تکنولوژی کمک داور ویدیویی (VAR)، با بهره بردن از فیلم‌های بازی (به صورت زنده) و همچنین هدست، به داوران امکان اجرای بهتر قوانین فوتبال و همچنین کاهش اشتباهات داوری را می‌دهد. این سیستم در حال حاضر در بسیاری از مسابقات بین المللی و حتی ملی در حال استفاده است و به مرور زمان دامنه نفوذش بیشتر خواهد شد.
پیشتر تکنولوژی VAR یا کمک داور ویدیویی در برخی لیگ‌های بزرگ بزرگ فوتبال اروپا و مسابقات بین‌المللی به صورت آزمایشی مورد استفاده قرار گرفت و اکنون به بخشی از فوتبال و قضاوت آن در میادین رسمی بدل شده است.
کمک داور ویدیویی یا VAR چیست؟
تکنولوژی کمک داور ویدیویی توسط تیمی از داوران حرفه‌ای یا کارشناسان داوری مدیریت می‌شود که به صورت زنده یک مسابقه فوتبال را از مرکز کنترل خود تماشا می‌کنند. البته لزوماً این افراد نباید در خود استادیوم محل برگزاری مسابقه فوتبال حضور داشته باشند، اما باید ارتباط مداومی با داور (با استفاده از هدست) برقرار کنند.
به عنوان مثال در مسابقات بوندسلیگا آلمان، تیم کمک داور ویدیویی در یک مرکز رسانه‌ای در کلن مستقر هستند. علاوه بر این، در مواردی که داور به تصمیم کمک داور ویدیویی شک داشته باشد، می‌تواند از طریق یک مانیتور در کنار زمین، در تصمیم خود تجدید نظر کند.
فضایی دراماتیک
استفاده از سیستم VAR و بازبینی صحنه‌های مهم و حساس در فوتبال از سال 2017 وارد این ورزش شد و به‌تدریج درحال گسترش به تمام تورنمنت‌ها و لیگ‌های دنیاست. اگرچه این سیستم هزینه بالایی دارد و هنوز بسیاری از کشورها ازجمله ایران نتوانسته‌اند آن را در لیگ‌های خود راه‌اندازی کنند اما با وجود تمامی کاستی‌ها باعث شده تا به شکل قابل‌توجهی از اشتباهات داور کاسته شود. کمک‌داور ویدئویی در چند فصل اخیر به‌شدت چهره فوتبال را تغییر داده است و دیگر کمتر شاهد بی‌عدالتی درباره تیم‌ها هستیم. حتی در برخی لیگ‌ها مانند لیگ جزیره با دقت بسیار بالا و در حد چند سانتیمتر آفسایدها را بررسی می‌کنند تا حقی از تیمی ضایع نشود. البته اینچنین سختگیری‌هایی انتقاد رسانه‌ها و کارشناسان را نیز به‌دنبال داشته است.در همان بازی معروف و پس از گل سیتی، موسی سیسوکو که به‌دلیل مصدومیت تعویض شده بود با ناراحتی راهی رختکن شد اما پس از اینکه یکی از هم‌تیمی‌هایش در رختکن به او گفت که بازی را برده‌اند با تمام قدرت به سمت زمین دویده بود و مصدومیتش را فراموش کرده بود. VAR شاید کمی از هیجان مسابقات کاسته باشد اما در لحظاتی اینچنینی می‌تواند فضایی دراماتیک و پرهیجان را رقم بزند؛ لحظه‌ای تاریخی برای هردو تیم که البته حس و حال متفاوتی برای هرکدام دارد.
فیفا با این استدلال استفاده از این تکنولوژی در فوتبال را دنبال کرد که این اتفاق باعث کاهش اشتباهات داوری می‌شود و آنها با خیالی راحت‌تر می‌توانند به قضاوت بازی‌ها مشغول شوند چراکه می‌دانند در جایی دیگر از ورزشگاه داوران دیگر بر کار آنها نظارت دارند و در صورت اشتباه، آن را تصحیح خواهند کرد. حالا دیگر هر تصمیمی در زمین مسابقه ممکن است تغییر کند و حتی حساس‌ترین گل‌ها نیز در خطر مردود شدن قرار دارند. داوران چندین‌بار صحنه‌ها را از زوایای مختلف تماشا می‌کنند تا بهترین تصمیم را بگیرند و این یعنی چیزی کاملا متفاوت با فوتبالی که پیش از این می‌شناختیم. دیگر خبر از هیجانات، اتفاقات عجیب مانند گل دست خدا و شوت لمپارد که با اختلاف زیاد وارد دروازه آلمان شد اما کمک‌داور آن را گل نگرفت یا حتی اخراج‌های اشتباه و البته زیرکی برخی بازیکنان که به دور از چشم داور روی بازیکنان حریف خطا می‌کردند، نیست. بازیکنان حالا می‌دانند علاوه‌بر تیم داوری داخل زمین، دوربین‌های مختلفی آنها را رصد می‌کنند و به راحتی نمی‌توانند از زیر بار تنبیه فرار کنند.
با وجود اینکه مدت‌هاست این تغییر در فوتبال دنیا رخ داده است اما هنوز هم اجماع واقعی روی استفاده از آن وجود ندارد و این سیستم مخالفان زیادی دارد. فیفا تلاش کرده قدم به قدم مشکلات VAR را برطرف کرده و ایرادات آن را اصلاح کند اما اینکه تصمیمات روال ثابت و مشخصی ندارند باعث شده تا اعتراض‌های زیادی در این زمینه شنیده شود.
آیا کمک داور ویدیویی به معنای پایان اشتباهات داوری است؟
بسیاری از تصمیم‌گیران و مقامات قانون‌گذار فوتبال اصرار دارند که همه‌ی اهالی فوتبال باید اشتباهات داوری را به عنوان بخشی از ماهیت این ورزش بپذیرند. هیات بین‌المللی فوتبال (IFAB) تنها نهاد دارای صلاحیت قانون‌گذاری در ورزش فوتبال، اعلام کرده است که هدف آنها دسترسی به دقت ۱۰۰ درصدی در تصمیمات داروی نیست، بلکه جلوگیری از اشتباهات واضح (همچون اشتباهاتی در مورد پنالتی‌ها، گل‌ها و اخراج بازیکنان) است که می‌توانند، تغییرات چشم‌گیری در نتیجه مسابقات ورزشی داشته باشند.
در موارد دیگر، داور مجاز است که خود تصمیم‌گیری کند و حتی می‌تواند در بسیاری از موارد از حق خود برای استفاده از تکنولوژی کمک داور ویدیویی (معمولا سه یا چهار مورد در هر بازی) صرف‌نظر کند و مسئولیت اشتباهات را خود بپذیرد.
تصمیم برای استفاده از کمک داور ویدیویی در طول مسابقه به عهده چه کسی است؟
در جریان مسابقات فوتبال، این داور است که با توجه به تردید خود در مورد صحنه‌ای مهم، می‌تواند درخواست استفاده از تکنولوژی کمک داور ویدیویی را به اطلاع همکاران خود در خارج از زمین برساند. همچنین، مسئولان تیم کمک داور ویدیویی هم می‌توانند در صورت مشاهده موردی از داور تقاضا کنند تا نسبت به تصمیم خود تجدید نظر کند. در این موارد، داور با اشاره‌ای خاص (که رسم تصویر مانیتور) به بازیکنان اعلام میکند، منتظر، تصمیم تیم کمک داور ویدیویی است و بازی را متوقف میکند.
شیوه عملکرد VAR
شیوه عملکرد VAR به شیوه زیر است:
حادثه رخ می‌دهد: داور به VAR اطلاع می‌دهد یا VAR به داور توصیه میکند که یک تصمیم یا حادثه باید بررسی شود.
بررسی و مشاوره توسط VAR: تصاویر ویدئویی توسط VAR بررسی می‌شود، سپس از طریق هدست آنچه را که فیلم نشان می‌دهد به داور توصیه میکند.
تصمیم یا اقدامی اتخاذ شده‌است: داور تصمیم می‌گیرد قبل از اقدام یا تصمیم مناسب، فیلم‌های ویدیویی را در کنار زمین بازی بررسی کند، یا داور اطلاعات را از VAR می‌پذیرد و اقدام یا تصمیم مناسب را اتخاذ میکند.
چنانچه داور نظر کمک داور ویدئویی را بپذیرد؛ پس از نواختن سوت، نشان رسمی کمک داور ویدئویی (یک مستطیل بزرگ به شکل صفحه تلویزیون) را نشان داده و تصمیم جدید را اعلام میکند.
اگر پس از مشورت با کمک داور ویدئویی قانع نشود و تصمیم بگیرد برای بازبینی صحنه به منطقه بازبینی داور مراجعه کند؛ پس از نواختن سوت، نشان رسمی کمک داور ویدئویی (یک مستطیل بزرگ به شکل صفحه تلویزیون) را نشان داده و به منطقه بازبینی می رود.
باید توجه داشت که VAR تمام موقعیت‌ها و حوادث مسابقه به صورت خودکار بازبینی میکند و نیازی به درخواست هیچ‌کدام از بازیکنان و مربیان نیست. برای همین اصرار بیش از حد هریک از بازیکنان و سایر اعضای تیم به استفاده از VAR یا نشان دادن نماد آن با دست مستوجب اخطار خواهد بود.
در زمان بازبینی کلیه بازیکنان باید داخل زمین و اعضای تیم باید در محوطه فنی بمانند. هیچ‌کدام از بازیکنان یا اعضای تیم نمی‌توانند در جریان بازبینی تا زمان اعلام تصمیم نهایی مداخله کنند، هرگاه بازیکن، بازیکن ذخیره، بازیکن تعویض شده یا هرکدام از اعضای تیم به منطقه بازبینی داور (RRA) وارد شوند، اخطار خواهند گرفت.
تنها افراد مجاز حق ورود به اتاق فرمان و ارتباط با افراد داخل اتاق را خواهند داشت، هرگاه بازیکن، بازیکن ذخیره، بازیکن تعویض شده یا هرکدام از اعضای تیم به اتاق فرمان ویدیویی (VOR) وارد شوند، مستقیماً اخراج خواهند شد.
برخی از هواداران و کارشناسان فوتبال از عملکرد VAR راضی نیستند. تصمیم گیری با استفاده از سامانه ممکن است مدتی طول بکشد و این می تواند جریان مسابقه را مختل کند. برخی از بازی ها به دلیل استفاده از VAR با پنج یا شش دقیقه توقف به پایان رسیده اند.
تماشاگران همچنین می گویند که آنها همیشه از زمان بررسی یک تصمیم مطلع نمی شوند، خصوصاً در ورزشگاههایی مانند اولدترافورد منچستر یونایتد یا آنفیلد لیورپول که صفحه نمایش بزرگی ندارند. در استادیوم هایی که صفحه نمایش ندارند ، صدای تصمیم نهایی با بلندگوی ورزشگاه اعلام می شود. همچنین شکایت هایی وجود دارد که قوانین بسیار سختگیرانه است.
گفتنی است در فینال لیگ قهرمانان آسیا در سال 2020 که میان تیم پرسپولیس ایران و اولسان هیوندای کره جنوبی برگزار شد، تیم پرسپولیس به دلیل دو بار استفاده از این تکنولوژی و گرفتن دو پنالتی برای تیم حریف متحمل شکست شد.
مخالفت مربیان
در همین تابستان گذشته کریس وایلدر، سرمربی شفیلدیونایتد گفت که نمی‌داند باید از اینکه VAR وارد فوتبال شده راضی باشد یا نه. در این فصل هم اعتراض‌های زیادی به مشکلات این تکنولوژی صورت گرفته است. روی هاجسون، سرمربی کریستال‌پالاس آرا یک سیستم مزخرف و افتضاح برای خراب کردن این ورزش نامیده و دیوید مویس، مربی وستهام نیز از اینکه فوتبال در چنین مسیری قرار گرفته و دیگر همانند سابق نیست، ناراضی است. ژوزه مورینیو، سرمربی تاتنهام هم که به اعتراض‌ها و واکنش‌های تندش نسبت به داوران مشهور است، چندین‌بار به داوران VAR تاخته و حالا می‌گوید ترجیح می‌دهد پولش را به‌جای اینکه خرج جریمه‌های بعد از مصاحبه‌هایش کند به خیریه بدهد.
این مربیان به خوبی در بطن ماجرا قرار دارند و می‌دانند این سیستم تا چه میزان می‌تواند به برقراری عدالت در مسابقات کمک کند اما از سوی دیگر مشکلاتی دارد که باید هرچه سریع‌تر نسبت به رفع آن اقدام شود. مثلا ماه گذشته یورگن کلوپ، سرمربی لیورپول در واکنش به اتفاقاتی که در یکی از دیدارهای تیمش افتاد، گفت: «بازبینی صحنه‌ها وقت زیادی می‌برد و به همین دلیل بازیکنان ما سرد شدند و در این فصل که هوا سرد است این اتفاق می‌تواند برای هر تیمی مشکل‌ساز باشد. من پیش از این یکی از حامیان این سیستم بودم اما نمی‌دانم آیا با دیگر از آن حمایت خواهم کرد یا نه.»
در نوامبر سال 2020 و در جریان دیدار لیدز برابر کریستال پالاس پاتریک بامفورد، مهاجم لیدز گلی زیبا را وارد دروازه حریف کرد اما پس از بازبینی صحنه، آفساید گرفته شد. در صحنه آهسته مشخص شد بامفورد زمانی‌که می‌خواسته با دست به هم‌تیمی‌اش نشان دهد که توپ را کجا برایش ارسال کند، دستش جلوتر از مدافع حریف بوده است. چنین سختگیری‌هایی می‌تواند باعث تردید درباره مفید بودن استفاده از داوران ویدئویی شود. آیا واقعا چنین حجمی از دقت و ریزبینی لازم است و مثلا قرار گرفتن انگشت یک بازیکن در آفساید باعث می‌شود تا او از یک فرصت نابجا استفاده کند؟
البته چنین مشکلاتی بیشتر در فوتبال انگلیس دیده می‌شود و به همین دلیل بارها رسانه‌ها و کارشناسان این کشور نسبت به چنین تصمیم‌هایی و عواقبی که به‌دنبال دارند، هشدار داده‌اند. این سختگیری‌ها باعث کاهش جذابیت بازی‌ها و همچنین خسته‌شدن تماشاگران می‌شود.
با این حال پیش از تصویب ورود این سیستم به فوتبال افراد بسیاری بودند که می‌گفتند بازبینی اتفاقات سرنوشت‌ساز می‌تواند به عدالت در فوتبال کمک کند. یکی از آنها کوین کیلبین، ملی‌پوش سابق تیم ملی ایرلند است که با یک اشتباه داوری شانس حضور در جام جهانی را از دست داد. در جریان دیدار فرانسه و ایرلند در سال 2009 و در جریان دیدارهای انتخابی جام جهانی 2010، مارتین هانسن سوئدی که قضاوت بازی را برعهده داشت در وقت اضافه خطای هند واضح تیری آنری را ندید و او در همان صحنه پاس گل تیمش را داد تا فرانسوی‌ها راهی جام‌جهانی شوند. بازیکنان ایرلند داور را محاصره کرده بودند و انتظار داشتند این خطای واضح را بگیرد اما هانسن چیزی ندیده بود. کیلبین به او گفت این اتفاق قرار است زندگی ورزشی‌ات را تحت‌تاثیر قرار دهد و همین اتفاق هم رخ داد.
هانسن به یک گروه مستندساز سوئدی که در جریان آن دیدار مشغول ساخت فیلمی درباره او بودند گفت که با توجه به واکنش‌ها می‌دانسته که اتفاقی غیرمعمول رخ داده است اما چون آن را ندیده بود نمی‌توانست درباره آن تصمیم بگیرد. این بی‌عدالتی تا مدت‌ها تیتر رسانه‌های اروپایی بود و اگر در آن زمان VAR وجود داشت شاید این ایرلند بود که می‌تواند در پایان بازی مجوز حضور در جام جهانی را کسب کند. اتفاقی که حتی مسیر تاریخ را نیز تغییر می‌داد اما حالا با ورود VAR به فوتبال نیز موج اعتراض‌ها همچنان وجود دارد و ظاهرا قرار نیست رویارویی مخالفان و موافقان به این زودی‌ها به پایان برسد.
چرا VAR به ایران نمی‌آید؟
اشتباهات داوری در فوتبال ایران آنقدر زیاد شده که داد مربیان تیم ها را در آورده؛ حتی آنهایی که دوست ندارند به داور معترض شوند. نمونه‌اش در بازی ذوب آهن – پیکان می‌رفت که یکبار دیگر اشتباه داوری شکست را در کارنامه تیم ذوب‌آهن ثبت کند که با اعتراف بازیکن پیکان که روی او خطایی صورت نگرفته داور پنالتی را برگرداند و همه‌چیز ختم به خیر شد. اما این یک واقعیت محض است اشتباه داوری زمانی در فوتبال ایران کم می‌شود که VAR وارد فوتبال ایران شود. تکنولوژی که به تیم داوری کمک میکند تصمیم اشتباه خود را آنی تغییر دهد.
در ابتدای پیدایش این تکنولوژی فدراسیون فوتبال قول داد این تکنولوژی را در استادیوم‌های فوتبال ایران پیاده میکند و در این باره مکاتبات متعددی را با فیفا داشت و حتی یک کلاس هم در اینباره برگزار شد اما به نظر می‌رسد پیاده کردن این سیستم در استادیوم‌های ایران بایگانی شده است.
داور چهارم یکی از بازی‌های لیگ برتر در هفته‌ای که گذشت اذعان کرد پیاده کردن هر ست از VAR در استادیوم‌های ایران نزدیک به ۳ میلیارد تومان هزینه دارد واقعیت این است که فدراسیون فوتبال توان چنین هزینه‌ای را در استادیوم‌های ایران ندارد و این باشگاه‌ها هستند که باید در این زمینه پیش قدم شوند. فدراسیون فوتبال هم اکنون در تجهیز هدست‌های رادیویی هم با مشکل مواجه است و البته خرید این دستگاه‌ها باید از سوی باشگاه‌ها انجام و در استادیوم‌هایی که به میدان می‌روند نصب شود. پیش از این گفته می‌شد قیمت هر ست VAR نزدیک به ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار دلار است اما داور چهارم یکی از بازی‌های لیگ برتر که در این باره صحبت می‌کرد می‌گفت با ۳ میلیارد تومان می‌شود این تجهیزات را در استادیوم‌ها پیاده کرد. در نهایت هم تصمیم گیرنده بعد از نصب VAR داور است و ممکن است باز هم اشتباهاتی صورت گیرد که در این صورت دست کم اشتباهات به حداقل می‌رسد.
در نهایت باید به این نکته اشاره کرد باشگاه‌ها تنها یک بار هزینه خرید VAR را می‌دهند اما برای همیشه از آن بهره خواهند برد. برای رها شدن از اشتباهات پی در پی داور ۳ میلیارد تومان ارزش دارد؛ به خصوص که قرار است همین یکبار برای خرید تکنولوژی کمک داور ویدئویی هزینه شود.
منبع:
1. فرهیختگان/ نگاهی به تغییراتی که VAR در فوتبال به وجود آورده است؛ عدالت علیه جذابیت
2. تابناک/ تکنولوژی VAR چیست؟
3. فرارو/ چرا VAR به ایران نمی‌آید؟
