تا به حال تولیدات بسیاری سعی کرده‌اند ادای شبکه‌های ماهواره‌ای را دربیاورند اما فرق دی‌بی‌سی در این است که جدای از فرم، در محتوا نیز به این شبکه‌ها نزدیک شده است و مخاطب به همین راحتی نمی‌تواند طنز نهفته در این آیتم را تشخیص دهد. یعنی مخاطب همانطور که فلان استندآپ و انیمیشن را در اینستاگرام می‌بیند و می‌خندد و می‌رود سراغ کلیپ بعدی، نمی‌تواند دی‌بی‌سی را هم همان مدلی ببیند. برای این باید تمرکز کند، کلمات را بارانداز کند، سوژه و موقعیت را بفهمد تا بعد بتواند هر چه بیشتر از طنز آن لذت ببرد.
دی‌بی‌سی همچنین یک دوره بی‌بی‌سی‌شناسی به زبان ساده است و جدای از بار طنز، بار آموزشی هم دارد. این اتفاقی است که تا به امروز کمتر شاهد آن بودیم در حالی که همیشه به آن نیاز داشته‌ایم. امروز دیگر کلاس‌های جنگ نرم و جریان‌شناسی رسانه‌ها و دشمن‌شناسی جوابگوی نیاز مخاطبان نیست و مردم وقت جدایی برای عناوین نمی‌گذارند. در دی‌بی‌سی این آموزش‌ها در یک قالب جذاب به مخاطب منتقل می‌شود؛ خارج از قواعد موجود و بدون کار گل درشت و شعاری. و این یعنی این الگو را می‌توان به سایر حوزه‌ها نیز تعمیم داد.
دی‌بی‌سی یک کار سخت دیگر نیز انجام داده و آن انتخاب سخت‌ترین رسانه برای هجو کردن و بدل زدن است. در میان رسانه‌های موجود خارج‌نشین، بی‌بی‌سی هم ادبیات متفاوتی دارد و هم عنادش چند لایه است. بالاخره رسانه ملکه است با پشتوانه صدها سال چپاول دنیا. این رسانه حتما با رسانه‌های تازه از زیر بته درآمده متفاوت است. بی‌بی‌سی مثل شبکه‌های زرد دیگر نیست که صرفا بخشنامه‌های سیاسی اسپانسرش را روخوانی کند، بلکه با هزینه‌های نجومی و تشکیل اتاق فکرهای قوی، برنامه‌های خود را با بهترین امکانات ممکن تولید می‌کند. اما به قول یکی از دوستان رسانه‌ای برای موفقیت نسبی این برنامه دلایلی را می‌توان برشمرد؛ انتخاب درست اسم برنامه، وجود لحن و زبان شبیه به بخش بی‌بی‌سی‌فارسی و نبود اغراق در بیان ضعف‌ها و نقص‌های برنامه از مهم‌ترین عوامل دیده شدن این برنامه است. بازی با اسامی مجریان و گزارشگران اصلی و استفاده به اندازه از طنز و نه هجو، باعث شده با برنامه‌ای جدی در حوزه طنز روبهرو شویم. استفاده از چهره‌های غیرمشهور و تسلط آنها بر آنچه باید انجام دهند هم فعلا توانسته آزمون موفقیت‌آمیزی را سپری کند.مسلما در پس این موفقیت یک تیم جوان و خلاق ایستاده است که به همین بهانه گفت‌وگویی کوتاه اما جامع با رضا حاتمی‌وفا (تهیه‌کننده)، ناصر جوادی (نویسنده)، مصطفی صاحبی (کارگردان) و سیدحمید علیزاده (مجری) داشته‌ایم که در ادامه از نظرتان می‌گذرد.
لطفا در ابتدا بفرمایید ایده ساخت این برنامه از کجا و چگونه شکل گرفت؟
رضا حاتمی‌وفا (تهیه‌کننده): در همان اوایل شیوع کرونا در کشور که رسانه‌های برون‌مرزی مثل بی‌بی‌سی با ذوق‌زدگی و بی‌انصافی ایران را قتلگاه و مرکز شیوع این ویروس در منطقه معرفی می‌کردند، به ذهن‌مان رسید این رفتارهای ناجوانمردانه، غیرحرفه‌ای و غیراخلاقی را از طریق طنز به تصویر بکشیم. در ادامه با شیوع کرونا در انگلیس و آمریکا، رفتارهای دوگانه این رسانه‌ها ظرفیت طنز بیشتری پیدا کرد به طوری که شاهد بودیم این رسانه‌ها آمار مبتلایان و مرگ‌و‌میر آمریکا و کشورهای اروپایی را آنطور که باید پوشش نمی‌دهند و همچنان با دروغ‌پردازی و ایجاد حس بدبینی در مردم علیه مسؤولان درمانی کشور دست به تولید و انتشار اخبار کذب و نادرست می‌زدند.
همین مسائل موجب شد تصمیم بگیریم در قالب یک آیتم به این موضوع بپردازیم. اسم برنامه در ابتدا «دنده معکوس» بود. 3-2 برنامه با همین عنوان ساختیم اما چون حس کردیم هنوز جای کار زیادی دارد، آنها را دور ریختیم و در نهایت با پیشنهاد یکی از اساتید به تولید مجموعه «دی‌بی‌سی» رسیدیم. چه مواردی موجب شد تیم سازنده «دی‌بی‌سی» احساس کند در حوزه شوخی با اخبار شبکه‌های خارجی خلأ وجود دارد و این موضوع می‌تواند مخاطبان زیادی را در فضای مجازی جذب کند.
چه مواردی موجب شد تیم سازنده «دی‌بی‌سی» احساس کند در حوزه شوخی با اخبار شبکه‌های خارجی خلأ وجود دارد و این موضوع می‌تواند مخاطبان زیادی را در فضای مجازی جذب کند؟
حاتمی‌وفا: قبلا نمونه‌های مختلفی بویژه در قالب برنامه‌های مختلف صداوسیما با همین کارویژه ساخته شده بود اما تلاش‌مان این بود که ذره‌ای به آنها نزدیک نشویم. حتی بسیاری از این برنامه‌ها را تماشا می‌کردیم و نهایت تلاش خود را انجام می‌دادیم کاملا عکس آنها رفتار کنیم!
اما قبول دارید که معمولا در برنامه‌های اینچنینی در تولید محتوا با مشکل مواجه هستیم؟
حاتمی‌وفا: دقیقا همین‌طور است و مسأله تیم «دی‌بی‌سی» در پرداختن به رسانه‌های خارجی صرفا در ساخت و اجرا نیست، بلکه ما مشکل جدی در راهبرد و محتوا داریم و برنامه‌هایی که تاکنون در این باره به تولید رسیده است، صرفا سازندگانش به این فکر کرده‌اند که یک بازیگر حرفه‌ای را با گریم شبیه یکی از مجریان آن طرف آبی جلوی دوربین بنشانند و با ادا و اصول نچسب ادعا کنیم مشکل حل می‌شود اما به واقع مسأله خیلی پیچیده‌تر از این حرف‌هاست. مثلا ما در دی‌بی‌سی، ادبیات شبکه بی‌بی‌سی را که یکی از مهم‌ترین دارایی‌های این شبکه هست، هدف قرار داده‌ایم در حالی که در هیچ یک از تولیدات گذشته به این مسأله توجهی نشده است که در نهایت نتیجه‌اش را هم مشاهده کرده‌ایم.
درباره ساختار تیم تولید برنامه، اعم از تعداد نویسندگان و ایده‌پردازان و... توضیح بدهید...
حاتمی‌وفا: جمع چابکی از بچه‌های طنزپرداز و باسابقه مشهدی و البته دهه هفتادی کار تولید این آیتم‌ها را پیگیری می‌کنند، البته در کنار یک اتاق فکر حرفه‌ای و با حضور افراد مطرحی که اگر اسم‌شان را ببریم قطعا تعجب می‌کنید!
در آینده جدا از بخش خبری دی‌بی‌سی فارسی قالب‌های مختلف دیگری نیز خواهیم داشت، لذا این جمع فعلی از آنچه هست گسترده‌تر خواهد شد.
دقیقا چه زمانی این تغییر و تحولات رخ خواهد داد؟
حاتمی‌وفا: در این باره تاریخ مشخصی نمی‌توان اعلام کرد اما منتظریم یک مقدار زیربنای برنامه محکم‌تر شود و سپس این اتفاقات را رقم بزنیم که امیدوارم هر چه سریع‌تر شاهد آن باشیم.
شاید خیلی‌ها انتظار داشتند برای اینکه برنامه دی‌بی‌سی بهتر دیده شود، شما از یک چهره نام‌آشنا برای انتخاب مجری برنامه استفاده کنید اما عملا این اتفاق نیفتاد و شاهد حضور چهره جدیدی به نام سیدحمید علیزاده در مسند مجری برنامه بودیم؛ لطفا درباره روند چگونگی انتخاب مجری برنامه توضیح می‌دهید؟
مصطفی صاحبی(کارگردان): سیدحمید علیزاده از دوستان توانمند ما در حوزه اجرا و استندآپ کمدی مشهد است و طی این سال‌ها در تجربه اجرا به سطح خیلی خوبی رسیده است. اوایل فرم برنامه ما رادیو تصویری بود و مجری نداشتیم اما بعد از آزمون و خطا و ساخت آزمایشی چند قسمت به این نتیجه رسیدیم این فرم، مخاطب را جذب نخواهد کرد و تصمیم گرفتیم مجری اضافه کنیم.
به هر حال گزینه‌های بسیاری برای اجرا پیش روی ما بود اما سیدحمید علیزاده هم به سبب توانمندی‌هایی که داشت و هم به جهت شباهت ظاهری به یکی از مجریان بی‌بی‌سی فارسی، به عنوان مجری انتخاب شد. ذکر این نکته ضروری است که سهم مهمی از موفقیت فعلی دی‌بی‌سی مدیون زحمات شبانه‌روزی، تمرین‌های فراوان و اجرای درجه یک سیدحمید علیزاده است و ان‌شاءالله همین‌طور عالی بماند.
پس با این اوصاف تا مدت‌ها شاهد تغییر مجری دی‌بی‌سی نخواهیم بود.
صاحبی: البته برای اینکه قالب برنامه از هر لحاظ به بی‌بی‌سی فارسی نزدیک شود و برای مخاطب هم تکراری نشود، در آینده مجریان دیگری نیز به پروژه اضافه خواهند شد. مثلا در آیتم «دی‌بی‌سی آرشیو» که نخستین قسمت آن به مناسبت سالروز حمله ناو وینسنس به هواپیمای مسافری ایرانی منتشر شد، از آقای رضا سعادتی به عنوان مجری استفاده کردیم و این روند در قالب بخش‌ها و آیتم‌های مختلف ادامه خواهد داشت.
طی مدت اخیر این برنامه با استقبال مناسبی از سوی مخاطبان روبهرو شده است، آیا پیش‌بینی این استقبال را به این زودی‌ها می‌کردید؟
صاحبی: اگر بخواهم صادقانه بگویم بله! شخصا انتظار چنین استقبالی از سوی مخاطبان را داشتم، زیرا با توجه به ایده نو، قالب مناسب و تجربه‌های قبلی منتظر چنین اقبالی بودم اما این میزان بازخورد مثبت و فوق‌العاده مخاطب، آن هم در اوایل انتشار برنامه برای هیچ کدام از عوامل برنامه قابل پیش‌بینی نبود؛ مثلا با توجه به تجربه‌های قبلی جوادی، نویسنده برنامه، پیش‌بینی می‌کردیم زیرنویس‌های برنامه یکی از بخش‌هایی باشد که با استقبال خوب مخاطب روبهرو شود و همین‌طور هم شد و در ادامه با توجه به رفتار و بازخورد مخاطبان نسبت به هر برنامه توانستیم برای قسمت جدید هم پیش‌بینی‌های لازم را انجام دهیم.
البته به نظر می‌رسد یکدست بودن تیم تولید دی‌بی‌سی به موفقیت ابتدایی برنامه کمک شایانی کرده است.
صاحبی: بله! مسلم است که کیفیت مناسب، هماهنگی ایده‌آل و همدلی در تیم اجرایی در کنار اتاق فکر باتجربه و تیزبین باعث به وجود آمدن یک خروجی مطلوب، حرفه‌ای و مخاطب‌پسند می‌شود و به نظر می‌رسد این مسیر برای برنامه دی‌بی‌سی هم بخوبی رخ داده است.
پرسشی که برای بسیاری از مخاطبان پروپاقرص برنامه دی‌بی‌سی مطرح می‌شود این است که این برنامه در ادامه راه به یک شکل منظم تهیه و پخش می‌شود یا اینکه در آینده بر اساس سوژه‌محوری یا به شکل مناسبتی تولید خواهد شد؟
صاحبی: ما قطعا به دنبال افزایش تولید و کیفیت برنامه هستیم و در حال حاضر برنامه‌های جدیدی را تدارک دیده‌ایم که ان‌شاءالله بزودی رونمایی خواهد شد. اجازه بدهید در حال حاضر جزئیات بیشتری در این باره نگویم اما تولید برنامه‌های سوژه‌محور و مناسبتی هم به بخشی جدی در برنامه دی‌بی‌سی تبدیل خواهد شد.
یکی از آفت‌ها و مشکلات اصلی برنامه‌های طنز اینچنینی، ریزش مخاطب در طول زمان است که قاعدتا به خاطر یک روند تکراری و خسته‌کننده است که طی می‌کنند؛ نویسندگان و ایده‌پردازان برنامه دی‌بی‌سی برای جلوگیری از افتادن در این روند تکراری چه تمهیداتی اندیشیده‌اند؟
ناصر جوادی(نویسنده): اجازه بدهید در پاسخ به این پرسش شما، یک مرور کوتاهی بر روند نویسندگی برنامه دی‌بی‌سی داشته باشیم. قبل از تولید هر قسمت دی‌بی‌سی، به دنبال استفاده از ایده‌های فرمی و محتوایی مختلف و جذابی هستیم تا کمتر دچار یکنواختی شویم که خدا را شکر تا اینجای کار هم بخوبی توانسته‌ایم مخاطبان را با غافلگیری‌ها متنوع مواجه کنیم و امیدوارم در آینده هم در هر قسمت از برنامه سورپرایزهای ویژه‌ای برای مخاطبان داشته باشیم.
این روزها بسیاری از برنامه‌های مطرح تلویزیون کپی محض از مشابه‌های خارجی خود هستند که در اغلب موارد شاهد هیچ خلاقیتی هم از سوی برنامه‌سازان کشورمان نیستیم؛ آیا سازندگان برنامه دی‌بی‌سی در این راستا از نمونه‌های خارجی این برنامه برای الگو‌برداری استفاده کرده‌اند؟
جوادی: اگر راستش را بخواهید تا امروز هیچ نمونه خارجی مشابهی با برنامه دی‌بی‌سی ندیده‌ام که بخواهد به هجو رسانه‌های خبری بپردازد، در واقع ما بیشتر از شبکه‌های فارسی‌زبان خارج از کشور که هر روز هم تعداد‌شان بیشتر از گذشته می‌شود، سوژه‌های خود را دریافت می‌کنیم و سعی می‌کنیم رذالت‌های رسانه‌ای این رسانه‌ها را در روایت رویداد‌های مختلف به تصویر بکشانیم و به اعتقاد بسیاری از مخاطبان و کارشناسان در این زمینه تا امروز عملکرد قابل قبولی داشته‌ایم اما معتقدم هنوز برای بهتر شدن راه بسیاری در پیش داریم و نهایت تلاش خود را در این باره انجام می‌دهیم. یک نکته‌ای که بیان آن خالی از لطف نیست، این است که بسیاری از مخاطبانی که برای نخستین‌بار برنامه دی‌بی‌سی را تماشا می‌کنند، تصور می‌کنند دی‌بی‌سی واقعا یک رسانه خبری فارسی‌زبان جدید است و بعد از مشاهده یکی- دو قسمت متوجه می‌شوند این برنامه صرفا یک آیتم طنز است که این مسأله بدون شک از ساختار حرفه‌ای برنامه نشأت می‌گیرد و برای ما باعث مباهات است.
معمولا برنامه‌هایی که با زبان طنز مسائل را مطرح می‌کنند با واکنش‌ها و بازخوردهای مختلفی مواجه می‌شوند؛ تا امروز چه بازخوردها و واکنش‌های مثبت و منفی‌ای از سوی مسؤولان داخلی، رسانه‌های داخلی و مخاطبان گرفته‌اید؟
جوادی: خوشبختانه واکنش‌های مثبت از همه اقشار داشته‌ایم. وقتی استانداردهای کیفی برای تولید یک برنامه، چه آیتم کوتاه چنددقیقه‌ای یا برنامه‌های چندساعته، رعایت شود، مخاطب با اصطلاح نخبگانی و غیرنخبگانی، هر دو این برنامه را می‌پسندند. اگر بخواهیم با جزئیات بیشتری به این موضوع بپردازیم باید گفت برخی نمایندگان فعلی و سابق مجلس شورای اسلامی هم واکنش‌های مثبتی نشان داده‌اند، البته تعداد زیادی از مطبوعات و اهالی رسانه هم عنایت و لطف به برنامه داشته‌اند.
از سوی دیگر مخاطبان دی‌بی‌سی در صفحات مجازی برنامه و همچنین صفحات شخصی خودشان همواره برنامه را حمایت کرده‌اند و در دیده شدن بیشتر برنامه نقش اصلی را ایفا کرده‌اند.
طی سال‌های اخیر شاهد حضور برنامه‌سازان موفق فضای مجازی در صداوسیما بوده‌ایم؛ آیا این احتمال وجود دارد یک روزی شاهد ادامه تهیه و پخش برنامه دی‌بی‌سی در یکی از شبکه‌های صداوسیما باشیم؟
حاتمی‌وفا: به نظرم فعلا برای پاسخ به این پرسش خیلی زود است اما بشدت در پی آن هستیم که برنامه را با همین کیفیت و با استفاده از ظرفیت‌های جوانان انقلابی و مردمی ادامه دهیم و در ادامه سراغ ساخت آیتم‌های بلند برویم. آن وقت است که می‌توان به ظرفیت‌های بزرگ‌تر از فضای مجازی برای تهیه و انتشار برنامه فکر کرد.
یکی از ویژگی‌های بارز برنامه دی‌بی‌سی فارسی، لحن و گفتار مجری برنامه است که به زعم خیلی‌ها شباهت بسیاری با برخی مجری‌های مطرح بی‌بی‌سی فارسی دارد؛ آیا این شباهت عمدی است؟
سیدحمید علیزاده (مجری): به هر حال همانطور که از اسم برنامه پیداست دی‌بی‌سی به افشای ماهیت شبکه بی‌بی‌سی‌فارسی می‌پردازد و این موضوع مسأله‌ای نیست که بخواهیم کتمان کنیم و به هر حال در این راستا شباهت‌هایی هم اتفاق می‌افتد که امیدوارم این موضوع به افزایش جذابیت برنامه کمک کرده باشد.
البته این شباهت شاید گاهی هم دردسرهایی را برای سازندگان دی‌بی‌سی به همراه داشته باشد؛ آیا طی این مدت آیتم‌های برنامه در حوزه بین‌الملل بازخورد و واکنشی داشته است؟
علیزاده: از آنجا که هنوز ابتدای راه هستیم، انتظار واکنش‌های بین‌المللی زود است اما مطمئنا با ادامه همین روند در این باره اتفاق‌هایی رخ خواهد داد.
آیا از عوامل شبکه بی‌بی‌سی‌فارسی بازخورد و واکنشی داشته‌اید؟
علیزاده: زمانی که قسمت اول آیتم دی‌بی‌سی در فضای مجازی پخش شد، یکی از عوامل اصلی بی‌بی‌سی‌فارسی که در همان آیتم، نقیصه‌اش در اجرا را سوژه کرده بودیم در صفحه شخصی‌اش در توئیتر به این آیتم واکنش نشان داد و اذعان داشت لحن، ادبیات و نگارش گزارش آیتم دی‌بی‌سی کاملا شبیه آیتم اصلی در بی‌بی‌سی‌فارسی شده است.
به عنوان سوال پایانی، شما به عنوان مجری برنامه دی‌بی‌سی ترجیح می‌دهید برنامه‌تان همچنان در فضای مجازی پخش شود یا تمایل دارید بزودی در یکی از شبکه‌های صداوسیما اجرای برنامه را ادامه دهید؟
علیزاده: درباره این سوال باید گفت تهیه و تولید برنامه در تلویزیون یکسری مزیت‌ها دارد و ساخت برنامه در فضای مجازی یکسری امکانات و مزایا اما به جرأت می‌توان گفت در فضای مجازی دست‌مان برای ورود به بعضی موضوعات که ممکن است از نظر صداوسیما خط قرمز به حساب بیاید باز‌تر است. متاسفانه صداوسیما در اینگونه موارد خیلی محافظه‌کارانه رفتار می‌کند اما نباید فراموش کرد قطعا پخش کار در صداوسیما باعث بیشتر و بهتر دیده شدن کار خواهد شد.
تمسخر برنامه‌های شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی زبان و شوخی با محتوای سطحی و دم‌دستی این برنامه‌ها همیشه سوژه اصلی بسیاری از برنامه‌های طنز داخلی بوده است. در این میان چند برنامه بیش از سایر برنامه‌ها مورد توجه مخاطبان قرار گرفته است؛ شاید مهم‌ترین برنامه طنزی که در این باره مورد پسند مخاطبان قرار گرفت برنامه طنز «بمب خنده» به کارگردانی مهران مدیری بود، برنامه‌ای که سال ۸۹ منتشر شد و آیتم‌های شوخی با برنامه‌های ماهواره‌ای توسط بازیگرانی که عموما با مدیری کار می‌کردند، ساخته شد. «بمب خنده» ابتدا در فضای مجازی منتشر شد و مهران مدیری چند روز پس از لو رفتن این فیلم 50 دقیقه‌ای در اینترنت اینچنین واکنش نشان داد: «یکی از همکاران در پروژه «قهوه تلخ»، سی‌دی ماهواره را برای من فرستاد و گفت از یک دستفروش خریداری کرده است.
نمی‌دانم چگونه این سی‌دی به بیرون درز کرده، به شبکه قاچاق رسیده و با این سرعت توانسته‌اند برای آن جلد بسازند، اسم بگذارند و حتی امضای من در «قهوه تلخ» را پشت آن چاپ کنند». به هر حال این مجموعه به یکی از پرمخاطب‌ترین آثار مدیری بدل شد، البته در ادامه آثاری چون «سیگنال موجود است» و «خنده بازار» هم شوخی‌هایی با شبکه‌های ماهواره‌ای داشتند که آنچنان که باید به توفیق دست پیدا نکردند و گویا برنامه «دی‌بی‌سی» با ساختاری متفاوت از این دست برنامه‌ها در فضای مجازی به دنبال سنت‌شکنی است.
