کیومرث پوراحمد و آن همه خاطره خوش

برخی واکنش ها

 

روز گذشته به رسم چهارشنبه‌های این چند ماه اخیر بسیار دیرتر از روال معمول در مقابل لپ تاپ نشستم و با گفتن یک بسم الله کار خودم را شروع کردم، اما امان از آن لحظه‌ای که خبرگزاری‌ها باز شدند و دریافتم که‌ای وای چه اتفاق تلخی رخ داده است، ما یک هنرمند کاربلد و توانای دیگر را نیز از دست دادیم و او کسی نبود بجز کیومرث پوراحمد، همان هنرمندی که نسل من و خیلی‌های دیگر او را به خوبی می‌شناسند و با کارهای درخشانش (خاصه مجموعه تلویزیونی قصه‌های مجید) خاطرات دوران کودکی شان را رج زده اند.

«قصه‌های مجید» را که خاطرتان هست؟ همان پسر بازیگوش و البته خجالتی اصفهانی که داستانی را مقابل دوربین پوراحمد روایت می‌کرد که پیشتر هوشنگ مرادی کرمانی آنها را به رشته تحریر درآورده بود و چه خوب بود ماجرایی که توسط این پسر نوجوان روایت می‌شد، پوراحمد در «قصه‌های مجید» فقط داستان یک پسربچه شیطان را روایت نمی‌کرد، او به مردم شهرهای دیگر، کوچه پس کوچه‌های اصفهان را به نمایش می‌گذاشت، سختی‌های زندگی یک نوجوان که مادر و پدرش را از دست داده بود و به همراه بی‌بی دوست داشتنی‌اش (پروین دخت یزدانیان) که از قضا مادر کیومرث پوراحمد هم بود، زندگی می‌کرد را به مردم نشان می‌داد، قصه سختی‌هایی که این دو نفر در طول کنار هم بودنشان می‌کشیدند، حسرت‌هایی که مجید داشت و بی‌بی نمی‌توانست آنها را برای او مهیا کند و این حسرت‌ها در دل آن پسر نوجوان ماند و ماند و ماند تا اینکه «قصه‌های مجید» هم به پایان رسید.

حالا آن کارگردانی که در قسمت آخر «قصه‌های مجید» مقابل دوربین سریال خودش ظاهر شد و دست محبت بر سر مجید کشید از دنیا رفته و ما را برای همیشه تنها گذاشته است و این اتفاق تلخ در شانزدهمین روز از فروردین ماه سال 1402 رخ داد و یکبار دیگر عرصه فرهنگ و هنر این مرز و بوم، در ماتم از دست دادن یک هنرمند توانا و کاربلد به سوگ نشست. پوراحمد که متولد سال ۱۳۲۸ در نجف‌آباد اصفهان بود سال گذشته آخرین فیلم خودش با عنوان «پرونده باز است» را ساخت و آن را با اما و اگرهای بسیار روانه چهل و یکمین جشنواره بین‌المللی فجر کرد.

او در برنامه خندوانه درباره دوران کودکی‌اش گفته بود: «ما نجف‌آبادی هستیم و من آن‌جا به دنیا آمدم، اصفهان که آمدیم در مدرسه و محله لهجه مرا مسخره می‌کردند، چون لهجه ما با اصفهانی‌ها فرق دارد. من هم از لهجه اصفهانی خوشم نمی‌آمد، لکنت زبان هم داشتم، به همین خاطر همه‌اش در خانه بودم و مشق می‌نوشتم و به مادرم کمک می‌کردم. تا سنم رفت بالاتر و با کتاب آشنا شدم. درسم خیلی خوب نبود، فضای مدرسه زمان ما خیلی بد و تلخ بود، من لکنت زبان داشتم و زبانم می‌گرفت، فارسی را باید از رو می‌خواندیم و من زبانم می‌گرفت، معلم با چوب می‌زد توی سرم و می‌گفت چرا ادا اطوار درمی‌آوری، یا انشا که می‌خواندم زبانم می‌گرفت و...»

عشق به سینما، داستان، قصه گفتن و قصه ساختن از همان سال‌های نوجوانی و جوانی سروکله‌اش پیدا شد. پوراحمد جوان گوشه‌گیر و خلوت‌نشینی بود و شاید همین ویژگی باعث شد به دنیای قصه‌ها پناه ببرد و بعدها آثاری بسازد که همگی روایت‌هایی قوی و گیرا دارند. بیشتر وقتش به خواندن رمان و شعر و دیدن فیلم می‌گذشت. به گفته خودش فیلم را می‌دید، بعد راه می‌افتاد و در نشریه‌ها دنبال نقدهایش می‌گشت و دوباره می‌دید تا درک عمیق‌تری از آن داشته باشد. همین فعالیت‌ها و همین تفریح‌های ساده، آجرهای جهانی شدند که او ساخت. جهان فیلم‌هایی ساده و در عین حال فراموش‌ناشدنی. پوراحمد در دانشگاه رشته موردعلاقه‌اش را انتخاب کرد، کارگردانی سینما. بعدها با نقدنویسی در نشریه‌هایی مانند ماهنامه فیلم، رسماً وارد دنیای فیلم‌ها شد تا مسیر خودش را بسازد. مسیری که از دستیاری در فیلم «آتش بدون دود» در کنار نادر ابراهیمی شروع شد و به کارهایی ماندگار مثل قصه‌های مجید و خواهران غریب رسید.

قصه‌های مجید؛ قله مرتفع آقای کارگردان
«قصه‌های مجید» در تلویزیون نقش آهن‌ربا را ایفا می‌کرد؛ مرزهای گروه هدفش را که نوجوان‌ها بودند شکست و بزرگسالان را هم پای آن قصه‌های شیرین نشاند. قصه‌هایی که از ادبیات و از قلم هوشنگ مرادی‌کرمانی به دنیای نمایش آمده بودند. پوراحمد با مجید و بی‌بی به شهرت رسید. او این داستان‌ها را از کرمان به اصفهان برد و به ساده‌ترین و گیرا‌ترین شکل ممکن ساخت. هنوز هم شنیدن اسم قصه‌های مجید روی لب‌ها لبخند می‌سازد و آدم‌ها را به گذشته می‌برد.

خواهران غریب، قله‌ بعدی
فیلم خاطره‌انگیز «خواهران غریب» در سال ۱۳۷۴ نشانه دیگری بود بر ظهور یک کارگردان توانا در دنیای کودک و نوجوان و بزرگسال. او خواهران غریب را براساس رمانی به همین نام، نوشته «اریش کستنر» ساخت؛ فیلمی که درخشان عمل کرد و بار دیگر نام پوراحمد را بر سر زبان‌ها انداخت. «خواهران غریب» در کنار شهرتی که به خالقش بخشید، برای او جایزه سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی را در جشنواره فیلم فجر به ارمغان آورد. این فیلم در گیشه هم درخشید و با ۱۴۱ میلیون تومان فروش، در صدر پرفروش‌های سال ۱۳۷۵ ایستاد. پوراحمد بعد از خواهران غریب به سراشیبی نیفتاد؛ او مجموعه معمایی «سرنخ» را در تلویزیون ساخت و بار دیگر افراد را پای تلویزیون نشاند. ساخت «شب یلدا» در سال ۱۳۸۰، ادامه مسیر موفقیت‌های آقای کارگردان بود؛ فیلمی که این بار نه از قصه‌ها و رمان‌ها، بلکه از زندگی خود کارگردان سرچشمه گرفته بود. «اتوبوس شب» هم سال ۱۳۸۵ ساخته شد و مثل بقیه آثارش حرف‌هایی برای گفتن داشت.

آنچه پوراحمد را ماندگار کرد
پوراحمد روایت را می‌شناخت، دید خوبی از جامعه داشت و کارهایش با زبانی ساده و روایتی جذاب بیننده را جذب می‌کرد. همین ویژگی‌ها بود که او را ماندگار کرد. آثار او در عین اینکه از زمانه خود می‌گوید، تاریخ انقضا ندارد، برای کودکان و نوجوانان نسل‌های مختلف خاطره‌سازی کرده و عموماً از رمان‌ها برگرفته شده است. آثاری مانند «قصه‌های مجید»، «شرم»، «اتوبوس شب» و «نان و شعر» هنوز از زیباترین آثار کودک و نوجوان به شمار می‌رود. نکته حائز اهمیت دیگر این است که او در کارهایش دغدغه همه‌شمولی را نشانه گرفت و همزادپنداری بخش عظیمی از مخاطبان را برانگیخت. در لنگرگاه به خشونت خانگی پرداخت؛ به اینکه امنیت در چهاردیواری خانه چه موضوع بزرگ و مهمی است. در قصه‌های مجید زبان بچه‌ها شد و از دردسرهایشان گفت؛ از خشونت جاری در مدرسه‌ها و فضایی تاریک که بچه‌ها را می‌ترساند و دلزده می‌کرد. دغدغه‌های او از دل جامعه برآمده بود و همین کارهایش را به موفقیت می‌رساند.

گریه‌های هوشنگ مرادی کرمانی برای کیومرث پوراحمد
هوشنگ مرادی کرمانی، نویسنده را گریه امان نمی‌دهد، او این خبر بد را از پیش شنیده و از صدایش به نظر می‌رسد حالش چندان خوب نیست، اما می‌خواهد حسش را بگوید؛ بگوید که پوراحمد آدم صادق و صمیمی‌ای بوده است. همیشه خوشحال بوده که «مجید» در قاب پوراحمد برای مخاطب زنده شده و ماجراجویی کرده است. این نویسنده درباره تجربه همکاری‌اش با کیومرث پوراحمد که حدود ۱۱ قصه از «قصه‌های مجید» را به قاب تلویزیون آورده است، می‌گوید: «پوراحمد شخصیت مجید و قصه‌های مجید را خورد، هضم کرد و بازتاب افکار و موقعیت‌های خود را به آن اضافه کرد و به تصویر کشید. او در خانواده‌ای شلوغ و در عین حال اهل هنر زندگی می‌کرد. او شخصیت مجید و بی‌بی را به گونه دیگری خلق کرده بود که حاصل خلاقیت و واقعیت ذهنی خود بود و در نهایت کار ماندگاری شد.» او ادامه می‌دهد: «کارگردان‌های زیادی برای به تصویر کشیدن «قصه‌های مجید» سراغم آمدند، اما زمانی که پوراحمد و علاقه‌اش را به ساخت این داستان دیدم، تصمیم گرفتم کار را به او بسپارم.

او واقعا شیفته «قصه‌های مجید» بود و به آن علاقه داشت. با همه دست‌اندازی‌های کسانی که مجید را دوست نداشتند و با توجه به بودجه اندکی که تلویزیون برای این سریال در نظر گرفته بود، پوراحمد سختی‌ها را تحمل کرد و سریالی ساخت که هرکسی با هر تفکر و عقیده‌ای آن را دوست داشت، من هم دوستش داشتم. همیشه خوشحال هستم و حالا باید بگویم «بودم» که او این کار را انجام داد و «قصه‌های مجید» را به تصویر کشید و نسل‌های مختلف آن را دیدند تا از دیدنش لذت ببرند و در ذهنشان به یادگار بماند.»

مرادی کرمانی خاطرنشان می‌کند: ««قصه‌های مجید» همچنان سرافزار بود. مجید شانس آورد، من شانس آوردم، تلویزیون شانس آورد که چنین فرد ناب و درجه یکی سریالی را که پر از نکته‌های اخلاقی و آموزشی و پر از مهربانی و صداقت است، ساخت. این سریال حاصل زندگی و ذهن پوراحمد بود که با مجید همراه شد. شاید هرکس دیگری این سریال را می‌ساخت، مجید چنین خوش‌شانس نمی‌بود. او می‌گوید: کیومرث پوراحمد عین بچه‌ها بود، بچه‌ای بود که فقط بزرگ شده بود. او خلاقیت، صداقت و صمیمیت و حس کودکی داشت، خوشحال بود اما گاهی تند و تلخ می‌شد و خیلی تلخ اما بچه‌ای ساده و صمیمی و مهربان بود و از هیچ‌کس کینه‌ای نداشت. خدا او را رحمت کند.»

مرادی کرمانی تأکید می‌کند: «کیومرث پوراحمد برای ساخت فیلم «قصه‌های مجید» سختی‌های بسیار کشید و خودش و مادر مرحومش، پروین‌دخت (فاطمه) یزدانیان و کل خانواده‌اش، سهم مهمی در ساخت «قصه‌های مجید» داشتند. یکی از شانس‌های من همکاری با پوراحمد بود.» مرادی کرمانی که گریه‌هایش به هق‌هق تبدیل شده می‌گوید: «بسیاری از کارگردان‌ها و نویسنده‌هایی که با هم همکاری را شروع می‌کنند، بعد از مدتی با هم دشمنی می‌کنند. خدا می‌داند من یک جمله حتی یک جمله علیه پوراحمد ننوشتم و نگفتم. او تنها کارگردان ایرانی است که سریالی ساخته و با نام نویسنده کار را شروع کرده؛ از بس که مهربان و باگذشت بود.»

واکنش مجید «قصه‌های مجید» به درگذشت کیومرث پوراحمد
مهدی باقربیگی که به عنوان بازیگر اصلی سریال «قصه‌های مجید» با این کارگردان تازه درگذشته همکاری داشت درباره کیومرث پوراحمد گفت: «رابطه من و ایشان رابطه پدر و پسری بود. آقای پوراحمد آدم مسئولیت پذیری بود. در زمان ساخت «قصه‌های مجید» و حتی پس ازآن حواسش به من بود. با هم مدام در ارتباط بودیم و احوالپرسی می‌کردیم. او در زندگی به من مشاوره می‌داد. برای من مثل یک پدر بود و با همدیگر رابطه پدر و پسری داشتیم.»

باقربیگی افزود: «من ده دقیقه است که از درگذشت ایشان خبردار شدم. من با خانواده شان تماس گرفتم و آنها این خبر را تایید کردند. الان اصلا نمی‌توانم حرف بزنم. هم اصفهانی‌ها و هم کل مردم کشور آدم بزرگی را از دست دادند. خانواده ایشان مثل خانواده خودم هستند. قصه‌های مجید یکی از سریال‌های خوب این کارگردان بود. مردم هنوز بعد از بیست و چند سال این سریال را به یاد می‌آورند. به این خاطر که داستانش با زندگی مردم هماهنگ بود و خیلی‌ها در خانه خودشان شخصیتی مثل مجید را داشتند.»

خودکشی یا مرگ؟
روز گذشته سید مهدی فلاح میری دادستان عمومی و انقلاب مرکز گیلان درباره درگذشت کیومرث پوراحمد کارگردان سینما و تلویزیون در انزلی گفت: به محض دریافت گزارش، بازپرس ویژه قتل در محل حاضر شدند و با بررسی‌های اولیه نظر بر خودکشی این کارگردان سینما داشتند که واکاوی جزئیات، مستلزم رسیدگی دقیق قضائی است.» وی افزود: «کیومرث پوراحمد ساعت یک بامداد روز چهارشنبه مورخ ۱۴۰۲/۱/۱۶ در یکی از واحدهای دهکده ساحلی انزلی فوت کرده است.»

روایت پوراحمد از چرایی مرگ هنرمندان
کارگردان فیلم‌های «شب یلدا» و «خواهران غریب» در طول این سال‌ها اظهارنظرهای گوناگونی به اتفاق‌های سینمایی و نیز اجتماعی مطرح می‌کرد. او که همیشه نسبت به ممیزی‌های زیاد گله‌مند بود، سال ۱۳۹۴ در مراسم یادبود هنرمندان درگذشته گفت: ما به طرز ظالمانه‌ای پیر می‌شویم. حذف‌ها ما را دق‌مرگ می‌کند و ما را می‌میراند. ما اگر در ۹۰ سالگی هم بمیریم، جوان‌مرگ شده‌ایم. بیشتر مرگ و میرهای هنرمندان در میانسالی بوده، همه پیر می‌شوند و می‌میرند.

احترام ویژه کیومرث پوراحمد برای مرادی کرمانی
کیومرث پوراحمد کارگردان تازه درگذشته سینما مدتی پیش در چهل و سومین نشست چای و داستان که با حضور صاحب‌نظران و علاقمندان به سینما در مدرسه اسلامی هنر قم برگزار شد، به تمجید خالق «قصه‌های مجید» پرداخته و گفته بود: «هوشنگ مرادی کرمانی با وجود توانمندی و قدرت قلمی که دارد در اقتباس و تغییر و برداشت از آثار
کم نظیرش سعه صدر و بزرگ منشی و افتادگی حال خاصی از خود نشان داد که نتیجه‌اش برجسته شدن آثارش شد.»

پوراحمد در موزه سینما
کیومرث پوراحمد در سال‌های گذشته بخشی از داشته‌های سینمایی خود مانند جوایز جشنواره‌های داخلی و بین‌المللی، لوح تقدیر و سپاس، دیپلم افتخار، لوازم و اکساسوار صحنه، جایزه ویژه هیئت داوران جشنواره آسیا پاسفیک سال ۲۰۰۷ برای ساخت فیلم «اتوبوس شب»، جایزه مروارید شرق جشنواره نپانگ مالزی برای ساخت فیلم «خواهران غریب»، وصیت نامه «پروین دخت یزدانیان» مادرش و بازیگر نقش «بی بی» در مجموعه تلویزیونی«قصه‌های مجید» و سیمرغ‌های بلورین جشنواره فیلم فجر را سال ۱۳۸۷، به موزه سینما اهدا کرد. گواهی عضویت پوراحمد در آکادمی جشنواره آسیاپاسفیک، نمونه قراردادهای کاری برای ساخت سریال‌هایی چون «سرنخ» و «پرانتز باز» و فیلم‌هایی که کارگردانی کرده است از جمله اهدایی‌های این فیلمساز به موزه سینما است. غرفه کیومرث پوراحمد در تالار معاصران موزه سینما قرار دارد.

توصیه‌ پوراحمد درباره سنگ قبرش
کیومرث پوراحمد سال‌ها قبل از کوچ بهاری‌اش در کتاب «سنگ قبر» که سال ۹۴ از سوی نشر «رهی» منتشر شده و پرسش‌هایی درباره مرگ را با شخصیت‌های گوناگون مطرح کرده، در پاسخ به پرسشی درباره نگاهش به مرگ نوشته است: «من ۶۵ ساله‌ام. خیلی از دوستانم در این سن و سال یا حتی زودتر دارفانی را وداع گفته‌اند. (راستی این «دارفانی را وداع گفتن» هم از آن جملات شاعرانه آبکی هست ها!) بنابراین اگر همین روزها هم بمیرم، نمی‌توانم طلبکار زندگی باشم. این از این.» او از مرگ نمی‌ترسید.

آنچنان که گفته بود: «واقعا از مرگ نمی‌ترسم. البته نگران یکی دو مسئولیت مهم زندگی‌ام هستم و دلم می‌خواهد پیش از مرگ این دو مسئولیت به سرانجام رسانده باشم ولی خب مرگ که خبر نمی‌کند، هرکس هم می‌میرد، لابد مسئولیت‌های ناتمام داشته است. صد البته این توضیح لازم است که از مرگ تدریجی، مرگی که بعد از سکته و بعد از مدت‌ها بستری بودن بیاید، سخت نگرانم! همیشه گفته‌ام هیچ دوست ندارم مرگم به زندگی دیزالو شود. از تخت و لگن و فس فس و این مقدمات بدجوری بیزار و نگرانم. دوست دارم زندگی‌ام به مرگ کات شود.

به قول پدر علیرضا داودنژاد، یک سکته تمیز! که عاقبت هم با یک سکته تمیز می‌میرد! خوش به حالش! یادم هست مادر رضا کیانیان که فوت کرد بهش زنگ زدم، اولین سوالم این بود که مادرت چطوری مرد؟ گفت: صبح دلش درد گرفت و ظهر مرد! گفتم خوش به حال مادرت و تو!» پوراحمد به همسرش توصیه کرده بود که سنگ قبرش کوچکترین سنگ قبر موجود باشد و با خط خوش شکسته نستعلیق فقط بنویسد: کیومرث پوراحمد و زیر اسمش دو تا تاریخ، ۲۵ آذر ماه ۱۳۲۸ و زیر آن هزار و سیصد و فلان فلان. نه یک کلمه کم و نه بیش!»

حالا که گویی همه آنچه در سر می‌پروراند، رخ داده است اما تاریخ درگذشتش دیگر هزار و سیصد و فلان نیست و به هزار چهارصد رسیده است و این شاید تنها سرکشی مرگ در زندگی این مرد باشد./روزنامه آفتاب یزد