اعتیاد به اینترنت با نشانه هایی از قبیل افسردگی، کج خلقی، احساس تنهایی، اضطراب و نا آرامی همراه است.
سرانه مصرف اینترنت در ایران
هم چنان که که اینترنت در حال توسعه بود در سال ۱۳۷۱ وارد ایران شد و از آن پس آمار کاربران اینترنت افزایش فزاینده ای پیدا کرد، به گونه ای که طبق گزارش وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، تنها در چند سال اخیر شمار کاربران اینترنت در ایران بیست و پنج برابر شده است. بررسی ها نشان داده اند، ایران از لحاظ برخورداری از اینترنت در میان ۱۷۸ کشور جهان رتبه ۸۷ را دارد که بر اساس اتحادیه جهانی مخابرات، که جز کشورهای با استفاده متوسط است و ۳۵ درصد این کاربران را جوانان تشکیل می دهند و میانگین زمان صرف شده برای اینترنت ۵۲ دقیقه در هفته برآورد شده است.
اعتیاد به اینترنت
اینترنت در هر زمانی از شبانه روز به سهولت در دسترس است، و با استفاده از آن می توان به راحتی از محیط امن خانه با دیگران ارتباط برقرار کرد. کاربرد های فراوان و جذابیت های آن باعث شده است که در سال های اخیر پدیده ای تحت عنوان "اعتیاد به اینترنت"[1] ظهور پیدا کند و ابعاد گوناگون آن مورد توجه روان شناسان قرار گیرد (قاسم زاده، شهرآرای و مرادی، ۱۳۸۶).
همانند سایر اعتیاد ها، اعتیاد به اینترنت با نشانه هایی از قبیل افسردگی، کج خلقی، احساس تنهایی، اضطراب و نا آرامی همراه است (عزیزی، ۱۳۸۱). اعتیاد اینترنتی چندین گونه دارد که پنج نوع آن شایع تراست که شامل اعتیاد به سایبر سکس، اعتیاد به روابط سایبر، اعتیاد به خرید و تجارت و مزایده، اعتیاد به بازی های کامپیوتری، اعتیاد به جست وجو و ذخیره بیش از حد اطلاعات می باشد(معید فر، حبیب پور گتابی و گنجی، ۱۳۸۴).
اگرچه استفاده از اینترنت یکی از ضروریات زندگی مدرن است اما مانند هر پدیده دیگری پیامد های مثبت و منفی خاص خودش را به همراه دارد. معضل اعتیاد به اینترنت در حال گسترش است و شناسایی تأثیرات منفی استفاده نادرست از اینترنت و پیامد های منفی آن بر صاحب نظران پوشیده نیست. اگرچه شاید همیشه وابستگی بیش از حد به اینترنت مشکل ساز نباشد، اما هنگامی که فرد رابطه خود را با واقعیت از دست بدهد و حضورش در جهان عینی کمرنگ شود در نتیجه دچار مشکل در تطابق و سازگاری اجتماعی خواهد شد، آن جاست که باید این اعتیاد را جدی تلقی کرد و عوامل موثر بر آن را شناسایی نمود تا راه گشای درمان آن همچون سایر اعتیاد ها باشد و از آن جا که استفاده از اینترنت بخش مهمی از فعالیت های روزمره دانشجویان را تشکیل می دهد، لذا بررسی عوامل موثر در ایجاد و تداوم این رفتارحائز اهمیت می باشد.
همانند سایر اعتیاد ها، اعتیاد به اینترنت با نشانه هایی از قبیل افسردگی، کج خلقی، احساس تنهایی، اضطراب و نا آرامی همراه است (عزیزی، ۱۳۸۱). اعتیاد اینترنتی چندین گونه دارد که پنج نوع آن شایع تراست که شامل اعتیاد به سایبر سکس، اعتیاد به روابط سایبر، اعتیاد به خرید و تجارت و مزایده، اعتیاد به بازی های کامپیوتری، اعتیاد به جست وجو و ذخیره بیش از حد اطلاعات می باشد(معید فر، حبیب پور گتابی و گنجی، ۱۳۸۴).
اگرچه استفاده از اینترنت یکی از ضروریات زندگی مدرن است اما مانند هر پدیده دیگری پیامد های مثبت و منفی خاص خودش را به همراه دارد. معضل اعتیاد به اینترنت در حال گسترش است و شناسایی تأثیرات منفی استفاده نادرست از اینترنت و پیامد های منفی آن بر صاحب نظران پوشیده نیست. اگرچه شاید همیشه وابستگی بیش از حد به اینترنت مشکل ساز نباشد، اما هنگامی که فرد رابطه خود را با واقعیت از دست بدهد و حضورش در جهان عینی کمرنگ شود در نتیجه دچار مشکل در تطابق و سازگاری اجتماعی خواهد شد، آن جاست که باید این اعتیاد را جدی تلقی کرد و عوامل موثر بر آن را شناسایی نمود تا راه گشای درمان آن همچون سایر اعتیاد ها باشد و از آن جا که استفاده از اینترنت بخش مهمی از فعالیت های روزمره دانشجویان را تشکیل می دهد، لذا بررسی عوامل موثر در ایجاد و تداوم این رفتارحائز اهمیت می باشد.
شیوع اعتیاد به اینترنت
در دهه گذشته شاهد استفاده گسترده از اینترنت در جهان بوده ایم. این موضوع منجر به نگرانی روزافزون در استفاده مشکل ساز و آسیب زا از اینترنت یا همان اعتیاد اینترنتی شده است (برد و وولف، ۲۰۰۱). استفاده مشکل ساز از اینترنت می تواند باعث آسیب های روان شناختی، اجتماعی و یا مشکلات درسی و یا شغلی در زندگی فرد شود (برد و وولف، ۲۰۰۱).
اصطلاح "اعتیاد اینترنتی" را گلدبرگ ابداع کرد. اما این یانگ بود که مطالعات گسترده ای را در این حوزه آغاز کرد. شش اصطلاح مختلف برای این مفهوم تا کنون به کار رفته است که از جمله آن ها "اعتیاد به اینترنت"، "اختلال اعتیاد به اینترنت"، "استفاده مرضی از اینترنت"، "استفاده مشکل زا از اینترنت"، "استفاده وسواسی از اینترنت" می باشد (امیدوار و صارمی، ۱۳۸۱).
اصطلاح "اعتیاد اینترنتی" را گلدبرگ ابداع کرد. اما این یانگ بود که مطالعات گسترده ای را در این حوزه آغاز کرد. شش اصطلاح مختلف برای این مفهوم تا کنون به کار رفته است که از جمله آن ها "اعتیاد به اینترنت"، "اختلال اعتیاد به اینترنت"، "استفاده مرضی از اینترنت"، "استفاده مشکل زا از اینترنت"، "استفاده وسواسی از اینترنت" می باشد (امیدوار و صارمی، ۱۳۸۱).
تعریف اعتیاد به اینترنت
انجمن روان پزشکی آمریکا اختلال اعتیاد به اینترنت را به واسطه اشتغال شدید و فقدان کنترل، احساس ضرورت یا رفتارهایی تعریف می کند که استفاده از اینترنت را شامل شده و منجر به اختلال یا پریشانی می شود (امیری، سپهریان آذر و ناصری تمرین، ۱۳۹۳).
استفاده از اینترنت نشان دهنده یک راه مقابله با مشکلات زندگی واقعی می باشد که حل مسئله، سرگرمی ها و چالش، استفاده غیر مشکل ساز و اطمینان و اجتناب استفاده مشکل ساز را شکل می دهد که اگر این مورد باشد در آن صورت استفاده مشکل ساز از اینترنت می تواند به عنوان شکل خاصی از راهبردهای خود تنظیم گری ناسازگار مفهوم پردازی شود (برد و وولف، ۲۰۰۱).
استفاده از اینترنت نشان دهنده یک راه مقابله با مشکلات زندگی واقعی می باشد که حل مسئله، سرگرمی ها و چالش، استفاده غیر مشکل ساز و اطمینان و اجتناب استفاده مشکل ساز را شکل می دهد که اگر این مورد باشد در آن صورت استفاده مشکل ساز از اینترنت می تواند به عنوان شکل خاصی از راهبردهای خود تنظیم گری ناسازگار مفهوم پردازی شود (برد و وولف، ۲۰۰۱).
متغیرهای موثر بر اعتیاد به اینترنت
در میان متغیرهای روان شناختی گوناگون که بر اختلال اعتیاد به اینترنت تأثیر دارند، مطالعات نقش تفاوت های فردی در خود نظم بخشی (مانند تکانشگری، جستجوی تازگی، حساسیت به تقویت و توانایی تنظیم هیجان) را مورد بررسی قرار داده اند (داو و لاکستون، ۲۰۰۴؛ به نقل از امیری و همکاران، ۱۳۹۳).
بدین گونه اعتیاد به اینترنت به عنوان شکلی خاص از راهبردهای خودنظم بخشی ناسازگارانه در نظر گرفته می شود (اسپادا، لانگستون، نیکوویچ و مونتا، ۲۰۰۸). بنابراین تنظیم هیجان در شکل گیری و دوام رفتارهای اعتیادی نقشی مهم دارد تنظیم هیجان راهبردهایی است که فرد به کار می گیرد تا بتواند نوع هیجان ها و زمان و نحوه وقوع آن ها و این که چطور این هیجان ها را تجربه و بیان کند را، معین کند (گراس، ۲۰۱۴).
بدین گونه اعتیاد به اینترنت به عنوان شکلی خاص از راهبردهای خودنظم بخشی ناسازگارانه در نظر گرفته می شود (اسپادا، لانگستون، نیکوویچ و مونتا، ۲۰۰۸). بنابراین تنظیم هیجان در شکل گیری و دوام رفتارهای اعتیادی نقشی مهم دارد تنظیم هیجان راهبردهایی است که فرد به کار می گیرد تا بتواند نوع هیجان ها و زمان و نحوه وقوع آن ها و این که چطور این هیجان ها را تجربه و بیان کند را، معین کند (گراس، ۲۰۱۴).
تنظیم هیجانات
بر اساس تعریفی از تنظیم هیجان می توان گفت که تنظیم هیجان، مهارت های یادگیری برای کاهش هیجان ناپایدار است و شامل یادگیری شناختی، تشخیص و توصیف هیجان، استفاده از توجه در تجربیات هیجانی، کاهش آسیب پذیری هیجانات منفی، افزایش وقوع هیجانات مثبت و عمل کردن در جهت مخالف گرایش انگیزشی مرتبط با هیجانات منفی است (سولار، پاسکوال، تیانا، سبرینا، بارچینا، ۲۰۰۹؛ به نقل از عزیزی، برجعلی و گلزاری، ۲۰۱۰).
تنظیم نتایج و پیامدهای هیجان بر رفتار و شناخت، هدف بسیاری از پژوهش ها می باشد. وقتی فرد در موقعیت های هیجانی قرار می گیرد، برای تنظیم هیجان نیاز به کار کردهای شناختی دارد تا هیجان های خود را کنترل کند (داماسیو، ۱۹۹۸). اغلب فعالیت های شناختی تحت نظارت و کنترل عوامل فراشناختی هستند. همچنین اطلاعات به دست آمده از نظارت فراشناختی، اغلب به صورت احساسات ذهنی تجربه می شوند که بر رفتار تاثیر می گذارند (ولز و متیوز، ۱۹۹۴ ؛ ولز، ۲۰۰۱).
هیجان های منفی نه تنها به صورت مستقیم بر استفاده آسیب زا از اینترنت موثر است بلکه به صورت غیر مستقیم و از طریق باورهای فراشناختی هم می تواند استفاده آسیب زا از اینترنت را تحت تأثیر قرار دهد (ظفر پناهی، ۱۳۸۹).
فراشناخت مفهومی چند بعدی شامل باورهای فراشناختی، فرایندهای فراشناختی و راهبردهای فراشناختی است که شناخت را مورد سنجش و کنترل قرار می دهد (اسپادا و ولز ۲۰۰۶). بیشتر نظریه پردازان بین باورهای فراشناختی و تنظیم فراشناختی تمایز قائل اند. باور فراشناختی دانش و اطلاعات مرتبط با شناخت فرد و عوامل مرتبط با تکلیف یا راهکارهای یادگیری موثر بر آن است. تنظیم فراشناختی انواع اعمال اجرایی مثل توجه، بازنگری، کنترل، برنامه ریزی و تشخیص خطا در عملکرد است (برون، براندس فورد و فرارا، ۱۹۸۳).
یک اصل اساسی مدل عملکرد اجرایی خودتنظیمی می گوید که باورهای فراشناختی منجر به فعال شدن و شکل گیری سندرمی به نام سندرم شناختی- توجهی می شود که از طریق چند کانال و مکانیزم آشکار تداوم پیدا می کند و منجر به تشدید تجربه هیجانی منفی می شود. به همین دلیل افراد برای کاهش تنظیم هیجانات منفی از راهبردهایی چون وابستگی به مواد، سرکوب فکر و یا اجتناب استفاده می کنند (اسپادا، محی الدینی و ولز، ۲۰۰۸).
با توجه به مطالب ارائه شده به نظر می رسد بین اعتیاد به اینترنت به عنوان وابستگی ناسازگار به آن و راهبردهای تنظیم هیجان و به تبع آن باورهای فراشناختی رابطه وجود دارد .
افرادی چون یانگ و سایر روانشناسان معتقدند که زیاده روی در استفاده از رسانه ای مانند اینترنت، می تواند برای سلامتی فکری و فیزیکی شخص خطرناک باشد. اعتیاد به اینترنت کار کرد انطباقی شخص را مختل می کند. گروهی دیگر از روان شناسان معتقدند که لذتی که به خاطر استفاده از اینترنت به فرد دست می دهد به هیچ وجه قابل مقایسه با لذت حاصل از کوکائین و یا هر نوع ماده مخدر دیگری نیست.
پی نوشت:
تنظیم نتایج و پیامدهای هیجان بر رفتار و شناخت، هدف بسیاری از پژوهش ها می باشد. وقتی فرد در موقعیت های هیجانی قرار می گیرد، برای تنظیم هیجان نیاز به کار کردهای شناختی دارد تا هیجان های خود را کنترل کند (داماسیو، ۱۹۹۸). اغلب فعالیت های شناختی تحت نظارت و کنترل عوامل فراشناختی هستند. همچنین اطلاعات به دست آمده از نظارت فراشناختی، اغلب به صورت احساسات ذهنی تجربه می شوند که بر رفتار تاثیر می گذارند (ولز و متیوز، ۱۹۹۴ ؛ ولز، ۲۰۰۱).
هیجان های منفی نه تنها به صورت مستقیم بر استفاده آسیب زا از اینترنت موثر است بلکه به صورت غیر مستقیم و از طریق باورهای فراشناختی هم می تواند استفاده آسیب زا از اینترنت را تحت تأثیر قرار دهد (ظفر پناهی، ۱۳۸۹).
فراشناخت مفهومی چند بعدی شامل باورهای فراشناختی، فرایندهای فراشناختی و راهبردهای فراشناختی است که شناخت را مورد سنجش و کنترل قرار می دهد (اسپادا و ولز ۲۰۰۶). بیشتر نظریه پردازان بین باورهای فراشناختی و تنظیم فراشناختی تمایز قائل اند. باور فراشناختی دانش و اطلاعات مرتبط با شناخت فرد و عوامل مرتبط با تکلیف یا راهکارهای یادگیری موثر بر آن است. تنظیم فراشناختی انواع اعمال اجرایی مثل توجه، بازنگری، کنترل، برنامه ریزی و تشخیص خطا در عملکرد است (برون، براندس فورد و فرارا، ۱۹۸۳).
یک اصل اساسی مدل عملکرد اجرایی خودتنظیمی می گوید که باورهای فراشناختی منجر به فعال شدن و شکل گیری سندرمی به نام سندرم شناختی- توجهی می شود که از طریق چند کانال و مکانیزم آشکار تداوم پیدا می کند و منجر به تشدید تجربه هیجانی منفی می شود. به همین دلیل افراد برای کاهش تنظیم هیجانات منفی از راهبردهایی چون وابستگی به مواد، سرکوب فکر و یا اجتناب استفاده می کنند (اسپادا، محی الدینی و ولز، ۲۰۰۸).
با توجه به مطالب ارائه شده به نظر می رسد بین اعتیاد به اینترنت به عنوان وابستگی ناسازگار به آن و راهبردهای تنظیم هیجان و به تبع آن باورهای فراشناختی رابطه وجود دارد .
افرادی چون یانگ و سایر روانشناسان معتقدند که زیاده روی در استفاده از رسانه ای مانند اینترنت، می تواند برای سلامتی فکری و فیزیکی شخص خطرناک باشد. اعتیاد به اینترنت کار کرد انطباقی شخص را مختل می کند. گروهی دیگر از روان شناسان معتقدند که لذتی که به خاطر استفاده از اینترنت به فرد دست می دهد به هیچ وجه قابل مقایسه با لذت حاصل از کوکائین و یا هر نوع ماده مخدر دیگری نیست.
پی نوشت:
[1] . Internet Addiction
