آقا محسن سلطان‌ آبادی عراقی (اراکی)، فقیه و مجتهد شیعه سده ۱۳ هجری قمری بود. او از بزرگترین واقفان شهر اراک و عراق عجم به‌شمار می‌آمد. وی همچنین یکی از عوامل ماندگاری عبدالکریم حائری یزدی در اراک و رونق حوزه علیمه اراک بود. از مهمترین اقدامات آیت الله عراقی در زمان حیاتش، ایجاد موقوفات بسیار فراوان در دو بخش کزّاز و مرکزی اراک بوده که جهات مصرف این وقفیات را در ده بند تنظیم نموده است.

شناسنامه
1247 ه. ق	تولد
جمادی‌الاول ۱۳۲۵ ه. ق برابر با 1286 ه. ش	درگذشت
-	علت درگذشت
قبرستان قدیمی اراک در مجاورت مصلی بیت‌المقدس اراک	آرامگاه
ایرانی	ملیت
اسلام	دین
شیعه	مذهب
مجتهد سلطان‌آبادی	دیگر نام ها
تحصیلات حوزوی و اجتهاد	تحصیلات
-	دانشگاه
فعالیت های اجتماعی، سیاسی	زمینه فعالیت
-	سبک
حدوداً از سال 1277 ه. ق به بعد	سال های فعالیت
تقریرات دروس آیات عظام میرزا حسین طهرانی و آخوند خراسانی، منظومه پرسش و پاسخ و موقوفات و ابنیه خیریه کثیره و…	آثار مهم
-	جایزه ها
-	وبگاه رسمی
نارنج خانم بیات	همسر
10 پسر و 11 دختر	فرزندان
پدر: سید ابوالقاسم - مادر: شهربانو، دختر حاج محمد ایبک آبادی فراهانی	والدین

زندگی نامه

تولد

حاج آقا محسن عراقی در سال 1247 قمری در سلطان‌آباد (عراق عجم) و اراک کنونی دیده به جهان گشود. ایشان فرزند روحانی وارسته سیدابوالقاسم عراقی از خاندان بزرگ علم و فضیلت بود که در دستگیری و کمک به مستمندان شهره و کم‌نظیر بود. مادر ایشان شهربانو، دختر حاج محمد ایبک آبادی فراهانی بود.

وی در سال ۱۲۷۰ هجری قمری با نارنج خانم بیات ازدواج کرده که حاصل این ازدواج ۱۰ پسر و ۱1 دختر بوده‌است. مدتی بعد از ازدواج حاج‌ آقا محسن، پدر وی در همان سال فوت می‌کند. آیت الله عراقی بیست و یک فرزند داشت که ده تن آنها ذکور بوده و برخی نیز در حوه دینی به مقام اجتهاد رسیدند.

پسران ایشان به ترتیب تولد عبارتند از :

1 . حاج سیداحمد 1280 - 1356 .
2 . حاج سید محمود 1286 - 1361 .
3 . سیدابوالقاسم مشهور به حاج آقا بزرگ 1289 - 1362 .
4 . حاج آقا مصطفی 1293 - 1372 .
5 . حاج میرزا شمس الدین 1294 - 1336 .
6 . حاج آقا ابراهیم 1295 - 1346 .
7 . حاج آقا اسماعیل متوفای 1300 - 1358 .
8 . آقا مهدی یثربی 1310 - 1352 .
9 . آقا امین پورمحسن 1314 - 1389 .
10 . حسین خاکباز 1315 .

حاج آقا احمد عراقی که از علمای جلیل و مفاخر گرانمایه مکتب در نجف ، شاگرد میرزا حبیب الله رشتی بود. حاج میرزا محمود عراقی از شاگردان آخوند خراسان و در نجف تحصیل معقول و منقول می نمود. سید ابوالقاسم معروف به حاج آقا بزرگ به دریافت اجتهاد از آخوند خراسانی مفتخر است.

در میان پسران، حاج آقا مصطفی به فضل و دقت در حل مسائل معروف بوده است. ایشان در علوم عقلی از شیخ شیرازی استفاده نمود. حاج میرزا شمس الدین پسر دیگر معظم له است که از آخوند خراسانی، سیدکاظم یزدی و مرحوم مامقانی اجازه اجتهاد داشت. به ایران آمد و در دوره سوم مجلس شورای ملی منتخب مردم اراک بود که پس از چندی استعفا داد.

درگذشت

حاج آقا محسن در سال ۱۳۲۵ قمری و در سن ۷۸ سالگی در اراک درگذشت. مدفن وی که آن زمان در ضلع شمالی شهر قرار داشت، امروزه به آرامگاهی تبدیل شده که به موجب توسعه شهر، در میان آن قرار دارد و مورد بازدید مردم شهر قرار می‌گیرد و در قبرستان قدیمی اراک در مجاورت مصلی بیت‌ المقدس اراک قرار دارد. در آرامگاه وی (مقبره آقا)، قبور میرزا ابوالقاسم عراقی (پدر) و شهربانو بیات (مادر) نیز قرار دارد.

حاج آقا محسن در اواخر عمر خویش، ‌ برای رفتن به سفری استخاره می‌کند و چون آیه‌ی «قل ان کان ابائکم و اخوانکم و ازواجکم و عشیرتکم و اموالکم. . . » را در جواب استخاره می‌گیرد، می‌فرماید: این آیه شریفه، مژده مرگ مرا می‌دهد. در همان حال به ایشان اطلاع می‌دهند که محمدعلی شاه به حسام الملک قره گوزلو دستور داده است که برای تبعید شما به تهران، از همدان به اراک عزیمت کند. ایشان می‌فرماید: مأمور خدا، زودتر خواهد رسید و مأمور شاه نمی‌تواند کاری انجام دهد. در روز دوم، تب و بیماری بر وجود ایشان چیره شد و پنج روز بعد به دیدار معبود شتافت. علاوه بر مجالس ختم و فاتحه که مردم اراک حدود چهل روز در اراک برگزار کردند، در تهران، قم، کرمانشاه و دیگر شهرهای ایران، نیز در عتبات عالیات، سامرا، نجف، کربلا، کاظمین از طرف علمای اعلام مجالس متعدد ترحیم برپا گردید.

سمت و فعالیت ها

فعالیت های علمی

تحصیلات و استادان

وی تحصیلات ابتدایی شامل فقه و اصول را نزد پدر، جد و عموی خود (سید محمد مکی) خود فرا گرفت. سپس برای تکمیل تحصیل به بروجرد رفته و از محضر درس سیدشفیع بروجردی و ملا اسدالله بروجردی بهره گرفت. در سن ۳۰ سالگی به اراک بازگشته و مشغول تدریس شد. همچنین وی به عنوان مرجعی برای دعاوی مردم شد. او برای ادامه تحصیل به عتبات عالیات رفت و یکی از فقهای عصر خود گشت. وی درجه اجتهاد خود را در بروجرد دریافت کرد.

استادهای ایشان که تأثیرات عمیقی بر وی گذاشتند، عبارتند از:

شیخ اسدالله بروجردی، معروف به حجت الاسلام: اسدالله، پسر حاج عبدالله بروجردی، عالمی ماهر در فقه و اصول و دارای تصانیفی در هر دو رشته است. ایشان از اجله علما و از شاگردان میرزا ابوالقاسم قمی، صاحب کتاب شریف قوانین بود. شیخ اعظم، مرتضی انصاری از شاگردان ایشان بوده و در زمان ریاست علمی بر حوزه، سخنان و فتواهای استاد را بسیار نقل می‌کرده است. شیخ اسدالله در سال 1270 یا 1271ق دار فانی را وداع گفت. در شهر بروجرد مدفون است.

سید شفیع بروجردی (صاحب کتاب الروضة البهیة): سید شفیع، فرزند سید علی‌اکبر بروجردی جاپلقی، از نوادگان امام موسی کاظم(علیه السلام) است و نسب او به سید نظام‌ الدین احمد، نسل ششم امام هفتم (علیه السلام) می‌رسد. نظام الدین احمد، معروف به امامزاده قاسم، در نزدیک بروجرد مدفون است. سید شفیع در اصول شاگرد آیت‌الله مازندرانی و در فقه شاگرد ملا احمد نراقی بود. برخی از تألیفات وی عبارتند از: الروضة البهیة، الاصول الکربلائیة، مناهج الاحکام، شرح تجارة الروضة، مرشد العوام رسالة فی الصلاة. وی متوفای1280ق است.

سید جعفر دارابی کشفی: سید جعفر بن اسحاق موسوی علوی دارابی، معروف به کشفی، عالمی فاضل و مشهور در اجتهاد و فتوا، در علم تفسیر و حدیث کم‌نظیر بود. وی جامع علم و عمل و ذوق و عرفان بود و دارای تصانیفی است از جمله: رساله‌ای در منطق، رساله‌ای در نحو، تحفة الملوک، برق و شرق. او متوفای 1267ق در بروجرداست.

شیخ محمدتقی اصفهانی (صاحب حاشیه بر معالم): محمدتقی، فرزند عبدالرحیم طهرانی اصفهانی، عالمی جلیل‌القدر است که کتب شرح الوافیة(شرحی بر کتاب ملا محسن)، شرح طهارة الوافی (تقریر درس علامه بحرالعلوم)، حاشیه بر معالم و نیز فقه استدلالی را در نهایت دقت و متانت و تحقیق نگاشته است. او متوفای 1248ق است.

حاج آقا محسن عراقی، آن فیلسوف عالی‌مقام و متبحر، درس فقه را نزد اسدالله حجت‌ الاسلام اصول را در محضر سید شفیع بروجردی تفسیر را نزد سید جعفر کشفی و علوم مختلفی را از محضر صاحب حاشیه، آموخت.

تدریس

حاج آقا محسن با وجود ثروت فراوان و مشغله‌های زیاد در تدبیر اموال، بیشتر ایام سال به تدریس و مباحثه مشغول بود به گونه‌ای که کلاس‌های خارج فقه، خارج اصول و خارج اسفار ایشان هیچ‌گاه تعطیل نمی‌شد. با اینکه مناصب قضاوت و تصدی امور شرعی اهل اراک را داشت، با دقت نظر در انجام وظیفه، در هر دو حوزه علم و عمل فعال بود.

آقامحسن یکی از بزرگترین مشوقان طلاب علوم دینی بود و همیشه علما و طلاب را مورد احترام خاص قرار می‌داد. حوزه درس او موجب شده بود علما و طلابی از شهرهای نزدیک و منطقه عراق عجم در درس وی حاضر شوند. اکثر علمایی که در ادوار مختلف در حوزه تدریس وی حضور داشته‌اند اهل فضل و اجتهاد بودند. وی با وجود ثروت سرشار و گرفتاری‌های بسیار در حل و فصل امور مالکیت، ۹ ماه از سال را به تدریس می‌پرداخت، به‌طوری‌که هر روز سه جلسه بحث خارج فقه، خارج اصول و خارج اسفار در معقول داشت و سه ماه رجب شعبان و رمضان را به بحث تفسیر اختصاص داده بود. وی در عین حال وظیفه قضاوت بین مردم را نیز دارا بود.

تربیت شاگرد

1. ملا محمد معروف به آخوند کبیر، پدر آقا ضیاءالدین عراقی
2. ملا محمدعلی معروف به جهان بانو
3. ملا محمد ابراهیم (از علمای بزرگ جلگه فراهان)
4. ملا عباس
5. ملا محمدحسین معروف به کربلایی علی‌بابا
6. آقا سیدشفیع، پدر آقا نورالدین عراقی
7. ملازین‌العابدین، امام جماعت مسجد حاج‌تقی‌خان، از مساجد مهم اراک
8. سید هدایت الله شهرجردی
9. ملامحمد مدرس
10. ملا غلامرضا مجتهد گلپایگانی
11. ملا محمد حکمی حکیم ادریس‌آبادی
12. ملا حسین عراقی
13. ملا عبدالعظیم بروجردی
14. آقا شیخ عبدالحسین محلاتی
15. ملا ابوطالب کزّازی، از اجله علمای شیعه و از شاگردان شیخ مرتضی انصاریو میرزای بزرگ شیرازی(متوفای 1329 ق)
16. آقا سید حسن متولی آستانه (تولیت آستانه امام‌زادگان سهل بن علی، طالب بن علی و جعفر بن علی، از طرف ناصرالدین شاه)
17. آقا میرزا معصوم، عموی حاج آقا محسن (متصدی بخش اعظمی از امور اجتماعی و دینی اراک)

بیشتر شاگردان حوزه درسی حاج آقا محسن، به درجه رفیع اجتهاد رسیدند و از علمای بنام منطقه خود بودند.

فعالیت های اجتماعی

آقا محسن عراقی علاقه زیادی به عمران و آبادانی ولایت عراق (شهرستان اراک) داشت. بازسازی و احیای ۴۶ قنات مخروبه و مطروسه، بنا نهادن ۱۸ قنات جدید، خرید روستای مرزیجران و بازسازی قنات آن و ایجاد کانال‌های آب‌کشی فراوان برای رونق کشت محصول، ایجاد ۲ روستای جدید در صحرای ورک‌زار به نامهای گاوخانه و چقا و همچنین مزرعه سوسن‌آباد (در شمال غرب اراک)، که همگی این مناطق مسکونی امروزه دارای سکنه می‌باشند از جمله اقداماتی است که وی با سرمایه و دارایی خود انجام داده است.

حاج‌ آقا محسن به موجب ساخت قنوات جدید، کاروانسراها، روستاهای جدید و آباد کردن بیابان‌های اطراف عراق (اراک) و فروش یا اجاره آن‌ها به سایر اهالی منطقه، به مرور زمان به ثروت قابل توجهی دست می‌یابد و قادر می‌شود روستاهای بیشتری از ناحیه اراک را از شاهزادگان و حکمرانان محلی خریداری نماید. روستاهای رشان، بازنه، رباط‌میل، سه‌دانگ از روستای علیم‌آباد و سه دانگ از روستای قره‌کهریز از جمله املاک وی می‌باشد. میزان محصول گندم سالانه این روستاها بالغ بر ۱۲ هزار خروار گندم بوده‌است و اموال منقول وی نیز بالغ بر ۲۰۰ هزار تومان ارزش داشتند که این سرمایه‌ها به نقل از ابوالحسن‌ خان فخرالملک اردلان، حاکم اراک در دهه ۱۲۸۰ می‌باشد.

از دیگر فعالیت‌های عام‌المنفعه حاج آقا محسن، طرح ایشان برای نجات شهر اراک از بی‌ آبی بود. سال 1371ق حاج آقا محسن پیشنهاد داد که یک نهر از آب عمارت را به اراک هدایت کند تا شهر را از بی‌ آبی نجات بدهد. بعد از بررسی این پیشنهاد، بر آن شدند که قناتی حفر، و پیشکار آن را از دره سه ده در محاذی قدمگاه، به جلگه کزاز وارد کنند.

حاج آقا محسن چه در زمانی که حاکم شرع اراک بود و چه بعد از آن، همواره با رأفت و مساوات با اقلیت‌های مذهبی برخورد می‌کرد. کلیمیان در عصر حاج آقا محسن، برای در امان ماندن از گزند و تعرض در محله قلعه (خیابان محسنی) سکنی گزیده و خود را تحت حمایت ایشان قرار داده و در سایه این امنیت، آزادانه مشغول کسب و کار و تجارت بودند. اگر برای یک یهودی یا مسیحی مشکلی پدید می‌آمد، به ایشان متوسل می‌شد. حاج آقا محسن نیز آن مشکل را حل می‌کرد و آنها وی را پشتیبان خود می‌دانستند. گورستان کلیمیان اراک نیز از زمین‌های موقوفه حاج آقا محسن است که برای آنها وقف کرده است.

فعالیت های فرهنگی

یکی دیگر از اقدامات مهم حاج آقا محسن در شهر اراک، تأسیس مدرسه علمیه‌ای قوی و کارآمد بود. وی مدرسه‌ سپهداری (امام خمینی) را که از زمان تأسیس سلطان‌آباد، ‌بنا شده بود، توسعه داد و تعمیر کرد و به یکی از مراکز مهم حوزوی آن روزگار تبدیل کرد که علمای نامداری، از جمله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی در آن به فعالیت‌های علمی پرداخته بودند.

حاج آقا محسن عراقی کتابخانه بسیار نفیسی در اراک فراهم آورد که تا قبل از سال 1347ش، نزد فرزندان او موجود بود و سپس متفرق گردید. از نسخه‌های نفیس کتابخانه او، نسخه‌ای از دیوان انوری به تاریخ 668 ق است، که باید آن را کهن‌ترین نسخه دیوان انوری در جهان دانست.

فعالیت های سیاسی

محسن عراقی در دوره‌ای که ولایت عراق زیر نظر حالم ولایت اصفهان بوده، از ابتدای حکمرانی ظل‌السلطان (حاکم اصفهان) در سال ۱۲۹۱ هجری قمری، با وی به مقابله و عدم همکاری برمی‌خیزد. بعد از اطلاع از این عدم همکاری بین این دو نفر، و به موجب نفوذ و مقبولیت محسن عراقی در بین مردم منطقه، ناصرالدین‌شاه تصمیم می‌گیرد برای جلوگیری از بروز شورش و قیام علیه حکومت مرکزی از جانب مردم ولایت عراق، حاکمی مجزا برای این منطقه انتخاب کند. به همین جهت در همان سال، شاهزاده فیروز میرزا، فرزند عباس میرزا را مأمور به حکمرانی این منطقه می‌نماید. فیروز میرزا نیز در نامه‌ای که چندی بعد در توصیف وضعیت منطقه اراک برای سپهسالار صدراعظم[نیازمند منبع] می‌نویسد، از عدم تمکین محسن عراقی در مقابل برخی اوامر حکومتی خبر می‌دهد و نسبت به گسترش چنین رفتاری در میان سایر حاکمان محلی هشدار می‌دهد.

در خلال دهه ۱۹۰۰ میلادی کمپانی فرش زیگلر (به انگلیسی: Ziegler Rugs) در این منطقه بسیار فعال بود و اقدام به تولید قالی اراک، قالی فراهان و قالی ساروق می‌کرد که سود هنگفتی نصیبش می‌شد، محسن عراقی به موجب شکایت روستائیان نظام‌آباد و ابراهیم‌آباد از دستمزد پایینی پرداختی توسط کمپانی، دستور عدم همکاری اهالی منطقه با شرکت را می‌دهد. با اطلاع سفارت بریتانیا از این اقدام، این سفارتخانه نامه‌ای اعتراضی به وزارت امور خارجه ایران می‌نویسد و نسبت به ادامه چنین رفتاری از جانب وی که می‌تواند به روابط دوستانه دو کشور آسیب بزند، هشدار می‌دهد و تهدید می‌کند در صورتی که حکومت مرکزی اقدام به نفی بلد (تبعید) محسن عراقی ننماید، این سفارتخانه موضوع را به دربار بریتانیا گزارش خواهد کرد. هم‌زمان با این نامهٔ اعتراضی، حسن تقی‌زاده نیز در مجلس شورای ملی اقدام به سخنرانی در این خصوص می‌کند و درخواست تبعید وی به طهران را مطرح می‌کند. در نهایت این اقدامات منجر به تبعید وی به طهران در خلال سال‌های ۱۳۱۸ تا ۱۳۲۴ هجری قمری می‌شود. در نهایت در پی صدور فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین‌شاه و خواسته‌های علماء و مردم، دوره نفی بلد حسن عراقی در سال ۱۳۲۴ هجری قمری به پایان می‌رسد و به وی اجازه بازگشت به اراک داده می‌شود.

حاج آقا محسن پس از پی بردن به انحراف مشروطه خواهان با شیخ فضل الله نوری همراه و همصدا شد. از شاخص ترین کارهای ایشان در مبارزه با سود جویان غرب زده مربوط به زمانی است که مشروعه خواهان در حرم عبدالعظیم حسنی متحصن بودند. آیت الله عراقی مبلغ شش هزار تومان برای شیخ فضل الله ارسال می کند. علاوه بر مجاهدت های فراوان حاج آقا محسن، فرزند دانشمند و فاضل ایشان سید احمد حسینی در تهران از همفکران و یاران نزدیک شهید فضل الله نوری به حساب می آمد.

موقوفات

از مهمترین اقدامات آیت الله عراقی در زمان حیات، ایجاد موقوفات بسیار فراوان در دو بخش کزّاز و مرکزی اراک بوده است. مهم‌ترین اقدام حاج آقا محسن عراقی در زمان حیاتش، ایجاد موقوفات بسیار در شهر اراک (سلطان‌آباد) بود. حجم انبوه موقوفات وی، به حق، ایشان را سرمشقی در باب وقف کرده است. در مورد موقوفات حاج آقا محسن، در کتاب اسوه واقفان این‌گونه آمده است:

موقوفات حاج آقا محسن اراکی در بخش «کزّاز» عبارتند از: مهاجران، کزّاز، قدمگاه، باغ بر آفتاب، رشان بازنه، رازان، هفته دیزیجان، قلعه حصار، عمارت تاج‌آباد، آب باریک موچان، علی‌آباد گوشه، سورانه، سرسختی سفلی، قلعه خسبیجان، کرک چناس، عنبرته، دربند و باشه.

در بخش مرکزی اراک، روستای زامنجان، رباط، خانه میران، مرزیگران، سیاه کله، مزرعه بیدرانی علی آباد، ساکی علیا، ساکی سفلی، خرم آباد، علیم آباد، رباط علیا و رباط سفلی. همچنین بیش از 72 پارچه آبادی با مساحت هزاران هکتار، در سه شهرستان اراک، خنداب و شازند پراکنده است با نیت های روضه خوانی تعزیه خوانی طلاب مدرسه سپهداری

واقف، جهات مصرف این وقفیات را در ده بند تنظیم نموده که به این شرح است:

1. مخارج طلاب و علمای نجف، کربلا، کاظمین و سامراء
2. مصرف مراقد مطهر ائمه در نجف، کربلا، کاظمین و سامراء
3. مصرف طلاب و علما و سادات اراک که مستحق و ظاهر الصلاح باشند
4. مصارف خاص اهل علم و استادان واجد الشرایط در مدرسه علمیه سپهداری اراک
5. هزینه تعمیر و روشنایی و فرش حجره های مدرسه سپهداری
6. اعانت به علما و سادات و محصلان بلد و غیر بلد
7. کمک به زوار بیت الله الحرام و مراقد مطهر ائمه علیهم السلام
8. تعزیه داری حضرت خامس آل عبا و باقی ائمه هدی علیهم السلام
9. ارحام فقیر واقف
10. اولاد ذکور واقف، نسل اندر نسل؛ به شرط آنکه متدین و دارای حسن ظاهر دینی باشند که در غیر این‌صورت محروم می‌شوند از گرفتن حق اولادی

مرحوم واقف برای جلوگیری از هر نوع تحریف و خدشه احتمالی، این وقفنامه را به زبان فارسی و عربی به طور جداگانه در چند صفحه تنظیم کرده و به ضمیمه کتاب فقهی معروف البیان مربوط به شهید اول در زمان خود به چاپ رسانده است. نسخه دیگر آن در کتاب الشهاب فی الحکم و الآداب، تألیف محمد بن سلامة القضاعی المغربی، در محرم سال 1322 در زمان حیات خود واقف تجدید چاپ شده و هم اکنون در کتابخانه فیضیه قم، با شماره‌ی 1392/8 موجود است.

آثار

شیخ آقا بزرگ تهرانی برای حاج آقا محسن چند اثر نام می‌برد که بدین شرح است: کتاب تقریرات دروس آیات عظام میرزا حسین طهرانی و آخوند خراسانی، منظومه پرسش و پاسخ که مسائل از مهدی سلطان‌آبادی (فی اختلاف الأشیاء و مباحث الکثرة) در 21 بیت بوده و حاج آقا محسن در 26 بیت بدان پاسخ گفته است.

در نگاه دیگران

کتب

در کتاب گنجینه دانشمندان آمده : مرحوم عراقی سر سلسله خاندان جلیل القدر محسنی اراکی است. ریاست علمی و دینی اراک با وی بوده و فرزندان بسیار داشته که در میان آنها حاج آقا مصطفی و حاج آقا احمد و آقای حاج اسماعیل از علمای آن سامان بوده اند و ایشان بودند که از مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی دعوت کردند که به اراک بیاید و تشکیل حوزه دهند.

اشخاص

درباره عظمت علمی حاج آقا محسن اراکی، از مرحوم شیخ عبدالکریم حائری یزدی نقل شده است: «در نشاط علمی، دو نفر را فوق‌العاده دیدم میرزای شیرازی بزرگ و حاج آقا محسن عراقی. درباره حاج آقا محسن گفته شده هنگام تدریس، متوجه فراهان (املاک خود) نبود و تمام توجهش به درس بود و در یک کلام علم‌دوست و علم‌پرور بود. » همچنین مرحوم شیخ محمد علی اراکی درباره تلاش علمی خستگی‌ناپذیر حاج آقا محسن و تعجیل وی در تحصیل و یادگیری دانش گفته است: گاهی که برای حاج آقا محسن مشکل یا مسئله علمی پیش می‌آمد که فکر می‌کرد حاج شیخ عبدالکریم می‌تواند آن را حل کند، یک نفر را به دنبال حاج شیخ می‌فرستاد. هنوز نفر اولی برنگشته بود، نفر دوم و سوم را می‌فرستاد که حاج شیخ زودتر به خانه ‌ایشان بیاید و در آن موضوع و مسئله با هم صحبت و بحث کنند.

سید موسی شبیری زنجانی (دامت برکاته) از مرحوم شیخ عبدالکریم حائری نقل کرده ‌است که می‌فرمود: من در عمرم مثل دو نفر در عشق به علمیات ندیدم که حتی موانع مهم هم، مانع اشتغال آنها به تحصیل علم نمی‌شد. یکی از آن دو، حاج آقا محسن عراقی بود. وقتی سفره پهن بود، ‌ به همان مقدار چند دقیقه که می‌خواستند برای ایشان غذا بیاورند، ایشان نمی‌توانست تحمل کند. بنابراین، یک مسئله‌ای را طرح، بحث می‌کرد.

مرحوم شیخ عباس قمی در کتاب الفوائد الرضویه می نویسد: محسن سلطان آبادی سید جلیل القدر و عالمی نبیل است که عالم به علوم عقلی است. وی مروج علم و علم اندوزی بوده و در شهر خود با مدرسه ای عالی ، به امور شرعی در آنجا اهتمام دارد. ایشان دارای موقوفات بسیار بوده و از سادات شریف و جلیل القدر عصر ماست.

منابع:
1. ویکی پدیا
2. خبرگزاری رسمی حوزه
3. اداره کل فرهنگ و ارشاد مرکزی
4. فرهیختگان تمدن شیعی
5. پایگاه اطلاع رسانی حوزه