دریابندری که متولد ۱۳۰۸ آبادان بود، به مناسبت ترجمه آثار ادبی آمریکایی جایزه «تورنتون وایلدر» را از دانشگاه کلمبیا دریافت کرد.
مجموعه فعالیت‌های نجف دریابندری چنان وسیع است که از ادبیات، فلسفه تا کتاب مستطاب آشپزی را در بر می‌گیرد. او گه گاه گوشه چشمی نیز به طنز نشان می‌داد.
از دیگر نیز آثار نجف دریابندری می توان به ترجمه «پیامبر و دیوانه» جبران خلیل جبران، «رگتایم» و «بیلی باتگیت» ادگار لورنس دکتروف، «یک گل سرخ برای امیلی» و «گور به گور» ویلیام فاکنر و «تاریخ فلسفه غرب» برتراند راسل و … اشاره کرد.
دریابندری از فارسی به انگلیسی هم ترجمه‌هایی دارد، از جمله برگردانِ نیمی از نسخه‌ای از اشغال بهرام بیضایی و ترجمه کتاب درد بی‌خویشتنی تالیف خودش که هیچ کدام هنوز منتشر نشده است.
سازمان میراث فرهنگی ایران، در سال ۱۳۹۶، دریابندری را به عنوان «گنجینه زنده بشری» ثبت کرد.
نجف دریابندری که بود؟
نجف دریابندری مترجم، ویراستار، نویسنده، روشن‌فکر و عضو افتخاریِ انجمن صنفی مترجمان ایران بود. او از مترجمانی بود که با گذشت هفتاد سال از عمر کاری خود، کارنامه‌ای سراسر از ترجمه و تألیف داشت. دریابندری کار ترجمه را از هجده‌سالگی با آثار کوتاه ویلیام فاکنر آغاز کرد.
نجف دریابندری در سال ۱۳۰۸ در آبادان متولد شد. دوره ابتدایی را در مدرسه ۱۷ دی گذراند و وارد دبیرستان رازی آبادان شد. او در سال سوم دبیرستان تحصیل را رها کرد و به دنبال کار رفت.
حضور انگلیسی‌ها در تأسیسات نفتی شهر آبادان و تردد آنان در سطح شهر و کاربرد آن زبان، وی را به یادگیری زبان انگلیسی علاقه‌مند کرد و به‌طور خودآموز به فراگیری این زبان پرداخت.
او در سال ۱۳۳۲ اولین اثر خود را که ترجمه کتاب معروف «وداع با اسلحه» نوشته ارنست همینگوی بود، برای چاپ به تهران فرستاد. همزمان با چاپ این کتاب در سال ۱۳۳۳، به دلیل فعالیت‌های سیاسی در آبادان به زندان افتاد و بعد از یک سال به زندان تهران منتقل شد.
در زندان به مسائل فلسفی علاقه‌مند شد و در مدت حبس، کتاب «تاریخ فلسفه غرب» اثر برتراند راسل را ترجمه کرد که بعدها توسط انتشارات سخن به چاپ رسید. وی پس از تحمل چهار سال حبس، در سال ۱۳۳۷ از زندان آزاد شد و به کارهای مختلفی روی آورد.
در نهایت به عنوان سردبیر در انتشارات فرانکلین مشغول به کار شد. در آنجا به ترجمه آثار ادبی رمان‌نویسان و نمایشنامه‌نویسان معروف آمریکایی پرداخت و کتاب‌هایی همچون «پیرمرد و دریا» اثر ارنست همینگوی و «هاکلبری فین» اثر مارک تواین را ترجمه کرد.
دریابندری مدت ۱۷ سال با مؤسسه فرانکلین همکاری کرد و در حدود سال ۱۳۵۴ همکاری خود را با این مؤسسه قطع کرد. پس از انقلاب به‌طور جدی به ترجمه و تألیف پرداخت. از جمله آثار وی می‌توان به ترجمه کتاب‌های «یک گل سرخ برای امیلی» و «گور به گور» نوشته ویلیام فاکنر، «رگتایم و بیلی باتگیت» اثر دکتروف، «معنی هنر» از هربرت رید و «پیامبر و دیوانه» نوشته جبران خلیل جبران اشاره کرد.
او همچنین نویسنده کتاب‌هایی از جمله کتاب مستطاب آشپزی، به عبارت دیگر (مجموعه مقاله‌ها)، در عین حال (مجموعه مقاله‌ها)، درد بی‌خویشتنی: بررسی مفهوم الیناسیون در فلسفه غرب بود.
آشنایی بیشتر با نجف دریابندری و آثار وی
وی از نسل مترجمان و نویسندگانی است که در فعالیت‌های سیاسی و درگیری‌های دهه ۳۰ خورشیدی فعال بودند و غالباً فعالیت حزبی داشتند به همین دلیل به مدت چهار سال به زندان افتاد. در زندان به مسائل فلسفی علاقه پیدا کرد و توانست در آنجا کتاب تاریخ فلسفه غرب را ترجمه کند.
این مترجم توانا بعد از زندان به عنوان سردبیر در انتشارات فرانکلین مشغول به کار شد به طوری که مدت ۱۷ سال با موسسه فرانکلین همکاری کرد و بسیاری از ترجمه های خود را در این مدت به چاپ رساند و مدتی به عنوان مترجم با سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران همکاری کرد اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی از کار فاصله گرفت و تنها به ترجمه و تالیف پرداخت.
ویژگی های آثار دریابندری
دریابندری به دلیل ترجمه آثار ادبی آمریکایی موفق به دریافت جایزه تورنتون وایلدر از دانشگاه کلمبیا شد. یکی از ویژگی ها خاص در مترجمان ادبیات آمریکای شمالی تفاوت نثر آنهاست. بنابراین ادبیات آمریکا به مترجمی مانند دریابندری اجازه داد که زبان را از قید بایدها و نبایدها خلاص و در ترجمه از زبان عامیانه بیشتر استفاده کند. این ویژگی با آثار همینگوی آغاز می‌شود و در رگتایم و بیلی بات گیت به اوج خود می‌رسد.از دیگر ویژگی های آثار دریا بندری نثری روان است که به لحن و سبک و سیاق نویسنده نزدیک‌تر است. دریابندری همچنین در واژه‌گزینی و معادل‌یابی کم‌نظیر است. برای نمونه وی معادل اسم کتاب فاکنر (همچون که دراز کشیده بودم و داشتم می‌مردم) را گور به گور گذاشت که عبارتی کوتاه تر و بهتر بود.
به نظر می رسد محبوبیت و استقبال مردم از آثار دریابندری پیش از آنکه به دلیل ترجمه رسا و روان باشد به دلیل انتخاب هوشمندانه مترجم در انتخاب کتاب خوب برای ترجمه است. برای نمونه می توان به کتاب وداع با اسلحه اشاره کرد که دریابندری با انتخاب این رمان، هم ترجمه خوبی از یکی از بهترین‌های ادبیات جهان را به مخاطب ایرانی عرضه کرد و هم نشان داد که نثر ارنست همینگوی، دارای چه ویژگی‌هایی است.
دریابندری به جز رمان های ادبی یکی از سخت ترین آثار فلسفی راسل را هم ترجمه کرد و شاید مترجمی جز دریابندری نمی‌توانست آن را به این حد شیوا ترجمه کند و با وجود این که برخی آثار فلسفی که دریابندری ترجمه کرده حاوی مباحث پیچیده هستند اما در ترجمه مباحث نظری و فلسفی نوعی راحتی و بی‌تکلف شدن بیان، وجود دارد و این تسلط او بر زبان مبدأ در ترجمه متون و مهارتش در زبان فارسی ر ا نشان می دهد.
در آثار دریابندری، مقدمه های خواندنی، جذاب و قابل تامل می توان دید. همچنین یکی دیگر از مهم‌ترین ویژگی ترجمه‌های او نزدیکی متن ترجمه به متن اصلی است که به بهترین شکل در ترجمه های او مشخص است.
مستطاب آشپزی
دریابندری یکی از مترجمان برجسته آثار فلسفی و کلاسیک غرب محسوب می شود که به جز ترجمه رمان و کتاب های فلسفی، کتاب بی نظیری در آشپزی دارد که با نوشتن این کتاب همه را شگفت زده کرد. این اثر نخستین بار در ۱۳۷۸ خورشیدی به چاپ رسید و بیش از ۳۰ بار توسط انتشارات کارنامه تجدید چاپ شده است و از جمله کتاب‌های پرفروش تاریخ نشر ایران به شمار می‌رود.نویسنده زمانی که در زندان به سر می‌برد با آشپزی آشنا می شود و بعد از زندان با کمک همسرش فهیمه راستکار این اثر را در مدت هشت سال به نگارش درآورد.
همچنین باید گفت، کتاب مستطاب آشپزی، تنها کتاب آشپزی است که نویسنده آن پیش از اینکه یک سرآشپز باشد، یک نویسنده بوده است. وی در این کتاب به معرفی و تاریخچه غذاها و ارتباط آنها با فرهنگ و ادبیات می پردازد و در ادامه فهرستی از طرز پخت انواع غذاهای ایرانی و فرنگی با زبان و شرحی ساده در اختیار خواننده قرار می‌دهد. اطلاعاتی که دریابندری در این مستطاب در مورد غذاها ارائه می‌دهد، به‌قدری جامع است که می‌توان آن را در حد یک دایره‌المعارف دانست.
دریابندری در بخش آشپزی ایرانی به طور کامل، آداب و رسوم ایرانیان در آشپزی را از شاهنامه فردوسی تا متون صفوی و حتی سنگ برجسته‌های باستانی گردآوری و ارائه کرده است. همچنین از نظر فرهنگ و ادب نویسنده سعی بر این داشته برای اصطلاحات و وسایل آشپزی و آشپزخانه از واژه‌های فارسی استفاده کند.
در بخشی از کتاب، اطلاعات جالبی درباره مکتب‌های آشپزی ایرانی، چینی، رومی، هندی، ترکی، عربی، اسپانیایی، ژاپنی، ایتالیایی، فرانسوی و روسی ارائه می‌دهد و به طور جداگانه، طرز پخت غذاهای مکتب‌های یادشده در اختیار خواننده قرار می‌گیرد. در لابه‌لای مطالب کتاب، خواننده اطلاعاتی درباره پیشینه خوراکی‌ها و سبک‌های مختلف پخت هر غذا دریافت می‌کند.
بنابراین می توان گفت انتشار این کتاب از نظر محتوایی اهمیت فوق العاده ای دارد زیرا از یک طرف آشپزی ایرانی را به عنوان یک مکتب و شیوه مطرح می کند و پیشینه و تاریخچه آن را توضیح می دهد و از طرف دیگر زبان و نثر فارسی بسیار روانی دارد که مظالعه کتاب را جذاب کرده است.
رگتایم
یکی از چند چهره برجسته حال حاضر داستان‌نویسی آمریکا ای. ال. دکتروف است. از جمله مهم‌ترین کارهای او، می توان به رگتایم و بیلی باتگیت که هر ۲ توسط نجف دریابندری ترجمه شده، اشاره کرد. اهمیت این ۲ کتاب در این است که در فهرست هزار و یک کتابی که باید پیش از مرگ خواند، قرار گرفته‌اند. بنابراین می توان گفت یکی از مشهورترین و موفق‌ترین آثار ادگار لورنس دکتروف، رمان رگتایم است که به وسیله انتشارات خوارزمی با ترجمه نجف دریابندری به چاپ رسید.نویسنده در این اثر به برررسی جامعه آمریکا و تحولات آن در اوایل سده ۲۰ میلادی می پردازد. در واقع، زندگی سه خانواده آمریکایی، مهاجر و سیاه پوست که در حقیقت بدنه اصلی جامعه آمریکاست، دنبال می شود. نام کتاب از نام موسیقی‌ای گرفته شده که در دهه اول سده بیستم در آمریکا رواج و ریشه در ترانه‌های بردگان داشت. رگ به معنای ژنده، پاره و گسیخته و تایم به معنای وزن و ضربان موسیقی است.
بیلی باتگیت
کتاب بیلی باتگیت نوشته ای. ال. دکتروف و ترجمه نجف دربابندری است توسط انتشارات طرح نو به چاپ رسیده است. دریابندری در ترجمه این رمان دقت بسیار بالایی داشته و به بهترین شکل ممکن آن را ترجمه کرد. بیلی باتگیت روایت یک بازه زمانی چند ماهه از زندگی پسربچه فقیری است که به طور خودخواسته وارد یکی از ترسناک ترین دسته‌های گانگستری دهه ۳۰ میلادی نیویورک می‌شود. در واقع این کتاب داستان پسر بچه ای روایت می کند که در ناحیه فقیر نشین نیویورک در حال شعبده بازی برای نوجوانان هم سن خودش است. این صحنه مورد توجه داچ شولتزِ گانگستر و قاچاقچی مشروبات الکی قرار می گیرد. زبر و زرنگی بیلی باتگیت موجب شده که به استخدام گروه گانگستری شولتز دربیاید و به صورتی سرگذشت و زندگیش با این گروه پیوند بخورد.تاریخ فلسفه غرب
تاریخ فلسفه غرب اثر برتراندراسل است که نجف دریابندری آن را ترجمه و توسط انتشارات پرواز در سه جلد به چاپ رسید. این کتاب از مهم ترین آثار راسل به شمار می رود که از سه فصل فلسفه قدیم، فلسفه قرون وسطی و فلسفه عصر جدید تشکیل شده است. در هر فصل به اوضاع فکری فلاسفه و پیشرفت علم فلسفه در میان جوامع و تکامل آن، پرداخته شده و تاریخ فلسفه را تحلیل می کند. در واقع او با ترجمه این اثر بسیاری از ایرانیان را با مفاهیم امروز فلسفه معتبر جهان غرب آشنا کرد و صرف نظر از دیگر آثارش، تنها با خلق این اثر خدمت بزرگی انجام داد.پیرمرد و دریا
ارنست همینگوی از نویسندگان برجسته معاصر آمریکا و برنده جایزه نوبل ادبیات است. از مطرح‌ترین کتاب‌های او می‌توان به پیرمرد و دریا ترجمه نجف دریابندری اشاره کرد که توسط انتشارات خوارزمی به چاپ رسید. این رمان یکی از مشهورترین آثار همینگوی محسوب می شود که شرح تلاش‌های یک ماهی گیر پیر کوبایی در دل دریاهای دور برای به دام انداختن یک نیزه‌ماهی بسیار بزرگ است.یکی از نکات مثبت این رمان در این است که وقایع و اتفاق‌هایی که رخ می‌دهد همگی ساده و باورپذیرند. نویسنده در این داستان سعی دارد، پیروزی و شکست را به صورت واقع‌گرایانه‌ای ترسیم کند. همچنین امید و تلاش برای رسیدن به هدف در این رمان به صورت خارق العاده ای به تصویر کشیده شده است. برخلاف بسیاری از داستان‌ها که با پایانی خوش همراه هستند، ارنست همینگوی در رمان پیرمرد و دریا بر واقع‌گرا بودن به جای آرمان‌گرایی تاکید زیادی دارد.
همینگوی در ۱۹۵۳میلادی برای نگارش رمان پیرمرد و دریا برنده جایزه پولیتزر شد و یک سال بعد برای همین رمان نوبل ادبیات را به دست آورد.
وداع با اسلحه
یکی دیگر از آثار ارنست همینگوی که توسط نجف دریابندری به فارسی ترجمه شد، رمان وداع با اسلحه بود که توسط انتشارات امیرکبیر و نیلوفر به چاپ رسید. در واقع وداع با اسلحه جز نخستین ترجمه های دریابندری در ۲۳ سالگی به حساب می آید. وی با این ترجمه خیلی زود به شهرت رسید و مورد توجه قرار گرفت.این رمان یکی از بزرگترین آثاری است که پس از جنگ جهانی اول براساس تجربیات واقعی نویسنده در ارتش ایتالیا نوشته می شود. داستان این رمان، درباره جوانی آمریکایی با نام فردریک هنری است که با درجه ستوان در جنگ جهانی اول در بخش آمبولانس‌ها در ارتش ایتالیا خدمت می‌کند.
یکی از ویژگی های این رمان، سادگی آن است. هنر همینگوی در این بوده است که موضوعی رمانتیک را به طرزی غیررمانتیک نقل می‌کند و این نکته تناقضی به وجود می‌آورد که سخت‌گیرترین خواننده‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
گور به گور
ویلیام فالکنر یکی از بزرگترین و پر آوازه ترین نویسندگان آمریکاست که کتاب گور به گور را در ۱۹۳۰ میلادی می نویسد. این رمان را نجف دریابندری ترجمه و در انتشارات چشمه به چاپ رسید. وی در خصوص عنوان اصلی کتاب می نویسد: گور به گور عنوانی است که من روی این رمان گذاشته‌ام زیرا نتوانسته‌ام عنوان اصلی آن را به عبارتی که خود بپسندم به فارسی در آورم. «همچون که دراز کشیده بودم و داشتم می‌مُردم» عنوان اصلی این کتاب است.این رمان، داستان خانواده روستایی است که مادر خود را از دست داده اند و در تلاشند که بنا به وصیت مادرشان او را در سرزمین ابا و اجدادیش به خاک بسپارند در واقع این کتاب داستان شرح سفر آنها را توضیح می دهد.
به جز ترجمه ها و آثار فوق، دریابندری آثار ارزشمند دیگری هم دارد که می توان به ترجمه کتاب های یک گل سرخ برای امیلی نوشته ویلیام فاکنر، معنی هنر از آیزیا برلین، پیامبر و دیوانه نوشته جبران خلیل جبران، عرفان و منطق از برتراند راسل، نمایشنامه های ساموئل بکت، هاکلبری فیین و بیگانه ای در دهکده از مارک تواین اشاره کرد.
منبع:
1. مهر / نجف دریابندری درگذشت
3. باشگاه خبرنگاران جوان / نجف دریابندری که بود؟ + تصاویر
2. ایرنا / خواندنی های دنیای ترجمه نجف دریابندری
