حضرت خدیجه(ع) تا آخرین لحظه بر ایمان خویش پای فشرد و در راه اسلام فداکاری و گذشت کرد و یک لحظه از رهبر اسلام و حمایت از او غافل نشد.
آشنایی با فضایل حضرت خدیجه (علیها السلام)
1- صبر و بردباری
خدیجه(ع) صبر و تحمل را در زندگی با پیامبرخدا(ص) پیشۀ خود ساخت و در برابر فشارهای مختلف همسایه های مشرک، زنان متعصب، محاصرۀ اقتصادی و... بردباری و تحمل ویژه ای از خود نشان می داد؛ از جمله در واقعۀ شعب ابی طالب که موجب تحلیل قوای جسمانی خدیجه(ع) شد؛ به اندازه ای که اندکی پس از پایان محاصره، وفات یافت. در این محاصره یاران پیامبر (چهل نفر) جز در چهار ماه حرام، مابقی ایام سال را در گرمای داغ تابستان و بیابان خشک و... می گذراندند. خدیجه(ع) که در این زمان 63 تا 65 ساله بود، در شمار محاصره شدگان قرار داشت.
میزان فشاری را که بر محاصره شدگان وارد می شد، می توان از گزارش سعد وقاص فهمید. او می گفت: «شبی از دره بیرون آمدم. از شدت گرسنگی، تمام توانم را از دست داده بودم. چشمم به پوست خشکیدۀ شتری افتاد. آن را برداشتم و بعد از شستن و پختن و کوبیدن، با آب خمیر مخلوط کردم و سه روزی با آن به سر بردم (طبری، ج2، ص79). در این دوره حتی برخی بستگان پیامبر نیز با بی رحمی تمام بر این فشارها می افزودند که از جملۀ آنها می توان از ابوجهل نام برد که مانع می شد تا حکیم بن حزام به عمه اش، خدیجه(ع)، حتی از اموال خود خدیجه آذوقه برساند (مجلسی، ج19، ص18).
میزان فشاری را که بر محاصره شدگان وارد می شد، می توان از گزارش سعد وقاص فهمید. او می گفت: «شبی از دره بیرون آمدم. از شدت گرسنگی، تمام توانم را از دست داده بودم. چشمم به پوست خشکیدۀ شتری افتاد. آن را برداشتم و بعد از شستن و پختن و کوبیدن، با آب خمیر مخلوط کردم و سه روزی با آن به سر بردم (طبری، ج2، ص79). در این دوره حتی برخی بستگان پیامبر نیز با بی رحمی تمام بر این فشارها می افزودند که از جملۀ آنها می توان از ابوجهل نام برد که مانع می شد تا حکیم بن حزام به عمه اش، خدیجه(ع)، حتی از اموال خود خدیجه آذوقه برساند (مجلسی، ج19، ص18).
2- انیس پیامبر
با این همه سختی و فشار، خدیجه(ع) خم به ابرو نمی آورد و در تمام دوران زندگی، چه قبل و چه بعد از بعثت، به سان بانویی شفیق، گرد وجود پیامبر می گشت و با سیمای خندان خود غم ها را از رخ پیامبر می زدود و مانند وزیر و کمک رسانی توانمند، او را یاری می کرد. ابن هشام می نویسد: «خدیجه(ع) به پیامبر ایمان آورد، گفتارش را تصدیق کرد و او را یاری داد و... خداوند به وسیلۀ او به پیامبرش آرامش داد؛ به گونه ای که هیچ خبر ناراحت کننده ایاز قبیل رد و تکذیب را نمی شنید؛ مگر اینکه خداوند به وسیلۀ خدیجه(ع) برایش گشایش ایجاد می کرد. وقتی خدا پیامبرش را به خدیجه(ع) بر می گرداند، دشواری ها را بر او آسان می کرد و تصدیقش نموده، اعمال مردم را [که موجب آزار شده بود] بی اهمیت جلوه می داد. رحمت خدا بر او باد!» (طبری، ج1، ص521).
«حجم سنگین فشارهای قریش و مشرکان با این سخن پیامبر روشن می شود که: «>مَا أُوذِیَ نَبِیٌّ مِثْلَ مَا أُوذِیت» (مجلسی، ج39، ص1) و خدیجه(ع) در تمام این آزارها، یار و غم زدای پیامبر بود.
«حجم سنگین فشارهای قریش و مشرکان با این سخن پیامبر روشن می شود که: «>مَا أُوذِیَ نَبِیٌّ مِثْلَ مَا أُوذِیت» (مجلسی، ج39، ص1) و خدیجه(ع) در تمام این آزارها، یار و غم زدای پیامبر بود.
3- مجاهدت و دفاع از پیامبرخدا(ص)
از مصادیق مجاهدت خدیجه(ع) می توان به موضوع پذیرش اسلام در سال های جهل و گمراهی، و نیز تقیۀ شدید در اوضاع وحشتناک آن عصر اشاره کرد. خطر پذیرش اسلام در آن دوره به حدی بود که امام صادق(ع) می فرمود: «پیامبر خدا پنج سال در مکه به طور پنهانی می زیست، علی و خدیجه(ع) با او بودند و اسلام خود را پنهان و به شدت تقیه می کردند» (ابن اثیر، 1371ش، ج1، ص124).
یک بار هم که جهال عرب با سنگ پرانی، حضرت را زخمی کردند و در پی او تا خانۀ خدیجه(ع) آمدند و خانه را سنگباران کردند، خدیجه(ع) بیرون آمد و گفت: «آیا از سنگباران کردن خانۀ زنی که نجیب ترین قوم شماست، شرم ندارید؟» و مردم با شنیدن این سخن شرمنده و متفرق شدند و آن گاه خدیجه(ع) به مداوای همسرش شتافت. در همین واقعه بود که پیامبر از سوی خداوند به او سلام رساند و خدیجه(ع) در برابر سلام الهی گفت: «إِنَّ اللهَ هُوَ السَّلَامُ وَ مِنْهُ السَّلَامُ وَ عَلَی جَبْرَئِیلَ السَّلَامُ وَ علَیکَ یَا رَسُولَ اللهِ السَّلَامُ وَ بَرَکَاتُهُ» (همان، ج4، ص111).
یک بار هم که جهال عرب با سنگ پرانی، حضرت را زخمی کردند و در پی او تا خانۀ خدیجه(ع) آمدند و خانه را سنگباران کردند، خدیجه(ع) بیرون آمد و گفت: «آیا از سنگباران کردن خانۀ زنی که نجیب ترین قوم شماست، شرم ندارید؟» و مردم با شنیدن این سخن شرمنده و متفرق شدند و آن گاه خدیجه(ع) به مداوای همسرش شتافت. در همین واقعه بود که پیامبر از سوی خداوند به او سلام رساند و خدیجه(ع) در برابر سلام الهی گفت: «إِنَّ اللهَ هُوَ السَّلَامُ وَ مِنْهُ السَّلَامُ وَ عَلَی جَبْرَئِیلَ السَّلَامُ وَ علَیکَ یَا رَسُولَ اللهِ السَّلَامُ وَ بَرَکَاتُهُ» (همان، ج4، ص111).
4- ایمان و اسلام محکم و پایدار
بصیرت و ژرف نگری حضرت خدیجه(ع) که باعث انتخاب محمد(ص) برای همسری اش گردید، همان، عامل ایمان و اسلام او نیز گشت و باعث شد که لقب اول زن مسلمان را به خود اختصاص دهد.
«ابن عبدالبرّ» به سند خود از پدر «ابی رافع» نقل می کند که پیامبر خدا در روز دوشنبه (مبعث)، نماز اقامه کرد و خدیجه(ع) در [ساعات] آخر همان روز نماز خواند (همان، ج2، ص419). علی(ع) این گونه بر ایمان و اسلام خدیجه(ع) صحه گذاشته است: «خانه ای واحد در آن روز، در اسلام جمع نشد، غیر از پیامبرخدا(ص) و خدیجه(ع) و من که سومین آنان بودم. نور وحی و رسالت را می دیدم و بوی نبوت را استشمام می کردم.» (ابن ابی الحدید، ج13، ص197)
«ابن عبدالبرّ» به سند خود از پدر «ابی رافع» نقل می کند که پیامبر خدا در روز دوشنبه (مبعث)، نماز اقامه کرد و خدیجه(ع) در [ساعات] آخر همان روز نماز خواند (همان، ج2، ص419). علی(ع) این گونه بر ایمان و اسلام خدیجه(ع) صحه گذاشته است: «خانه ای واحد در آن روز، در اسلام جمع نشد، غیر از پیامبرخدا(ص) و خدیجه(ع) و من که سومین آنان بودم. نور وحی و رسالت را می دیدم و بوی نبوت را استشمام می کردم.» (ابن ابی الحدید، ج13، ص197)
5- از برترین بانوان دو سرا
برترین زنان جهان هستی چهار نفرند؛ چنان که ابن اثیر از انس بن مالک از پیامبرخدا (ص) نقل کرده که فرمود: «خَیْرُ نِساءِ الْعالَمینَ مریمُ، آسِیۀ، خدیجۀ وَ فاطِمۀ» (صدوق، باب خصال اربعه).
همین زنان که کوله بار کمال را در دنیا بستند، در بهشت نیز در صدر قرار دارند و خدیجۀ کبرا(ع) از جمله آنهاست. عکرمه از ابن عباس، از پیامبرخدا(ص) نقل می کند که فرمود: «>اَفْضَلُ نِساءِ اَهْلِ الْجَنَّة خَدیجةبنتُ خُوَیْلَدٍ وَ فاطِمةبنتُ مُحَمَّدٍ وَ مَرْیَمُ ابْنَة عِمْرانَ وَ آسِیَة بنتُ مُزاحِمٍ اِمْرَأة فِرْعَوْنَ» (ابن اثیر، ج2، ص141).
همین زنان که کوله بار کمال را در دنیا بستند، در بهشت نیز در صدر قرار دارند و خدیجۀ کبرا(ع) از جمله آنهاست. عکرمه از ابن عباس، از پیامبرخدا(ص) نقل می کند که فرمود: «>اَفْضَلُ نِساءِ اَهْلِ الْجَنَّة خَدیجةبنتُ خُوَیْلَدٍ وَ فاطِمةبنتُ مُحَمَّدٍ وَ مَرْیَمُ ابْنَة عِمْرانَ وَ آسِیَة بنتُ مُزاحِمٍ اِمْرَأة فِرْعَوْنَ» (ابن اثیر، ج2، ص141).
6- برترین همسر پیامبر(ص)
پیامبرخدا(ص) همسران متعددی داشتند؛ که آنان از در مقامات و درجات معنوی یکسان نبودند. برخی از ایشان حتی آن حضرت را چه در زمان حیات و چه بعد از رحلتش آزردند و بر خلاف دستورات او رفتار کردند که همین امر باعث تنزل مقام و منزلت شان شد. ولی خدیجۀ کبرا(ع) با تمام وجود و هستی خویش در راه اطاعت از پیامبر(ص) و جلب رضایت او کوشید و در نتیجه وی در بین تمام همسران آن حضرت، ممتاز بود. مرحوم شیخ صدوق از امام صادق(ع) نقل می کند که آن حضرت فرمود: «تزَوَّجَ رَسولُ الله بِخَمْسَ عَشَرَ اِمْرَأَة اَفْضَلُهُنَّ خَدیجَةبنتُ خُوَیْلَدٍ»؛ (صدوق، 1382ش، باب خصال اربعه).
7- مادر زهرا (ع)
به فرمودۀ قرآن کریم همسران پیامبر(ص)، مادران روحانی مؤمنان و ام المؤمنین اند؛ {وَ اَزْواجُه اُمَّهاتُهُمْ} (احزاب: 5) و خدیجه(ع) از برترین آنها است و این سعادت از میان زنان حضرت، نصیب خدیجه(ع) شد که یازده امام از طریق فاطمۀ زهرا(ع) از نسل او پدید آمد. روشن است که چنین مقام و جایگاهی، نیاز به لیاقت و استعداد بالا دارد.
از بین همۀ فرزندان حضرت محمد(ص)، فاطمۀ زهرا(ع) از مقام ممتازی برخوردار است؛ چرا که هم دارای عصمت است (احزاب: 33) و هم امامت و وصایت از طریق نسل او استمرار یافت.
از بین همۀ فرزندان حضرت محمد(ص)، فاطمۀ زهرا(ع) از مقام ممتازی برخوردار است؛ چرا که هم دارای عصمت است (احزاب: 33) و هم امامت و وصایت از طریق نسل او استمرار یافت.
8- سلام خاص خدا بر خدیجه
خداوند متعال بارها سلام مخصوص و مؤکد خود را توسط جبرئیل به محضر خدیجه(ع) رسانده است. ابوهریره نقل کرده است: «جبرئیل نزد پیامبر آمده، گفت: خدیجه همراه با ظرفی سرپوشیده که در آن خورشت یا غذا یا نوشیدنی است، نزد تو می آید؛ پس هرگاه آمد، سلام پروردگارش و سلام من را به محضر او برسان...» (مجلسی، ج16، ص8)
در روایت دیگری آمده است: «جبرئیل نزد پیامبر آمد، پس گفت: به خدیجه(ع) از طرف پروردگار سلام برسان. پس حضرت فرمود: ای خدیجه، این جبرئیل است که از طرف پروردگارت سلام می رساند. خدیجه(ع) گفت: «خدا سلام است و سلام [و سلامتی] از اوست و بر جبرئیل سلام باد!» (همان، ص11)
در روایت دیگری آمده است: «جبرئیل نزد پیامبر آمد، پس گفت: به خدیجه(ع) از طرف پروردگار سلام برسان. پس حضرت فرمود: ای خدیجه، این جبرئیل است که از طرف پروردگارت سلام می رساند. خدیجه(ع) گفت: «خدا سلام است و سلام [و سلامتی] از اوست و بر جبرئیل سلام باد!» (همان، ص11)
9- کفن بهشتی
در لحظات احتضار خدیجۀ کبرا(ع) اسماء بنت عمیس را نزد خویش طلبید و در مورد دخترش فاطمه(ع) به او سفارش هایی کرد. آن گاه فاطمه را نزد پیامبر(ص) واسطه قرار داد که از آن حضرت درخواست کند تا یکی از لباس های خود را کفن وی قرار دهد. وقتی فاطمه نزد پدر رفت و تقاضای مادر را مطرح کرد، اشک از چشمان حضرت جاری شد! چیزی نگذشت که جبرئیل نازل شد، درحالی که کفنی از بهشت همراه خویش داشت که خداوند آن را برای خدیجه(ع) فرستاده بود. آری، انسانی که تمام ثروت خویش را در راه خدا تقدیم می کند، در پیشگاه الهی چنان عظمتی می یابد که خداوند کفن بهشتی برای او می فرستد، و این گونه از ایثار و انفاق او قدردانی می کند.
10- در قصری از بهشت
پیش از آنکه حضرت خدیجه رحلت نموده، از دنیا برود، خداوند متعال بارها توسط پیامبر(ص) از جایگاه ویژۀ او در بهشت خبر داد. از عبدالله جعفر نقل شده است که حضرت رسول(ص) فرمودند: «دستور داده شده ام که خدیجه را به خانۀ طلایی که در آن زحمت و خصومت وجود ندارد، بشارت دهم.»(همان، ص7) این مضمون همچنین از عبدالله بن ابی اوفی از رسول الله(ص) نقل شده است (همانجا). آن گاه که پیامبر خدا(ص) در حال احتضار بود، فاطمه زهرا(ع) دربارۀ جایگاه آن حضرت در قیامت پرسش هایی کرد؛ از جمله اینکه پرسید: «أیْنَ والِدَتی خَدیجَۀ؟» پیامبرخدا فرمود: «>فی قَصْرٍ لَهُ أرْبَعَة أبْوابٍ إلی الجَنَّة» (همانجا).
نتیجه گیری
ایمان خدیجه به پیامبر(ص) و انتخاب او به عنوان همسر آینده، در کنار درایتو لطف الهی، نقش تعیین کننده ای در فضایل و مقامات خدیجه(ع) دارد. این فضایل عبارت اند از:
1- او ارزش های واقعی پیامبر(ص) را در برابر فریبندگی های ظاهری و دنیوی فهمید و درک کرد؛
2- معنای کمالات انسانی را به خوبی شناخت و چون آن را تنها در وجود پیامبر(ص) یافت، حاضر شد تمام شخصیت و دارایی خود را برای درک آن فدا کند؛
3- خدیجه(ع) به رغم اموال فراوان و موقعیت اجتماعی ویژه ای که داشت، در برخورد با پیامبر(ص) همواره حرمت او را پاس می داشت و کوچک ترین رفتاری که نشان دهندۀ اظهار برتری باشد از خود بروز نمی داد؛
4- خدیجه(ع) صبر و تحمل را در زندگی با پیامبرخدا(ص) پیشۀ خود ساخت و در برابر فشارهای مختلف همسایه های مشرک، زنان متعصب، محاصرۀ اقتصادی و... بردباری ویژه ای از خود نشان داد؛
5- با این همه سختی و فشار، خدیجه(ع) خم به ابرو نمی آورد و در تمام دوران زندگی قبل و بعد از بعثت، شفیقانه گرد وجود پیامبر می گشت و با سیمای خندان خود غم ها را از رخ آن حضرت می زدود و به سان یاور، وزیرو کمک رسانی توانمند، او را یاری می کرد؛
6- خدیجه(ع) برترین همسر پیامبرخدا(ص) و از برترین بانوان دو سراست؛
7- خدا و جبرییل بر خدیجه(ع) سلام کرده اند؛
8- خدیجه(ع) ام المؤمنین و مادر خیرالنساء است.
منابع:
* قرآن.
1- ابن ابی الحدید، عزالدین(بی تا)، شرح نهج البلاغه، تصحیح: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، داراحیاء الکتب العربیه.
2- ابن اثیر، عزالدین علی (1371ش)، تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران، ترجمه ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی، تهران، مؤسسۀ مطبوعاتی علمی.
3- ابن بابویه، محمدبن علی (1382ش)، الخصال، ترجمۀ یعقوب جعفری، قم، نسیم کوثر.
4- ابن هشام، عبدالملک بن هشام(بی تا)، السیرة النبویة، بی جا، بی نا.
5- صالحی شامی، محمد بن یوسف(بی تا)، سبل الهدی والرشاد، فی سیرةخیرالعباد، بی جا، بی نا.
6- طبری، محمدبن جریر (1412 ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت، دار المعرفه.
7- قمی، عباس(بی تا)، منتهی الآمال، قم، هجرت.
8- مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (1403 ق)، بحار الانوار لدرر الاخبار الائمة الأطهار، تحقیق جمعی از محققان، چاپ دوم، بیروت، دار إحیاء التراث العربی. 141
منبع : میقات حج، پاییز 1397 - شماره 105 , رستمی، حیدرعلی / اندیشه، هاشم / سپاهیان، محمدامین
1- او ارزش های واقعی پیامبر(ص) را در برابر فریبندگی های ظاهری و دنیوی فهمید و درک کرد؛
2- معنای کمالات انسانی را به خوبی شناخت و چون آن را تنها در وجود پیامبر(ص) یافت، حاضر شد تمام شخصیت و دارایی خود را برای درک آن فدا کند؛
3- خدیجه(ع) به رغم اموال فراوان و موقعیت اجتماعی ویژه ای که داشت، در برخورد با پیامبر(ص) همواره حرمت او را پاس می داشت و کوچک ترین رفتاری که نشان دهندۀ اظهار برتری باشد از خود بروز نمی داد؛
4- خدیجه(ع) صبر و تحمل را در زندگی با پیامبرخدا(ص) پیشۀ خود ساخت و در برابر فشارهای مختلف همسایه های مشرک، زنان متعصب، محاصرۀ اقتصادی و... بردباری ویژه ای از خود نشان داد؛
5- با این همه سختی و فشار، خدیجه(ع) خم به ابرو نمی آورد و در تمام دوران زندگی قبل و بعد از بعثت، شفیقانه گرد وجود پیامبر می گشت و با سیمای خندان خود غم ها را از رخ آن حضرت می زدود و به سان یاور، وزیرو کمک رسانی توانمند، او را یاری می کرد؛
6- خدیجه(ع) برترین همسر پیامبرخدا(ص) و از برترین بانوان دو سراست؛
7- خدا و جبرییل بر خدیجه(ع) سلام کرده اند؛
8- خدیجه(ع) ام المؤمنین و مادر خیرالنساء است.
منابع:
* قرآن.
1- ابن ابی الحدید، عزالدین(بی تا)، شرح نهج البلاغه، تصحیح: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، داراحیاء الکتب العربیه.
2- ابن اثیر، عزالدین علی (1371ش)، تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران، ترجمه ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی، تهران، مؤسسۀ مطبوعاتی علمی.
3- ابن بابویه، محمدبن علی (1382ش)، الخصال، ترجمۀ یعقوب جعفری، قم، نسیم کوثر.
4- ابن هشام، عبدالملک بن هشام(بی تا)، السیرة النبویة، بی جا، بی نا.
5- صالحی شامی، محمد بن یوسف(بی تا)، سبل الهدی والرشاد، فی سیرةخیرالعباد، بی جا، بی نا.
6- طبری، محمدبن جریر (1412 ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت، دار المعرفه.
7- قمی، عباس(بی تا)، منتهی الآمال، قم، هجرت.
8- مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (1403 ق)، بحار الانوار لدرر الاخبار الائمة الأطهار، تحقیق جمعی از محققان، چاپ دوم، بیروت، دار إحیاء التراث العربی. 141
منبع : میقات حج، پاییز 1397 - شماره 105 , رستمی، حیدرعلی / اندیشه، هاشم / سپاهیان، محمدامین
