اثر سینما بر اقتصاد؛ چگونه می توان روی ظرفیت سینما برای جهش تولید حساب باز کرد؟

امروزه سینما به یک هنر فراگیر تبدیل شده است که به نوعی، تمامی اقشار جامعه بخصوص نسل جوان را درگیر خود کرده است. عموما اینگونه است که تمایل و رغبت عموم به موضوعی ، راه را برای کسب درآمد از آن هموار می‌کند که سینما هم از این قاعده مستثنی نیست. کشورهای بزرگ دنیا سرمایه گذاری های فراوانی برای ساخت آثار انجام می‌دهند و سودهای کلانی نیز کسب می‌کنند.

يکشنبه، 14 ارديبهشت 1399

تخمین زمان مطالعه:

نویسنده : تحریریه راسخون

موارد بیشتر برای شما

اقتصاد سینمایی

رشد اقتصادی هرکشوری در گرو عوامل گوناگونی است و از مسیرهای گوناگونی می‌توان به تعالی اقتصاد کمک کرد. یکی از این راه‌هایی که شاید کمتر به اهمیت آن پرداخته شده باشد صنعت سینما است. سینما در تعریف یک صنعت-سرگرمی است که نه تنها تاثیرات واضحی روی عوامل اجتماعی دارد، بلکه روی اقتصاد یک کشور نیز اثر گذار است.

هر ساله میلیون‌ها دلار در سراسر دنیا برای ساخت فیلم‌های مختلف هزینه می‌شود که چند برابر این هزینه، با فروش این آثار دوباره بدست می آید. وقتی با رقم 42.5 میلیارد دلار گردش مالی سینما در سال 2019 مواجه می‌شویم، بیشتر از پیش به عظمت این صنعت پی می‌بریم. مسئله اینجاست که ایران چگونه می‌تواند از این صنعت عظیم سهمی در خور داشته باشد؟ (1) همانطور که می‌دانیم، رویکرد اقتصادی کشور در سال 1399 جهش تولید است.

مسلماً این تاکید بر اهمیت تولید، دربرگیرنده‌ی سینما نیز هست. به معنی این که در حوزه‌ی سینما نیز، نیازمند جهش در تولید هستیم. البته جهش در تولید توام با جهش در کیفیت؛ که در نهایت بتواند به رشد اقتصادی کشور کمک کند. در ادامه به ظرفیت های بالای سینما برای کمک به رشد اقتصادی و تحقق بخشیدن به شعار جهش تولید خواهیم پرداخت.

نگاهی به غول های صنعت سینما

همانطور که گفته شد، سینما صنعتی عظیم است که تقریباً تمامی اقشار جامعه، به نوعی با آن در ارتباط هستند. فراگیر بودن این پدیده، باعث شده که در غرب و سایر نقاطی که هم اکنون سردمدار این صنعت هستند، برخلاف ایران، از ابتدا به آن به چشم یک بنگاه اقتصادی نگاه کنند و نه فقط یک ابزار سرگرمی.

با نگاهی به گردش مالی و میزان فروش فیلمها در سینمای جهان و ایران، به راحتی می‌توان به وخامت اوضاع اقتصادی سینمای کشورمان پی برد. برای مثال در سال 2018 درآمد گیشه‌ی جهانی سینما 41.7 میلیارد دلار بوده است که در سال 2019 با رشدی 4 درصدی به 42.5 میلیارد دلار رشد کرده است (1).

این در حالی‌ ست که کل گردش مالی سینمای ایران در مدت مشابه بطور میانگین برای هر سال 240 میلیارد تومان بوده است، چیزی حدود 16میلیون دلار!! یعنی مبلغی که در هالیوود صرف ساخت یک فیلم متوسط می‌شود، برابر با کل گردش مالی سینمای ایران است (2).

برای روشن‌تر شدن شکاف موجود بین اقتصاد سینمای ایران و جهان، چه از نظر کمیت و چه از لحاظ کیفیت، از هالیوود و بالیوود، صنایع فیلم سازی آمریکا و هند به عنوان مثال و در قامت مقایسه استفاده می‌کنیم. طبق گزارشی که در سال 2010 منتشر شده است، بالیوود در این سال 1013 فیلم و سریال منتشر کرده است و تعداد آثار منتشر شده در هالیوود نیز 739 بوده است.

در رابطه با میزان بودجه‌ی متوسط برای تولید هر فیلم که در نهایت به کیفیت بالاتر آن اثر می انجامد، کفه‌ی ترازو به سمت هالیوود سنگینی می‌کند. به گونه‌ای که در آن سال، برای هر فیلم ساخته شده در بالیوود چیزی حدود 1.5 میلیون دلار هزینه شده است؛ درحالی که این عدد برای هر فیلم ساخته شده در هالیوود بطور میانگین 48 میلیون دلار است!

شاخصه‌ی دیگری که میان این دو غول صنعت فیلم سازی قابل مقایسه است، مخاطبین جذب شده و درآمد حاصل از بلیط‌های فروخته شده است. در این سال در مجموع بالیوود 3.6 میلیارد دلار از فروش بلیط درآمد کسب کرد و سهم هالیوود نیز 2.6 میلیارد دلار بود.

تبلیغات میدانی، رسانه‌ای و... نیز از منابع کسب درآمد از صنعت سینما هستند که آمار دقیقی از میزان آن در دست نیست؛ اما مشاهدات نشان می‌دهد که هالیوود، سهم بیشتری در این رابطه دارد . فروش فیلم‌ها به بازارهای مختلف نیز از جمله راه‌های کسب درآمد از صنعت سینما است (3).

همانطور که قبلا هم به آن اشاره شد، نگاه به سینما در کشورهای صاحب نام در این زمینه یک نگاه تجاری است و به آن، به چشم یک بازار پول ساز نگاه می‌شود که برای کسب درآمد بیشتر، در آن هدف گذاری صورت می‌گیرد. طبق برنامه ریزی‌های انجام شده، گردش مالی هالیوود تا انتهای سال 2020 به 72.1 میلیارد دلار خواهد رسید.

این رقم برای سینمای بالیوود تا پایان سال 2021 میلادی 4.5 میلیارد دلار پیش بینی شده است. در این میان، اشاره به سهم 12.8 میلیاردی چین از این بازار خالی از لطف نیست (4).

ایران در کجای این صنعت قرار دارد؟

ایران جزو 30 کشور صاحب صنعت فیلم سازی در دنیا است. اما از نظر سرمایه گذاری، سالن نمایش و سود دهی، در میان کشورهای رده بالای این فهرست جای نمیگیرد.

در ایران در طول سال، بطور متوسط 50 تا 70 فیلم ساخته می‌شود که در مقایسه با هالیوود یا بالیوود، تعداد بسیار ناچیزی است. همچنین هزینه‌ی متوسط ساخت فیلم در ایران چیزی حدود 2 میلیارد تومان است که در برابر فیلم‌های برتر دنیا، چیزی شبیه به یک شوخی است (5) و (6).

البته عوامل مختلفی در این عدم موفقیت صنعت سینمای ایران نقش دارند. از نقص در جذب سرمایه گذار گرفته تا پیدا نکردن بازارهای هدف برای ارائه آثار، عدم رعایت حق کپی رایت، کیفیت پایین محصولات، عدم اقبال مردم و قیمت پایین بلیط ها، از جمله‌ی این عوامل است که فعلا مورد بحث ما نیست.

از دیگر عوامل تفاوت بین سینمای ایران و جهان، می‌توان به تفاوت در استقبال مردم و تعداد بیننده‌ها و همچنین فروش کلی فیلم‌ها نام برد.

در جدول زیر، به بررسی 5 فیلم پرفروش هالیوود در سال 2019 میپردازیم: (7)

نام فیلم	میزان فروش	تعداد بلیط فروخته شده	هزینه تولید
Avengers : end game	$ 858,373,000	94,223,161	356000000$
The lion king	$ 543,638,043	59,674,868	-
Frozen II	$ 450,439,533	49,444,515	150000000$
Toy story 4	$ 434,038,008	47,644,128	160000000$
Captain marvel	$ 426,829,839	46,852,891	152000000$

5 فیلم پرفروش بالیوود نیز از این قرار است: (8)

نام فیلم	میزان فروش
War	$ 67 million
Saaho	$ 61 million
Kabir Singh	$ 53 million
Uri: The Surgical Strike	48 million $
Bharat	46 million $

حالا نوبت به 5 فیلم برتر سینمای ایران در سال 98 میرسد: (9)

نام فیلم	میزان فروش
مطرب	37,212,099,000 تومان
متری شیش و نیم	27,720,239,000 تومان
تگزاس 2	25,088,112,000 تومان
رحمان 1400	22,542,218,000 تومان
شبی که ماه کامل شد	19,012,982,000 تومان

مقایسه‌ی جداول بالا، بطور واضح فاصله‌ی موجود بین سینمای ایران و جهان را مشخص می‌کند. البته در عرصه‌ی سرمایه گذاری و تولید با کیفیت، استثناهایی مانند فیلم محمد رسول الله (ص) یا فروشنده و جدایی نادر از سیمین را داریم که در واقع، نشانه‌های خوبی از ظرفیت و پتانسیل بالای سینمای ایران هستند. و این نوید را می دهند تا در آینده، کشور ما نیز بتواند در میان بزرگان سینمای جهان قرار بگیرد. هدفی که البته رسیدن به آن دشوار است.

بقول معروف، برای بزرگ شدن باید بزرگی کرد. سینما نیز برای رسیدن به این مهم نیازمند حمایت همه جانبه بخصوص از طرف دولت است. اما دولت چگونه می‌تواند باعث رونق سینما و تحقق شعار جهش تولید شود؟

نقش دولت در پیشبرد اهداف سینمایی کشور

خانه سینمای ایران، نقش دولت در سینما را در پیش نویس لایحه ای که با عنوان قانون نظام سینمایی و حمایت از حقوق مادی و معنوی از آثار سینمایی تنظیم و در بهمن ماه سال ١٣٨٧ تقدیم دولت نهم و مجلس شورای اسلامی کرده بود، به صورت حداقلی و صرفاً حاکمیتی دیده و پیش بینی کرده بود.

در آن پیش نویس، وظیفه نخستین دولت، تامین زیر ساخت ها چه در عرصه‌ی نمایش، چون ساخت و حمایت و مشارکت در توسعه پردیس های سینمایی و چه در عرصه زیر ساخت های تولید نظیر حمایت و ساخت شهرک سینمایی، پلاتو های پنج هزار متر مربعی و نیز تامین تجهیزات سنگین حرکتی و نرم افزار و سخت افزار های پس از تولید بر شمرده است (10).

افزایش تعداد سالن های سینما

همانطور که اشاره شد، یکی از وظایف دولت در قبال سینما، ایجاد زیر ساخت و بستر لازم برای تولید است. شاید بتوان یکی از عوامل عدم موفقیت ایران در عرصه‌ی سینما را کمبود سالن‌های سینمایی دانست . طبق آخرین آمار در حال حاضر در کشور 596 سالن فیلم فعال وجود دارد. این یعنی 151 هزار و 707 صندلی. ضمن اینکه 250 سالن نیز، با سرمایه گذاری بخش خصوصی درحال ساخت است (11).

این یعنی در بهترین حالت، در سال‌های آتی 850 سالن سینما خواهیم داشت که به نسبت جمعیت و پراکندگی جغرافیایی، عددی بسیار ناچیز است. برای درک بهتر این آمار، نگاهی به تعداد سالن‌های سینمای موجود در کشورهای مختلف دنیا می اندازیم. بطور مثال در حوزه‌ی امریکای شمالی (امریکا و کانادا) 435000 سالن سینما وجود دارد.

این عدد در چین 41000 است که طبق هدف گذاری‌ها بزودی به 85000 خواهد رسید. در هند نیز حدود 11500 سالن سینما وجود دارد. این عدد برای فرانسه 5800 و برای بریتانیا 4100 سالن است. با توجه به این آمار، بدیهی است که دولت باید در ساخت هرچه بیشتر سالن‌های سینما همت بگمارد (12) .

جذب سرمایه گذار

از دیگر دلایل عدم موفقیت سینمای ایران در عرصه‌ی جهانی را می‌توان نبود سرمایه گذار کارآمد معرفی کرد. متاسفانه در طی سالیان بسیار، نگاهی که به سینما وجود داشته،با رویکرد اقتصادی نبوده و به قولی عموماً به دنبال ساخت آثار با هزینه‌ی کم و بازخورد بالا بوده اند، که نتیجه موجب وضع کنونی شده است.

این رویکرد به سینما و صنعت فیلم سازی را می‌توان ناشی از انحصار دولت و عدم حضور بخش خصوصی دانست. در بسیاری کشورهای صاحب نام این صنعت، از حضور و سرمایه‌ی بخش خصوصی به بهترین نحو استفاده می‌شود و آثار فاخری ساخته می‌شود.

در ایران نیز در سال‌های اخیر این انحصار تا حدی شکسته شده و بخش خصوصی در این صنعت هزینه کرده است. با این حال اگر هدف گذاری دولت بر رونق سینما است، خود نیز باید آستین بالا بزند و مسیر راه برای جذب سرمایه هموار و ارگان‌های مختلف برای سرمایه گذاری به سمت سینما هدایت کند که باتوجه به روند صعودی و رو به رشد سینمای ایران بخصوص در سالهای اخیر، کار چندان سختی به نظر نمی رسد. یکی از بهترین این راه‌ها جذب سرمایه از طریق بورس است (13) و (14).

ظرفیت صادراتی سینما

از جمله کارهایی که می‌توان در زمینه‌ی ساخت آثار هنری مانند فیلم، در جهت تحقق شعار جهش تولید و درآمدزایی از صنعت سینما در سطح کلان انجام داد، بالا بردن ظرفیت صادراتی سینماست.

امروزه در سینمای جهان، درآمد نه تنها با فروش فیلم‌ها در سینماهای داخلی کشورها بدست می آید؛ بلکه صادرات فیلم‌ها هم بخش عظیمی از گردش مالی یک اثر را به خود اختصاص می دهند. صنعت سینمای کشورمان ایران نیز نشان داده که پتانسیل ساخت آثاری که مورد اقبال عموم چه در سطح داخلی و چه در سطح خارجی قرار بگیرد را دارا است.

از نمونه آثار ایرانی که در سینماهای جهان به روی پرده‌ی نمایش رفته می‌توان به جدایی نادر از سیمین، بچه‌های آسمان، دایره مینا، درختان زیتون، طعم گیلاس، من ترانه 15 سال دارم، فروشنده و... اشاره کرد.

همه‌ی این‌ها بیانگر آن است که سینمای ایران با وجود تمام مشکلات، نقصان‌ها و کمبودها، ظرفیت بالایی برای تولید آثار فاخر دارد که با توجه و حمایت هرچه بیشتر می توان روی سینما بعنوان یکی از راه‌های کسب درآمد برای کشور حساب باز کرد (15).

کلام آخر

همانطور گفته شد، امروزه سینما به صنعتی بزرگ و پول ساز بدل شده است و یکی از نشانه‌های پیشرفت در کشورهاست. سرمایه گذاری‌های عظیمی در این صنعت انجام می‌شود و سودآوری بالا از شاخصه‌های آن است.

سینمای ایران نیز همواره در تلاش بوده تا علیرغم مشکلات و کمبودها، از سایرین عقب نماند. با توجه به حجم عظیم گردش مالی که در این صنعت وجود دارد، شایسته است که تلاش‌های بیشتری در جهت رونق و جهش در تولید صورت بگیرد.

پی نوشتها