بر اساس آخرین گزارش مرکز آمار ایران از وضعیت بازار کار زمستان 1398، نرخ مشارکت اقتصادی در زمستان 1398 نسبت به زمستان 1397 با منفی 1 /1 درصد کاهش، از 5 /43 به 4 /42 درصد رسیده است؛ طی این بازه زمانی بیش از 430 هزار نفر از بازار کار کشور خارج شده‌اند. در این مدت بیش از 673 هزار نفر هم به جمعیت افراد در سن کار (15ساله و بیشتر) افزوده شده است. در این دوره که 430 هزار نفر از بازار کار کشور خارج شده‌اند، تنها 52 هزار نفر به تعداد شاغلان کشور اضافه شده است. درواقع با اینکه نرخ بیکاری با کاهش 7 /1درصدی از 3 /12 به 6 /10 درصد رسیده، به نظر می‌رسد این کاهش بیش از اینکه نتیجه افزایش تعداد شاغلان باشد، ناشی از خروج جمعیت بیکار از بازار کار و غیرفعال شدن آنها بوده است.
با این حال سال گذشته وضعیت بازار کار چندان ناامیدکننده نبود. بررسی دیگر فصل‌های سال درباره تحولات این بازار نشان می‌دهد که در تابستان 1398 در مقایسه با تابستان 1397 حدود 844 هزار نفر به جمعیت شاغلان کشور افزوده شده که بیشترین میزان افزایش شاغلان از سال 1395 تا آن مقطع است. این افزایش به‌ویژه با توجه به اینکه در شرایط تحریم و وضعیت نامساعد محیط اقتصاد کلان کشور رخ داده بود، از معدود ارقام امیدوارکننده سال گذشته بود، اما با نزدیک شدن به هفته‌های پایانی سال و شبیخون ویروس کووید 19 به کشور، این امید کوچک نیز نقش بر آب شد.
شواهد نشان می‌دهد این بیماری همه‌گیر تقریبا تمام بخش‌های اقتصادی را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد، اما کارگران رده‌پایین و با سطح درآمدی اندک به‌ویژه شاغلان بخش غیررسمی آسیب‌پذیرترین اقشارند. حتی در کشور‌های پردرآمد نیز بخش قابل‌توجهی از مردم توان مالی و پس‌انداز کافی برای سه ماه بیکاری را ندارند، به‌عنوان نمونه در کشور‌های عضو سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه (OECD) نزدیک 40درصد مردم در چنین وضعیتی قرار دارند و نمی‌توانند به‌مدت سه‌ماه از کسب‌وکار فاصله بگیرند و یا در ایالات‌متحده نزدیک 40درصد خانوار‌ها نمی‌توانند 400 دلار هزینه پیش‌بینی‌نشده و غیرمنتظره را پرداخت کنند و حتما باید قرض گرفته یا از اموال خود بفروشند. از نظر بیکاری این شدیدترین بحران بیکاری بعد از جنگ‌جهانی دوم است. طبق گزارش‌های سازمان جهانی کار (ILO) بیماری کرونا وضعیت کاری 2.7میلیارد نفر یعنی 81درصد از کل نیروی کار جهان را تحت‌تاثیر قرار داده است. این سازمان گزارش می‌دهد که بیش از1.3میلیارد نفر از کارگران جهان در بخش‌هایی کار می‌کنند که به‌شدت از کرونا آسیب دیده و با افت شدید تولید مواجهند.
در ایران برآورد‌های مختلفی درباره تاثیر کرونا بر اشتغال صورت گرفته است. یکی از این برآورد‌ها نشان می‌دهد اشتغال سه تا شش میلیون نفر از کرونا تاثیر پذیرفته است. روشن‌ترین و قابل استناد‌ترین آمار مربوط به بیکاری ناشی از کرونا درخواست‌کنندگان بیمه بیکاری هستند؛ درخواست‌کنندگانی که برخی مشمول دریافت مستمری بیکاری شده‌اند و برخی دیگر نه و هزاران نفر از آنها هنوز بیکار هستند و آینده شغلی مبهمی دارند.
ربیعی: کرونا باعث بیکاری یک‌ونیم میلیون نفر در کشور شد
سخنگوی دولت گفت: در شوک نخست کرونا، یک میلیون و ۳۰۰ هزار شغل در معرض تهدید قرار گرفت و در پی آن یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر از کار بیکار شدند.
علی ربیعی طی سخنانی در سفر به شهرستان تنکابن، با بیان اینکه "در جنگ اقتصادیِ دشمن، دولت از عزت و هویت ایران دفاع می‌کند"، اظهار کرد: دشمنان تلاش دارند با توطئه‌های گوناگون روحیه تلاش و امیدواری را در جامعه کاهش دهند، اما برای کاستن از مشکلات باید نسبت به آینده امیدوار بود و با تلاش زیاد در جهت رفع کمبودها و کاستی‌ها گام برداشت.
وی افزود: برخی افراد در داخل کشور به خاطر برخی مقاصد سیاسی همسو با دشمن شده‌اند و بر طبل ناامیدی می‌کوبند و اعلام می‌کنند که دولت از شرایط سخت زندگی مردم بی‌خبر است؛ در حالی که دولت رنج و سختی مردم را در شرایط فعلی اقتصادی کاملا درک می‌کند و نسبت به آن آگاه است.
سخنگوی دولت با تاکید بر اینکه "ما در این سال‌ها تلاش‌های زیادی انجام داده‌ایم و پروژه‌های زیادی را به بهره‌برداری رسانده‌ایم"، گفت: بزرگترین رنج جامعه امروز ایران، پولدار شدن بدون زحمتِ برخی افراد است که بدون آنکه نانی سر سفره مردم بگذارند برای خود ثروت‌اندوزی کرده‌اند.
ربیعی یادآور شد: باید از کارآفرینانی که در این شرایط سخت فعال هستند و در برابر مشکلات ایستادگی می‌کنند، بیش از پیش قدردانی کرد.
وی با بیان اینکه "دولت ۲۱ هزار میلیارد تومان برای ایجاد اشتغال پیش‌بینی کرد"، گفت: در شوک نخست کرونا، دست‌کم یک میلیون و ۶۰۰ هزار شغل دچار آسیب شد و یک میلیون و ۳۰۰ هزار شغل در معرض تهدید قرار گرفت و در پی آن یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر هم از کار بیکار شدند.
سخنگوی دولت در پایان اظهار کرد: هم‌اکنون دست‌کم یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر تحت پوشش بیمه بیکاری قرار گرفته‌اند و به محض تغییر وضعیت کرونا از حالت قرمز به عادی و گشایش‌های اقتصادی، این تعداد نیرو آمادگی دارند به محل کارشان بازگردند.
بیمه بیکاری کرونا
رئیس‌جمهوری در اولین هفته اردیبهشت‌ماه سال جاری اعلام کرد: «امسال سال سختی برای اشتغال در برخی رسته‌های فعالیت‌های اقتصادی است.» حسن روحانی گفت: «مردم مطمئن باشند در کنار مقابله و مبارزه با کرونا دست از تولید و تلاش و زمینه‌سازی برای اشتغال برنمی‌داریم.» وعده رئیس‌جمهوری مبنی بر ادامه یافتن تلاش برای تولید و اشتغال با وجود کرونا و مبارزه با آن، چگونه قابل تحقق خواهد بود؟
در پی شیوع ویروس کرونا در کشور، دولت دوازدهم تصمیم گرفت تا بر اساس قانون به کسانی که در پی شیوع این ویروس کار خود را از دست دادند، بیمه پرداخت کند اما بیمه بیکاری، یکی از بحث‌های چالش‌برانگیز دوران کروناست. به دنبال شیوع ویروس کرونا و تاثیرگذاری آن بر بسیاری از کسب وکارها مقرر شد تا بیمه بیکاری سه ماه اسفند ۹۸ و فروردین و اردیبهشت ۹۹ به کارگران آسیب دیده از کرونا پرداخت شود.
دولت در راستای حمایت از صنوف و کارگران آسیب دیده از کرونا، مبلغ ۵۰۰۰ میلیارد تومان اعتبار برای کمک به صندوق بیمه بیکاری اختصاص داد و با حمایت سازمان برنامه و بودجه و اهتمام وزارت کار، سازمان تامین اجتماعی و دستگاههای مربوطه، روند واریز مقرری بیمه بیکاری به متقاضیان مشمول و کارگران بیکار شده با جدیت دنبال شد.
وزارت کار از مدتها قبل سامانه ثبت درخواست بیمه بیکاری به نشانی bimebikari.mcls.gov.ir را راه اندازی کرد تا افراد بیکار شده تابع قانون کار و قانون تامین اجتماعی و مشمول قانون بیمه بیکاری، بتوانند با مراجعه به این سامانه و وارد کردن اطلاعات شخصی، درخواست خود را به ثبت رسانده و از مقرری بیمه بیکاری بهره مند شوند. اما در ادامه مشکلاتی به وجود آمد.
نارسایی‌های بیمه بیکاری کرونا/ چرا بیمه بیکاران کرونا پرداخت نمی‌شود؟
.jpg "سایه سنگین کرونا بر بازار کار/ کارگران در غرقابِ نارسایی‌های بیمه بیکاری کرونا")
در جریان کرونا حدود شش میلیون نفر در کشور از کرونا آسیب دیده‌اند و حدود ۱.۵ میلیون نفر در مشاغل به علت کرونا ریزش کرده و کار خود را از دست داده‌اند.با وجود این، آنطور که آمار رسمی نشان می‌دهد حدود یک میلیون نفر مستمری بیکاری گرفته‌اند، آن هم به میزانی که بسیار کمتر از آن چیزی است که در جداول مربوط به مستمری بیکاری آمده است.پرداخت مستمری بیکاری کرونا حاشیه‌های زیادی داشته است. مهم‌ترین حاشیه درباره کسانی بود که مشمول این مستمری می‌شدند. اگر این مستمری را مستمری بیکاری در نظر بگیریم، تنها کسانی آن را دریافت می‌کنند که حق سه درصد بیمه بیکاری را پرداخت کرده باشند. درست به همین دلیل بود که شمار زیادی از کارگرانی که بیمه هم دارند، مشمول بیمه بیکاری شناخته نشدند. یکی از بزرگترین قشر کارگران محروم از مستمری بیکاری کارگران ساختمانی بودند که چون کارفرمای مشخصی ندارند، حق سه درصد را نپرداخته و مستمری بیکاری هم نگرفتند. بر این اساس به نظر می‌رسد مبنا در پرداخت مستمری بیکاری، قانون بیمه بیکاری بوده است، حال آنکه فقط در این زمینه قانون ملاک قرار گرفته است. رقم و مدت زمان مستمری بیکاری بسته به سابقه افراد، حقوق آنها و متاهل یا مجرد بودن متفاوت است، اما همواره تاکید می‌شود که این رقم نباید از حداقل حقوق کمتر باشد. مستمری بیکاری کرونا اختلاف زیادی با حداقل حقوق دارد. مشکل مهم دیگر مدت زمان پرداخت است که حداقل باید شش ماه باشد، اما در مواردی دو یا سه ماه بوده است و مهم‌تر از این، نپرداختن بیمه تامین اجتماعی مستمری‌بگیران بود. قانون می‌گوید کسی که مشمول بیمه بیکاری شود در مدت زمانی که این مستمری را دریافت می‌کنند (تا زمانی که کار پیدا کند یا مدت زمان دریافت مستمری‌اش به پایان برسد) باید بیمه تامین اجتماعی باشد و این مدت زمان جزء سابقه او به حساب می‌آید.
باید در این زمینه شفاف‌سازی شود و دلیل این مشخص شود که چرا سابقه بیمه افرادی که مشمول قانون بیمه بیکاری هستند، پرداخت نشده است. اگر به دنبال قانون و ساز‌و‌کار دیگری هستیم، باید این قانون تدوین و در مجامع قانون‌گذاری به تصویب برسد.ششم مهر امسال سیدرحیم میرعبدالله (عضو هیات مدیره کانون شورای اسلامی کار تهران) گفت: به دنبال شیوع کرونا و تاثیر آن بر اشتغال سامانه‌ای برای ثبت نام بیکارشدگان کرونا در نظر گرفته شد و دولت پرداخت کمک هزینه‌ای به این افراد را تقبل کرد، اما ادامه یافتن بیکاری این افراد باعث می‌شود آنها به سمت دریافت بیمه بیکاری بروند. درباره بیکارشدگان کرونا موضوع حق بیمه آنها هم مطرح است. پرداخت حق بیمه بیکارشدگان کرونا در هاله‌ای از ابهام است و ما خواستار تعیین تکلیف در این زمینه هستیم.
آیا قانون عوض شده است؟
«قانون بیمه بیکاری کاملا صراحت دارد. در این قانون آمده است که افرادی که سه درصد حق بیمه بیکاری را پرداخته‌اند، به دنبال بیکاری ناخواسته می‌توانند مستمری بیکاری دریافت کنند. جداول مشخصی درباره میزان پرداختی وجود دارد. علاوه بر این، صراحتا عنوان شده است که افراد در مدت زمان دریافت مستمری بیمه هستند، یعنی حق بیمه‌شان پرداخت می‌شود، سابقه‌شان محاسبه می‌شود و دفترچه خدمات درمانی دارند.»علیرضا حیدری (کارشناس روابط کار و تامین اجتماعی) با بیان این مطالب، می‌پرسد: آیا قانون عوض شده است؟ مبنای قانونی مستمری بیکاری ناشی از کرونا چیست؟او درباره این موضوع که برخی مسئولان عنوان می‌کنند بیمه بیکاری کرونا، متفاوت با بیمه بیکاری معمول است، عنوان می‌کند: اگر چنین است باید دقیقا مشخص شود که مبنای قانونی چیست. الان بیش از هفت ماه از آغاز شیوع کرونا در ایران می‌گذرد. می‌شد آیین‌نامه مشخصی در حوزه‌های مختلف تنظیم کرد. وقتی چنین اتفاقی نیفتاده ما به سراغ قوانین و آیین‌نامه‌هایی می‌رویم که می‌شناسیم. در مورد قانون بیمه بیکاری حرف زدیم. اگر مسئولان اجرایی می‌گویند مستمری بیکاری نه بر اساس قانون بیکاری پرداخت می‌شود، بلکه از قاعده کمک‌های دولتی در مواقع بحرانی تبعیت می‌کند، باید این موضوع مشخص شود. در زمان‌های بحران و حوادث غیر مترقبه دولت کمک‌هایی صورت می‌دهد. مثلا ممکن است سیل بیاید و به سیل‌زدگان وام بلاعوض داده شود. این نوع کمک‌ها نمی‌تواند نافی کمک‌های حمایتی صندوق‌های بیمه‌ای باشد. افراد سال‌ها پولی برای مواقع بحران پرداخته و به صورت غیرارادی و در نتیجه کرونا بیکار شده‌اند. اگر این افراد اکنون نتوانند از این پس‌انداز خود استفاده کنند، پس چه زمانی می‌توانند از آن بهره بگیرند؟بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، در دوره همه‌گیری کرونا در بهترین حالت ۲.۹ میلیون نفر و در بدترین حالت ۶.۴ میلیون نفر از کل شاغلان کشور کاسته می‌شود.حیدری می‌گوید: باید در این زمینه شفاف‌سازی شود و دلیل این مشخص شود که چرا سابقه بیمه افرادی که مشمول قانون بیمه بیکاری هستند، پرداخت نشده است. اگر به دنبال قانون و ساز‌و‌کار دیگری هستیم، باید این قانون تدوین و در مجامع قانون‌گذاری به تصویب برسد.
بحرانی که کرونا ایجاد کرد بسیاری از ضعف‌های ساختاری ما در زمینه تامین اجتماعی را نشان داد. چند سالی است که نسبت به ورشکستگی صندوق‌های بیمه‌ای از جمله صندوق بیمه تامین اجتماعی هشدار می‌دهند. مطالباتی که این سازمان دارد و دیونی که با قانون‌گذاری‌های غیر کارشناسی بر آن تحمیل شده، باعث شده است که این سازمان در اجرای تعهدات عادی خود ناتوان باشد. به همین دلیل بود که برای پرداخت بیمه بیکاری کرونا دست به دامان دولت شد تا منابع لازم را تامین کند، اما منابع تامین شده کفاف تعداد بالای بیکاران را نمی‌دهد. در نتیجه حمایتی نصفه نیمه صورت گرفته؛ اقدامی که اعتماد به بیمه را از بین می‌برد.
منبع:
1. تجارت فردا/ ویروس بیکاری، کرونا چه تاثیری بر بازار کار می‌گذارد؟
2. ایسنا/ ربیعی: شوک نخست کرونا باعث بیکاری یک‌ونیم میلیون نفر در کشور شد
3. روزنامه فرهیختگان/ کرونا و تاثیر آن بر بیکاری بخش خدمات
4. بهار نیوز/ چرا بیمه بیکاران کرونا پرداخت نمی‌شود؟
5. ایسنا/بیمه بیکاری کرونا را نگرفتید بخوانید
