاجة من حوائج الدنیا و الاخرة)، [24] طلب رزق و روزی (اطلبوا الرزق عندها)،  [25] برطرف شدن مشکلات و ناراحتی‌ها (نفس الله کربته و قضی حاجته) و اشاره کرد.

حضرت صادق(علیه‌السّلام) فرمود: «هنگامی که از دعا خواندن در کنار مرقد مطهر نبوی فارغ شدی، نزدیک منبر بیا و دست بر آن بکش و سر و صورت بر پایه زیرین آن بگذار که به درد چشم مبتلا نشوی. سپس از جای حرکت کن و حمد و ثنای خدا را به جای آور و حاجت خود را بخواه؛ چه آنکه پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرموده است: میان خانه و منبر من باغی از باغ‌های بهشت است و منبر من بردری از درهای کوچک بهشت قرار گرفته است». [26]

صاحب المراقبات نیز گفته است: «برای تمام بیماری‌های خود از او طلب درمان می‌کنی و به جلب عطوفت او و طلب باران از ابر جود و رافت او، حوایج خود را می‌خواهی. به یقین که او کریم‌ترین تمام خلایق است و بخشنده تر از هر جواد و کریم است».  [27]

پی نوشت:
۱.↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۴، ص۵۴۸، ح ۳.    
۲.↑ ریشهری، محمد، الحج والعمره فی الکتاب والسنه، ص۳۲۴، ح ۸۸۳.    
3.↑ بهاری همدانی، محمد، تذکرة المتقین، ص۷۶.
4.↑ نراقی، احمد، جامع السعاده، ج۳، ص۳۹۸.
5.↑ مجلسی، ممدباقر، بحار الانوار، ج۱۰۰، ص۱۴۱.    
6.↑ فلسفه زیارت شرح و تحقیق زیارت القبور فخر رازی، ص۱۰۰ و ۱۰۱.
7.↑ ترمذی، محمد بن عیسی، سنن ترمذی، ج۳، ص۳۶۱.    
8.↑ متقی هندی، کنزالعمال، ج۱۵، ص۶۴۶.    
9.↑ حاکم نیشابوری، عبدالله، مستدرک حاکم، ج۱، ص۳۷۵.    
10.↑ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۱۰۰، ص۱۴۰.    
11.↑ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۱۰۰، ص۱۴۳.    
12.↑ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۱۰۰، ص۱۲۳.    
13.↑ ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، ص۱۷۱.    
14.↑ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۱۰۰، ص۱۲۱.    
15.↑ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۱۰۰، ص۱۲۱.    
16.↑ احزاب/سوره۳۳، آیه۲۱.    
17.↑ واعظ جوادی، مرتضی، فلسفه زیارت و آئین آن، ص۵۲_۵۳.
18.↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۴، ص۵۶۷.    
19.↑ نراقی، احمد، معراج السعادة، ص۷۰۳.
20.↑ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۱۰۰، ص۱۱۶.    
21.↑ طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج۳، ص۲۷۰.    
22.↑ ملکی تبریزی، میرزاجواد اقا، المراقبات، ج۲، ص۲۴۶.
23.↑ شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۴، ص۴۲۳.    
24.↑ فیض کاشانی، محسن، وافی، ج۱۴، ص۱۴۷۵.    
25.↑ ریشهری، محمد، الحج و العمرة فی الکتاب و السنه، ص۳۲۲.    
26.↑ حقایق، ص۵۴۵.
27.↑ ملکی تبریزی، میرزا جواد آقا، المراقبات، ج۲، ص۲۲۸.

منبع: معاونت امور روحانیون، پیش درآمدی بر فرهنگ نامه اسرار و معارف حج، ج۱، ص۳۰۵، برگرفته از مقاله «اسرار زیارت».