اقسام و انواع زیارت در اسلام (بخش اول)

آنچه از دستورات حضرات معصومین به ما رسیده، تأکید و تشویق فوق العاده ای است که نسبت به رفت وآمد و انس با مساجد می باشد.
 

زیارت، در دین مبین اسلام از جمله عبادت ها و سنت های نبوی به شمار رفته و در سیره و گفتار بزرگان و علماء بر آن تأکید شده است. در برنامة روزانه معمار بزرگ انقلاب اسلامی می خوانیم: در تمام مدت اقامت ایشان در نجف اشرف جز در موارد استثنایی برنامة زیارت هر شب ایشان هرگز ترک نشد.[1] مفسر بزرگ قرآن، علامه طباطبایی، در ماه رمضان روزة خویش را با بوسه بر ضریح مقدس حضرت معصومه (س) افطار کرده و سپس به خانه می رفت[2] و فیلسوف بزرگ، ملاصدرا، در حاشیة کتاب «اسفار» می نویسد: این قسمت کتاب را در هنگام اقامتم در کهک قم نوشتم و روز جمعه برای زیارت قبر دختر موسی بن جعفر (ع) به قم آمدم و از او مدد و کمک خواستم، سپس این مطلب (بحث اتحاد عاقل به معقول) به یاری خدا برایم کشف شد.[3]
 

در این نوشتار، سعی داریم. اقسام، آثار و آداب زیارت را به صورت مختصر مورد بررسی قرار دهیم.
 

قرآن کریم کعبه را عامل قیام مردم[4] و نخستین خانة مبارک برای خلق و مشعل هدایت برای جهانیان خوانده[5]، و امیر المؤمنین (ع) آن را رمز اقتدار دین و عَلَم اسلام دانسته است. اهمیت زیارت بیت الله الحرام تا بدانجا است که حضرت علی(ع) در وصیتی به امام حسن(ع) می فرماید: «اللَّهَ! اللَّهَ! فِی بَیْتِ رَبِّکُمْ فَلَا یَخْلُو مِنْکُمْ مَا بَقِیتُمْ فَإِنَّهُ إِنْ تُرِکَ لَمْ تُنَاظَرُوا وَ أَدْنَی مَا یَرْجِعُ بِهِ مَنْ أَمَّهُ أَنْ یُغْفَرَ لَهُ مَا سَلَف؛[6] خدا را! خدا را! دربارة خانة پروردگارتان [رعایت کنید]؛ مبادا تا هستید آن را خالی بگذارید؛ زیرا اگر [زیارت] خانه خدا ترک شود، شما را [درعذاب] مهلت ندهند و کم ترین بهرة کسی که قصد [زیارت] خانة خدا را نماید این است که گناهان گذشتة او آمرزیده شود.»

امام صادق(ع) نیز فرمود: «لَوْ أَنَّ النَّاسَ تَرَکُوا الْحَجَّ لَکَانَ عَلَی الْوَالِی أَنْ یُجْبِرَهُمْ عَلَی ذَلِکَ وَ عَلَی الْمُقَامِ عِنْدَهُ؛[7] اگر مردمان حج را فروگذارند، بر والی است که آنان را به این کار و مدتی ماندن در کنار خانة خدا مجبور کند.»
 

آنچه از دستورات حضرات معصومین به ما رسیده، تأکید و تشویق فوق العاده ای است که نسبت به رفت وآمد و انس با مساجد می باشد. خداوند متعال انسان مسجدی را زائر خود خوانده و بر بزرگداشت او تصریح نموده است؛ چنانکه رسول خدا(ص)می فرماید: «قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَلَا إِنَّ بُیُوتِی فِی الْأَرْضِ الْمَسَاجِدُ تُضِی ءُ لِأَهْلِ السَّمَاءِ کَمَا تُضِی ءُ النُّجُومُ لِأَهْلِ الْأَرْضِ، أَلَا طُوبَی لِمَنْ کَانَتِ الْمَسَاجِدُ بُیُوتَهُ، أَلَا طُوبَی لِعَبْدٍ تَوَضَّأَ فِی بَیْتِهِ ثُمَّ زَارَنِی فِی بَیْتِی، أَلَا إِنَّ عَلَی الْمَزُورِ کَرَامَةَ الزَّائِر،ِ أَلَا بَشِّرِ الْمَشَّائینَ فِی الظُّلُمَاتِ إِلَی الْمَسَاجِدِ بِالنُّورِ السَّاطِعِ یَوْمَ الْقِیَامَة؛[8] خداوند متعال می فرماید: مساجد خانه های من در روی زمین هستند که برای اهل آسمان می درخشند همانند درخشش ستارگان برای ساکنان زمین. خوشا به حال آن کسی که مساجد خانه های او باشند، خوشا بر آن بنده ای که در خانه خود وضو گرفته سپس مرا در خانه خودم (مسجد) زیارت کند که گرامی داشتن زائر بر زیارت شونده لازHeading 6م و واجب است. آنان که در تاریکی شب به طرف مساجد قدم برمی دارند، به [داشتن] نور درخشان در روز قیامت بشارت بده!»
 

آنچه از روایات و سیره معصومین به ما رسیده است، تأکید فراوان بر حضور در کنار قبر رسول خدا(ص) و ائمه معصومین بوده است؛ چرا که زیارت آنان در زمان حیات شان و بعد از آن فرقی نداشته و آنان بر احوال پیروان خویش آگاهند.[9] به یقین معنویت و جذبه های روحانی در زیارت رسول گرامی اسلام (ص) و امامان بزرگوار، پرده از حجاب ها و ظلمات بی شمار ما برمی دارد و موجب زدوده شدن آلودگی ها و تیرگی های درون می شود؛ چرا که آنان خود پاک و طاهرند و دوستداران و زائران خود را به سوی پاکی ها و معنویات می کشانند. چنانکه قرآن کریم می فرماید: «إِنَّمَا یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَیطَهِّرَکُمْ تَطْهِیر»؛[10] «همانا خداوند می خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملاً شما را پاک سازد.»

برخلاف سخن فرقه وهابیت که حضور در قبرستان و زیارت قبور پیشوایان دین را بدعت شمرده و جایز نمی دانند، روایات متعددی حتّی در کتب اهل تسنّن از رسول خدا(ص) نقل شده است که هر کس به زیارت قبر من بیاید، مثل کسی است که مرا در زمان حیاتم زیارت کرده است[11] و نیز می فرماید: هر کس به زیارت قبر من آید، شفاعتم بر او واجب می شود.[12]

محمد غزالی که یکی از شخصیت های معروف اهل سنت است، در ضمن بیان وظایف زائرین مدینه منوره می گوید:«وَاعْلَمْ أَنَّهُ عَالِمٌ بِحُضُورِکَ وَ قِیَامِکَ وَ زِیَارَتِکَ وَ أَنَّهُ یَبْلُغُهُ سَلاَمُکَ وَ صَلاَتُکَ ؛[13] بدان که او (رسول خدا(ص) آگاه به حضور و قیام و زیارت تو است و (بدان) که سلام و نماز تو به او می رسد.» او در جایی دیگر می گوید: «مستحب است که زائرین، پس از زیارت قبر رسول خدا (ص) در بقیع حضور به هم رسانند و قبور پیشوایان دینی و صحابه را که در آنجا مدفون هستند، زیارت کنند.»

برخلاف سخن فرقه وهابیت که حضور در قبرستان و زیارت قبور پیشوایان دین را بدعت شمرده و جایز نمی دانند، روایات متعددی حتّی در کتب اهل تسنّن از رسول خدا(ص) نقل شده است که هر کس به زیارت قبر من بیاید، مثل کسی است که مرا در زمان حیاتم زیارت کرده است اگر کسی به مکه رفته، ولی به زیارت قبر پیامبر(ص) نرود، در حق آن حضرت جفا کرده است.[14] این سیرة مستمرة ائمة هدی: و مسلمین بوده و هست که در کنار زیارت خانة خدا، قُبَّةُ الْخَضْرَاء، قبر نورانی رسول خدا(ص) را نیز زیارت نمایند.

علاوه بر این، رسول خدا(ص) بر زیارت قبور جانشینان بر حقش سفارش می فرمود و بر اجر و پاداش بسیار آن تأکید می ورزید. بر همین اساس، وقتی امام حسن(ع) در سن کودکی از جد بزرگوارش سؤال می کند که: «یَا أَبَتَاهْ مَا جَزَاءُ مَنْ زَارَکَ؟ فَقَالَ 9 مَنْ زَارَنِی حَیّاً أَوْ مَیِّتاً أَوْ زَارَ أَبَاکَ أَوْ زَارَ أَخَاکَ أَوْ زَارَکَ کَانَ حَقّاً عَلَیَّ أَنْ أَزُورَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَأُخَلِّصَهُ ذُنُوبَه ؛[15] پدر جان! جزای کسی که تو را زیارت کند، چیست؟ فرمود: هر که من را در زمان حیاتم یا مماتم، یا پدرت را، یا برادرت را، و یا تو را زیارت کند، بر من حق دارد که روز قیامت او را زیارت کرده، از گناهانش رها کنم.»

ادامه دارد...
 

پی نوشت ها:
[1]. سیمای فرزانگان، رضا مختاری، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، دوم، 1367، ج3، ص 179.
[2]. یتیمان سرافراز، محمد مهدی فجری، مهر امیر المؤمنین (ع)، قم، چ سوم، 1387، ص 152.
[3]. همان، ص 23.
[4]. «جَعَلَ اللَّهُ الْکَعْبَةَ الْبَیتَ الْحَرَامَ قِیامًا لِلنَّاسِ»؛ «خداوند، کعبه بیت الحرام را [وسیله ای] برای استواری و سامان بخشیدن به کار مردم قرار داده است.» (مائده/97)
[5]. «إِنَّ أَوَّلَ بَیتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبَارَکًا وَهُدًی لِلْعَالَمِینَ»؛ «نخستین خانه ای که برای مردم (و نیایش خداوند) قرار داده شد، همان است که در سرزمین مکّه است که پربرکت و مایه هدایت جهانیان است.» (آل عمران/96)
[6]. تحف العقول عن آل الرسول 9، حسن بن شعبه حرانی، انتشارات جامعه مدرسین، قم، دوم، 1404 ق، ص 198.
[7]. الکافی، ثقة الاسلام کلینی، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1365، ج 4، ص 272.
[8]. وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، مؤسسه آل البیت:، قم، 1409 ق، ج 1، ص 381.
[9]. «مَنْ زَارَنَا بَعْدَ مَمَاتِنَا فَکَأَنَّمَا زَارَنَا فِی حَیَاتِنَا؛ هر که ما را بعد از وفات مان زیارت کند چنان است که ما را در حال حیات مان زیارت کرده است.» (وسائل الشیعه، ج14، ص 332.)
[10]. احزاب/33.
[11]. «فَمَنْ زَارَنِی بَعْدَ وَفَاتِی فَکَأَنَّمَا زَارَنِی فِی حَیَاتِی». سنن الدار قطنی، ج 2، باب المواقیت، ص 278، ش 192.
[12]. مَنْ زَارَ قَبْرِی وَجَبَتْ لَهُ شَفَاعَتِی». سنن الدر قطنی، ج 2، باب المواقیت، ص 278، ش 194.
[13]. احیاء علوم الدین، محمد غزالی، بیروت، دارالمعرفه، ج 1، ص 271.
[14]. « قَالَ رَسُولُ اللَّهِ 9: مَنْ أَتَی مَکَّةَ حَاجّاً وَ لَمْ یَزُرْنِی إِلَی الْمَدِینَةِ جَفَانِی وَ مَنْ جَفَانِی جَفَوْتُهُ یَوْمَ الْقِیَامَة؛ رسول خدا(ص) فرمودند: کسی که به مکه آید به منظور انجام حج و مرا در مدینه زیارت نکند، به من جفا کرده و کسی که به من جفا کند، من نیز در روز قیامت به او جفا می کنم.» (علل الشرائع، ج2، ص 460).
[15]. بحار الانوار، علامه مجلسی، مؤسسه الوفاء، بیروت لبنان، 1404 ه . ق، ج96، ص373.

منبع: سایت حوزه نت