در واقع امروزه اقدامات غیرخشونت‌آمیزی که نهایتاً به تغییر نگرش و رفتار افراد یک جامعه بینجامد بیش از روش‌های فیزیکی و خشونت‌آمیز مورد استقبال رجال سیاسی قرار گرفته است.
به بیان دیگر طی سال‌های اخیر، جنگ رسانه‌ای یا جنگ روانی در گفتمان امنیت ملی کشورهای مختلف جهان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار شده است که اساس و زیربنای آن را رسانه‌ها تشکیل داده‌اند و بنا به ضرورت عصر کنونی، بودجه‌ها و سرمایه‌های کلانی برای پیشبرد اهداف آن در دستور کار دولت‌های مختلف سراسر جهان قرار گرفته است تا به مردم القا کنند که به چه بیندیشند!
باید توجه داشت که هدف اصلی از اِعمال جنگ روانی که امروزه با عنوان "عملیات روانی" مورد توجه ویژه دولتمردان سراسر جهان قرار گرفته است، تضعیف روحیه جامعه هدف و هدایت افکار عمومی آن به مسیری مشخص و از پیش تعیین شده است و معمولاً این مسیرِ فکری؛ توأم با شایعات و اخبار کذب (Fake News) یا تحریف شده می‌باشد که با حقایق و واقعیات جاری زاویه‌ای حائز اهمیت دارد.
اهداف عملیات روانی رسانه‌ها
همان‌طور که پیش‌تر متذکر شدیم هدف اصلی از اِعمال عملیات روانی تغییر رفتاری و فکری افراد در راستای نیل به اهدافی مشخص و منفعت‌طلبانه است؛ اما علاوه بر این مهم، اهداف دیگری نیز برای عملیات روانی عنوان شده است که مهم‌ترین آنها به شرح زیر است:- اختلاف‌افکنی میان مردم و حکومت
- بی‌اعتبارسازی سران حکومتی
- تحریف احساسات و عواطف ملی
- ایجاد دوقطبی سیاسی در جامعه هدف
- حمایت و تقویت احزاب و گروه‌های مخالف حکومت
- بزرگ‌نمایی نقاط ضعف و کم‌رنگ کردن نقاط قوت ملی
انواع تکنیک‌های نوین عملیات روانی
.jpg "آشنایی با تکنیک‌های عملیات روانی و راه‌های مقابله با آن")
واقعیت این است که عملیات روانی در طول یک روز و یا یک ماه (کوتاه مدت) به نتیجه مطلوب نمی‌رسد و برای دگرگون‌سازی افکار و نگرش جامعه هدف به سال‌ها زمان نیاز است و ازاین‌رو؛ صاحبان رسانه و حامیان اصلی آنها همواره در تلاش هستند تا با منطقی خاص، تدریجی و برنامه‌ریزی شده خواسته‌های خود را به ذهن مخاطب تزریق کنند تا نگرش و جهان‌بینی وی را تحت تأثیر عمیق و غیر قابل تحول تغییر دهند.
بنابراین، شناخت انواع تکنیک‌های عملیات روانی در راستای مقابله با آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و باید سطح آگاهی، بصیرت و واقع‌نگری در افکار عمومی اقشار مختلف جامعه بالاخص جوانان را تا حد امکان افزایش دهیم.
بی‌تردید و به اذعان صاحب‌نظران علوم سیاسی، تحلیلگران حوزه رسانه و جنگ‌های ترکیبی؛ تکنیک و تاکتیک‌های نوین عملیات روانی بسیار زیاد است و از مرز صد روش گذشته است؛ اما در میان تمام این تکنیکها، برخی از اهمیت و تأثیرگذاری بیشتری برخوردار هستند که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم.
تکنیک تکرار
در این روش از عملیات روانی، با تکرار مکرر و زمان‌بندی شده یک موضوع خاص، تا زمانی که به القای کامل آن در ذهن مخاطب برسیم، روند را ادامه داده و آن مهم را ملکه ذهن جامعه هدف می‌کنیم. به بیان دیگر، اصل تکرار همچون ضربات مستمر چکش عمل می‌کند که در نهایت منجر به رانده شدن میخ به نقطه هدف می‌شود.تکنیک برچسب‌زنی
امروزه اغلب رسانه‌ها با بهره‌گیری از القاب مثبت و منفی مسیر افکار عمومی را تغییر می‌دهند بدان معنا که موضوعی منفی را با استفاده از واژه‌هایی نظیر؛ آزادی‌خواهی، نجات‌بخش و... مثبت جلوه می‌دهند و موضوعی مثبت را با به کار گیری واژگانی همچون؛ تروریست، قتل و متحجر به سمت و سوی منفی در اذهان عمومی سوق می‌دهند که از آن تحت عنوان "تکنیک برچسب‌زنی" یاد می‌شود..jpg "آشنایی با تکنیک‌های عملیات روانی و راه‌های مقابله با آن")
تکنیک قطره چکانی
در برهه‌های زمانی خاص که جامعه هدف زمینه مساعدی برای پذیرش پیامی هدایت شده را ندارد، عاملان عملیات روانی به جای انتقال یکباره و ناگهانی یک پیام، آن را به صورت تدریجی در مراحل مختلف زمانی به مخاطب القا می‌کنند تا از اثرگذاری فزاینده‌ای برخوردار شود که اصطلاحاً به آن، تکنیک قطره چکانی می‌گویند.تکنیک عرفی‌سازی
تکنیک عرفی‌سازی یا همراهی یکی از متداول‌ترین تکنیک‌های عملیات روانی قلمداد می‌شود که بنا به تأثیرگذاری بالا، در رسانه‌های غربی متخصصان ویژه‌ای برای تحقق آن در نظر گرفته شده است.در این تکنیک به متقاعدسازی مخاطب با ایجاد حس همراهی با طرز فکر و دیدگاه اکثریت جامعه هدف پرداخته می‌شود. طراحان این تکنیک، با بهره‌گیری از آداب و زبان عموم مردم تلاش می‌کنند تا دیدگاه مورد نظر خود را به کل جامعه تعمیم و مخاطب را از ترس رانده شدن از جامعه ناگزیر به پذیرش کنند. این تکنیک در مواقع بحران و اختلافات داخلی از کاربرد بسیار زیادی برخوردار است.
تکنیک استفاده از خبر سوخته
در عملیات روانی رسانه‌ها، یکی از پُرکاربردترین تکنیکها استفاده از خبر سوخته است که با انتشار خبری تاریخ گذشته اما جهت‌دار آغاز و با عذرخواهی منبع انتشار دهنده تکمیل و بدین ترتیب؛ انصاف و پذیرش خطای رسانه ارتقای چشمگیری می‌یابد.تکنیک مظلوم‌نمایی
در این تکنیک بنا بر تحریف واقعیت و تغییر جایگاه ظالم و مظلوم گذاشته شده است و اخباری با مضامین بی‌رحمی و قساوت بیشترین تأثیر را در برانگیختن حس همدردی مخاطب را دارد که نمونه بارز آن را اخیراً در عملیات طوفان الاقصی مشاهده کردیم که رژیم صهیونیستی با انتشار تصاویر کودکان سعی بر آن داشت تا از یهودیان صهیونیست قربانیانی بی‌دفاع ساخته و به جهانیان القا کند که گروه مقاومت اسلامی حماس دست به کشتار وحشیانه کودکان زده است!تکنیک پنهان کاری از طریق حذف
در برخی مواقع ضروری است تا با حذف و پنهان نمودن بخش یا کل خبر؛ اجازه تفکر و تأمل مخاطب بر آن و احتمال راستی‌آزمایی را از وی سلب کرد. این روش به اذعان مایکل پارنتی (محقق حوزه علوم سیاسی) از اثرگذاری غیر قابل تصور و فوق‌العاده‌ای برخوردار است که احتمال آسیب‌های پیش بینی نشده خبر را به حداقل می‌رساند..jpg "آشنایی با تکنیک‌های عملیات روانی و راه‌های مقابله با آن")
تکنیک تصویرسازی یا انگاره‌سازی
در این تکنیک، رسانه‌ها سعی بر آن دارند تا با به نمایش گذاشتن فضایی ساختگی و غیر واقعی از اتفاقی خاص؛ آنچه را که خود در نظر دارند جایگزین واقعیت کرده و برای مخاطب خوراک خبری ویژه‌ای را تدارک ببیند که اهداف از پیش تعیین شده آنها را محقق می‌سازد. نمونه واضح و آشکار این تکنیک را در القائات خبری چهل سال گذشته رسانه‌های غربی در راستای خشونت‌طلب جلوه دادن ایران اسلامی مشاهده می‌کنیم.تکنیک پیش‌دستی در انتشار خبر
پاول یوزف گوبلز (وزیر پروپاگاندای هیتلر) همواره بر این باور بود که موفقیت نصیب کسی می‌شود که برای نخستین بار خبری را به گوش مخاطب برساند و به همین دلیل بود که در زمان بحث تغییر روابط ایران و آمریکا در شورای انقلاب؛ کارتر (رئیس جمهور وقت ایالات متحده) با پیش‌دستی سیاسی، فوراً خبر قطع کامل روابط میان دو کشور را اعلام و جنگ روانی هدفمندی را آغاز نمود.تکنیک ترور شخصیت
امروزه دیگر همچون گذشته شاهد ترور فیزیکی افراد خاص در جوامع بشری نیستیم و این روش نخ‌نما شده و پُرریسک جای خود را به ترور شخصیت افراد داده است. بدان معنا که با در پیش گرفتن برنامه‌ای مدون و زمان‌بندی شده، زوایای مختلف شخصیت فرد مورد نظر را تحریف و با کم‌رنگ سازی نقاط قوت و محاسن به بزرگ‌نمایی نقاط ضعف وی پرداخته و با راه‌اندازی رشته‌ای از اخبار و تبلیغات، ترور شخصیت را کامل می‌کنیم.تکنیک کلی‌گویی
گاهی برای جلوگیری از تحلیل و رسیدن به پشت‌پرده برخی خبرها از تکنیک کلی‌گویی استفاده می‌شود. در این تکنیک؛ محتوای کلی یک خبر به دور از بازگو نمایی جزئیات (مصادره موارد قابل کنکاش) و ابعاد مختلف آن منتشر می‌شود تا اجازه بررسی و پرداختن به شواهد موجب از مخاطب سلب شود و تنها به پذیرش اخباری کلی اکتفا کند..jpg "آشنایی با تکنیک‌های عملیات روانی و راه‌های مقابله با آن")
تکنیک ایجاد تفرقه و تضاد
در دنیای رسانه و سیاست، تفرقه‌افکنی همواره مورد توجه ویژه قرار داشته است چرا که در کمترین زمان ممکن نتایجی بزرگ و هدفمندی را حاصل می‌کند. رایج‌ترین نوع تفرقه ایجاد اختلاف میان احزاب، گروه‌های سیاسی و نخبگان یک جامعه است که با ایجاد دودستگی و نفاق بستری مناسب برای جولان دشمن را فراهم می‌کند و از آنجایی که کاهش و یا رفع اختلافات داخلی با دشواری‌های فزاینده‌ای همراه است زمان مناسبی را برای تحقق اهداف دشمن ایجاد می‌کند.تکنیک شایعه‌پراکنی
این تکنیک از قدمت و رواج بسیار زیادی در تحقق عملیات روانی برخوردار است. تکنیک شایعه‌پراکنی معمولاً در مواقعی بیشترین میزان اثرگذاری را دارا می‌شود که زمینه دسترسی به اخبار مستند وجود نداشته باشد و مخاطب را ناگزیر به پذیرش خبرهای تحریف شده و هدفمند با محوریت اصول حساسیت‌زا می‌کند.در این راستا برای افزایش میزان تأثیرگذاری شایعه از شانتاژ خبری استفاده می‌شود در انتشار اکثر اخبار بر پایه شایعه؛ از جملات خاص، فراگیر استفاده می‌شود که شایع‌ترین آن "به نقل از شاهدان عینی... " است.
نتیجه گیری:
امروزه عملیات روانی از چنان تأثیر و اثربخشی ویژه و حائز اهمیتی برخوردار است که جنگ‌های نظامی را به حداقل و مواقع خاص و ضروری محدود کرده است ضمن اینکه این جنگ یا عملیات روانی از هزینه‌های به مراتب کمتر و آسیب‌های احتمالی بسیار پایین نسبت به جنگ‌های نظامی است و ازاین‌رو، مورد توجه ویژه سران کشورهای غربی به ویژه آمریکا و انگلستان قرار گرفته است.عملیات روانی با تکنیک‌های نوین و متنوع بستری مناسب برای شستشوی مغزی و هدایت افکار عمومی در مسیری مشخص و هدفمند را ایجاد کرده است که تحقق اهداف اخلاف‌افکنانه و سلطه‌جویانه غربی‌ها را تسریع کرده است.
در این میان، شناخت هویت منبع خبر یا پیشینه کاری رسانه منتشر کننده خبر از اهمیت خاصی برخوردار است تا از تحریف افکار عمومی تا حد زیادی جلوگیری شود. اما سواد رسانه‌ای از این مهم نیز ارزشمندتر محسوب می‌شود چرا که توان تجزیه و تحلیل اخبار را به فرد اعطا کرده و اجازه پذیرش اخبار کذب و یا شبهه‌دار را از وی سلب می‌کند.
رهبر معظم اتقلاب اسلامی در این راستا می‌فرمایند: در جنگ‌های روانی که امروز در دنیا معمول است، یکی از کارها القای واقعیت‌های غیر واقعی است؛ چیزهائی را به عنوان واقعیت القاء می‌کنند که واقعیت ندارد؛ شایعه درست می‌کنند، حرف می‌زنند، که واقعیت نیست؛ اگر چنانچه کسی چشم باز و بینا نداشته باشد، دچار اشتباه می‌شود. اینکه ما می‌گوییم بصیرت، به خاطر این است. یکی از کارکردهای بصیرت همین است که انسان واقعیت‌ها را آنچنان که هست، ببیند. در تبلیغات گاهی یک واقعیتی را از آنچه که هست، چندین برابر بزرگتر نشان می‌دهند؛ در حالی که بعضی از واقعیت‌های دیگر را اصلاً نشان نمی‌دهند و دشمن آن‌وقتی که در میدان، در صحنه عمل نتواند کاری از پیش ببرد، برای مایوس کردن، ناامید کردن و خالی کردن دل ملت‌ها دست به جنگ روانی می‌زند. ۱۳۹۲/۰۵/۰۶
با توجه به آنچه که اجمالاً در راستای تبیین تکنیک‌های جنگ روانی گفته شد در می‌یابیم که بشر در سیطره عظیمی از انواع اخبار و شایعات قرار دارد که باید توانایی تمییز اخبار کذب از حقایق را در خود افزایش داده و با مراجعه به اسناد و مدارک موجود، از گرفتاری در باتلاق عملیات روانی رسانه‌ها جلوگیری نماید.
منابع:
1. مقاله تکنیک‌های عملیات روانی در حوزه رسانه و خبر، حدیث قربانی و دکتر پرویز جعفری فشارکی2. آشنایی با تکنیک‌های جنگ روانی، همشهری آنلاین
3. نحوه صحیح مواجهه با تکنیک‌های رسانه‌ای، خبرگزاری فارس
4. رسانه‌های خارجی چگونه پیام‌های ضدایرانی خود را ارسال می‌کنند؟، خبرگزاری ایرنا
5. تکنیک‌های عملیات روانی در رسانه، جوان آنلاین
