استخوان لگن (بخش اول)

استخوان خاصره، بخش وسیع و فوقانی استخوان لگن را تشکیل می دهد و دو پنجم حفره حقه را می سازد.
 

 استخوان لگن، استخوانی بزرگ و نامنظم است که در تشکیل اسکلت حفرات لگنی و شکمی و ناحیه سرینی اندام تحتانی شرکت دارد. هر یک از دو استخوان از سه قطعه خاصره، عانه و ورکی تشکیل شده است.
 
این سه قطعه حفره ای فنجانی شکل به نام حقه با هم مفصل می شوند؛ عانه و ورکی به وسیله سوراخ سدادی از هم جدا می گردند. دو استخوان لگن با یک دیسک در ناحیه عانه با هم مفصل می شوند و در پشت به وسیله استخوان خاجی از هم جدایند و فاصله دارند.
 
بررسی هر یک از قسمت های لگن، تمایزات جنسی در آن را آشکار می کند:
 
 استخوان خاصره
این استخوان، بخش وسیع و فوقانی استخوان لگن را تشکیل می دهد و دو پنجم حفره حقه را می سازد. خاصره، دارای دو انتها، سه کنار و سه سطح است. انتهای فوقانی آن، کنار فوقانی استخوان لگن را تشکیل می دهد و ستیغ خاصره نامیده می شود؛ انتهای تحتانی کوچکتر است و با عانه و ورکی جوش می خورد و در تشکیل حفره حقه نقش دارد.
 
ستیغ خاصره، ضخیم و بزرگ است که از جلو به عقب کشیده شده و تحدب آن به بالاست. میزان چرخش ستیغ های خاصره از انتهای قدامی به طرف داخل در زن و مرد یکسان نیست. قسمت تحتانی سطح لگنی که در بین کنار فوقانی بریدگی نسایی بزرگ کنار تحتانی رویه مفصلی واقع شده است، بیشتر، شیار زبری دارد که ناودان پیش گوشی نامیده می شود؛ این ناودان اغلب در زنان، مشخص تر از مردان است.
 
عانه
قسمت قدامی تحتانی استخوان لگن را تشکیل می دهد، در تشکیل حفره حقه شرکت دارد و دارای یک تنه و دو شاخه است.
 
در استخوان عانه، تمایزات جنسی چنین است: زاویه یا قوس زیر عانه در مرد، کمتر از زن است و اندازه آن در جنس مرد، ۵۰ تا ۶۰ درجه و در جنس زن، ۸۰ تا ۸۵ درجه است. این زاویه از آنجا که در جنس زن شکلی گرد دارد، اندازه گیری آن همانند جنس مرد، آسان نیست، وضعیت این زاویه به پهنای استخوان عانه و بزرگتر بودن تکمه های عانه مربوط می شود. تشخیص جنسیت در طول زندگی جنینی از روی این زاویه یا قوس ممکن است.
 
سمفیزعانه و قسمت های مجاور آن و استخوان ورکی (نشیمنگاه) که دیواره جلویی لگن را می سازند، در زن، کوتاهتر از مرد است. ستیغ و تکمه عانه را می توان از روی پوست لمس کرد، ولی در مردان طناب اسپرماتیک، تکمه را می پوشاند و نیز شاخه تحتانی استخوان عانه (شرمگاه) دو سطح و دو کنار دارد؛ سطح پشتی یا داخلی آن در بالا به سطح خلفی تنه می پیوندد و قسمت داخلی این سطح اغلب در مردان به نحو مشخصی برگشته، به ابتدای اجسام غاری الت متصل می شود. بخش داخلی سطح جلویی تکمه عانه را قطعه باریک زبری مشخص می کند که به طور معمول در زنان پهن تر است.
 

این استخوان، قسمت خلفی تحتانی لگن را می سازد و در تشکیل حفره حقه و سوراخ سدادی شرکت دارد و نیز دارای یک تنه و یک شاخه است. تنه ورکی، قسمتی ضخیم و پر حجم است که سه سطح و سه کار دارد. ورکی در ناحیه لگن دارای نقش های متفاوتی است.
 
از نظر تفاوت های جنسی بریدگی سیاتیک (نسایی) بزرگ به طور معمول در زن، پهن تر وسعت زاویه آن در مرد به طور متوسط حدود ۵۰ درجه و در زن حدود ۷۵ درجه است؛ این اندازه بیشتر در زن از تمایل بیشتر استخوان خاجی به طرف عقب و بزرگتر بودن قطر قدامی - خلفی حفره لگن زن (به ویژه در سطوح پایین) ناشی می شود. خارهای نسایی در مرد، بیشتر به داخل لگن برگشته و برجسته اند و فاصله آنها در لگن مرد، کمتر از لگن زن است.
 
شاخه های ورکی - عانه ای نیز در دو جنس با هم اختلاف دارند. این شاخه ها در زن، بسیار سبکتر بوده، در نزدیکی سمفیز (التصاق) باریک می شوند ولی در مرد، دارای ناحیه ای کاملا زبر و برگشته و محل اتصال ابتدای اجسام غاری آلت اند. فاصله برجستگی های ورکی در لگن مرد، کمتر از لگن زن است.
 

استخوان حقه، یک حفرة عمیق فنجانی شکل و نیمه کروی بوده، جهت آن به خارج، پایین و جلو است. لبه های آن در پایین از هم فاصله دارند و بریدگی حقه ای را ایجاد می کنند که به وسیله رباط عرضی به یک سوراخ تبدیل می شود. قسمت مرکزی و عمقی حقه غیر مفصلی است و حفره حقه ای نام دارد. این حفره، دارای توده ای از چربی است و غشای سینوویال، آن را آستر می کند. قسمت هلالی حقه، مفصلی است و غضروف هیالین، آن را می پوشاند و با سر استخوان ران مفصل می شود. این قسمت با استخوان خاصره، عانه و ورکی، شکل می گیرد.
 
 تمایزات جنسی حفره حقه به گونه زیر است:
میزان متوسط سطح مفصلی حقه در مردان 5/22 سانتیمتر مربع و در زنان 6/17 سانتیمتر مربع است. سطح غیر مفصلی در مرد، حدود 1/9 سانتیمتر مربع و در زن 1/8 سانتیمتر مربع است. شایان توجه است که هر اندازه، وسعت سطح مفصلی بیشتر باشد، استحکام مفصل ران، بیشتر است !؛ بنابراین، مفصل ران در مرد استحکام بیشتری دارد.
 
به طور کلی حقه در مرد به طور کامل بزرگتر بوده، قطر عرضی آن برابر یا بیشتر از فاصله لبه قدامی حقه تا سمفیز عانه است. در آن به طور معمول، قطر حقه از فاصله فرق کمتر است زیرا گذشته از کوچکتر بودن حقة، تمام دیواره قدامی - خارجی حفره لگن در زن، پهن تر است.

منبع: کتاب زن. سیدهادی حسینی و علی احمد راسخ . صص 44-47، انتشارات امیرکبیر. سوم. 1387.