بررسی تجربه جهش تولید در کشورهای مختلف جهان

تولید همواره به عنوان یکی از ارکان اصلی شکل دهنده اقتصاد در کشورها شناخته می شود. اتکا به ظرفیت های تولید در هر کشور می تواند منجر به شکوفایی اقتصادی در آن کشور شود. تولیدات گسترده در یک منطقه یا کشور می تواند علاوه بر تامین نیازهای مردم، منجر به صادرات محصول و ارزآوری شود؛ به همین سبب اهمیت تولید در شکوفایی و رشد اقتصاد یک کشور بر کسی پوشیده نیست. به این منظور سال های اخیر با محوریت تولید و جهش تولید در کشور نامگذاری می شود تا اهمیت این موضوع در دوران تحریم بیشتر مشخص شود. جهش تولید یکی از فاکتورهایی بود که در بسیاری از کشورهای آسیایی و حتی اروپایی بعد از انقلاب صنعتی منجر به رشد اقتصادی گردید. با توجه به این موضوع در این مقاله قصد داریم تا به بررسی جهش تولید در کشورهای مختلف جهان و همچنین اثرات آن بر رشد و شکوفایی اقتصادی در کشورهایی از قبیل ژاپن، چین، کره جنوبی، آلمان، فرانسه، انگلیس و... بپردازیم.

يکشنبه، 13 تير 1400

تخمین زمان مطالعه:

نویسنده : تحریریه راسخون

موارد بیشتر برای شما

جهش تولید چیست؟

در راستای شفاف سازی شعار جهش تولید، پیش از هر چیز لازم است تا تعریفی از این نام ارائه کنیم. شعار جهش تولید می تواند ابعاد مختلفی را در بر بگیرد؛ اما اصلی ترین تعریفی که می تواند از آن ارائه کرد، این است که معضلات و ناکامی های حوزه تولید با سرعت برطرف شود و خلاءهای موجود در این زمینه از بین برود. به این منظور لازم است تا تمام ظرفیت های موجود به کار گرفته شوند تا بهترین نتایج در کوتاه ترین زمان ممکن حاصل شود.

جهش تولید زمانی قابل قبول خواهد بود که بازار مصرف برای تولیدات نیز تامین شود. سیاست های جهش تولید نه تنها در ایران بلکه در بسیاری از کشورهای تازه صنعتی شده در دنیا نیز مورد استفاده قرار گرفته است و تجربیات موفق و ناموفق بسیاری را نیز به همراه داشته است. در آسیا کشورهایی مثل ژاپن که زمانی تحت شدیدترین تحریم ها قرار داشتند توانستند با تکیه بر تولیدات داخلی و جهش تولید از زیر فشار رها شوند.

جهش تولید در هر کشور تنها با به کارگیری تمام پتانسیل ها و نیروی کار تحقق خواهد یافت. استفاده از استعداد جوانان و تجربه افراد می تواند به تحقق شعار جهش تولید کمک کند. تربیت نیروی کار متخصص و متبحر و همچنین بهره گیری از سرمایه های هر کشور می تواند منجر به شکوفایی اقتصادی شود. از این رو شعار جهش تولید همواره در کشورها مورد توجه بوده است و توفیقات بسیار ارزنده ای از آن حاصل گردیده که می تواند مورد توجه سایر کشورها قرار گیرد.

بررسی اقتصاد و تولیدات کشورهای آسیایی

آسیا بزرگترین و پرجمعیت ترین قاره کره زمین است که از نظر اقتصاد قاره ای در صدر قرار دارد. رشد اقتصادی کشورهای آسیایی نیز روز به روز در حال افزایش است. بدین سبب تحلیل و بررسی اقتصاد کشورهای این قاره ضروری به نظر میرسد. کشورهای آسیایی مثل ژاپن از سالیان نه چندان دور تا به امروز وارد فاز اقتصاد مدرن گردیده اند. چین، کره جنوبی، مالزی، سنگاپور و... نیز از دیگر کشورهایی هستند که در قاره آسیا مراحل اقتصاد مدرن را پشت سر می گذارند.

نکته قابل توجهی که در این باره وجود دارد، این است که سرمایه های اقتصادی در آسیا به دلایل مختلف به صورت مساوی در بین کشورها پخش نشده اند که شاید تفاوت در سیاست ها و حکومت و حتی فرهنگ متفاوت مردم را بتوان به عنوان عوامل این عدم توازن معرفی کرد. در اقتصاد مدرن منابع طبیعی الزاما نمی توانند منجر به رشد اقتصادی یک کشور شوند. بلکه تولید ناخالص به عنوان یک شاخص اصلی برای پیشرفت کشورها شناخته می شود. در بین کشورهای آسیایی چین، هند، ژاپن، اندونزی، ترکیه، عربستان، تایلند، تایوان و ایران جزء برترین کشورها از نظر میزان تولید ناخالص به شمار می روند. (1)

تولید ناخالص در حقیقت یکی از مقیاس های اصلی برای اندازه گیری رشد اقتصادی هر کشور به شمار می رود. این شاخص در بین شاخص های اقتصادی کلان بسیار پر اهمیت است. در حقیقت تولید ناخالص را می توان به عنوان برآوردی از ارزش کل کالاها، خدمات و محصولات نهایی تولید در داخل مرزهای یک کشور در یک بازه زمانی مشخص دانست. منظور از کالاها و خدمات نهایی، کالا و خدماتی هستند که مستقیما مصرف شده و برای تولید و خدمات دیگر مورد استفاده قرار نخواهند گرفت. (2)

در اینجا این سوال مطح می شود که چرا برخی از کشورها نسبت به سایرین رشد اقتصادی سریع تری دارند؟ یا این که چرا طی دو سده گذشته تولید ناخالص برخی کشورها مثل ژاپن ده ها برابر شده است در حالی که این امر در مورد بسیاری از کشورها معکوس بوده است؟ برای پاسخ به این سوالات باید توجه داشت که مهمترین عامل تعیین کننده در این زمینه، نرخ رشد تولید ناخالص داخلی است. این عامل می تواند به طور محسوسی اقتصاد کشورها را تحت تاثیر قرار دهد. البته عوامل دیگری مانند رشد جمعیت و سیاست ها نیز در این امر تاثیرگذار خواهند بود.

مقایسه اقتصاد کشورهای آسیایی پیش از تحول تا به امروز

در این قسمت به مقایسه اقتصاد کشورهای پیشرفته آسیایی بعد و قبل از تحول خواهیم پرداخت. از آنجایی که چین، ژاپن و کره جنوبی سه کشور قدرتمند در آسیا از نظر اقتصادی محسوب می شوند، در این بخش سعی داریم تا به تحلیل اقتصاد آن ها بپردازیم.

اقتصاد چین

چین از سال 1980 تا به امروز پر شتاب ترین رشد اقتصادی ر جهان را به خود اختصاص داده است. به طوری که سالانه حدود 10 درصد رشد اقتصادی برای آن برآورد شده است. اقتصاد چین از سال های 1978 به بعد از یک اقتصاد کاملا سوسیالیستی که بر مبنای برنامه ریزی شکل گرفته به به سمت اقتصاد مختلط حرکت کرد. به واسطه این تغییر، تغییراتی نیز در نظام های مالی، حکمرانی، محاسباتی و... نیز به وجود آمد. (3)

مجموعه این عوامل سبب شد تا اقتصاد چین روز به روز به سمت صنعتی شدن پیش روی کند. از آنجایی که چین جزو پرجمعیت ترین کشورهای جهان محسوب می شود، اداره و کنترل اقتصاد آن نیز به طبع کار دشواری خواهد بود. با این حال جمعیت زیاد در چین موجب گردآوری نیروی کار و همچنین تنوع شغلی در این کشور گردیده است.

اقتصاد ژاپن

کشور ژاپن که به عنوان یک کشور جزیره ای شناخته می شود، دارای اقتصاد بسیار قدرتمند است. به طوری که از نظر میزان تولیدات ناخالص داخلی جایگاه سوم در جهان را به خود اختصاص می دهد. ژاپن از نظر منابع طبیعی، جزء کشورهای فقیر محسوب می شود اما این کشور با اتخاذ سیاست های مبتنی بر جهش تولید و همچنین حمایت های دولت در بخش های مختلف صنعتی و سرمایه گذاری در این بخش ها توانست تا خود را به عنوان یکی از پیشگامان موثر در تولید و تکنولوژی در جهان معرفی کند.

صنایع تولیدی متنوع در این کشور و همچنین نام های تجاری بزرگ آن مانند تویوتا، میتسوبیشی، هوندا، سونی و... به خوبی معرف اقتصاد و تولیدات این کشور در سطوح بالای جهانی هستند. بخش اعظمی از درآمدهای این کشور از طریق صادرات محصولات تولید تامین می شود.

اقتصاد کره جنوبی

کره جنوبی نیز یکی از کشورهایی است که از نظر اقتصادی و تولیدات داخلی از جایگاه مناسبی در آسیا برخوردار است. این کشور به عنوان چهارمین اقتصاد بزرگ در آسیا محسوب می شود. کشور کره جنوبی که روزگاری به عنوان یکی از فقیرترین و محروم ترین ملل محسوب می شد، امروزه به عنوان یکی از قدرت های اقتصادی در دنیا شناخته می شود. پس از سال های رکود اقتصادی، کره جنوبی توانست به عنوان کشوری با رشد اقتصادی بسیار سریع شناخته شود. شاید اصلی ترین دلیل این پیشرفت را بتوان سیاست گذاری های مطلوب برای توسعه اقتصادی، درست به مانند ژاپن دانست. (4)

نقش جهش تولید در رشد اقتصادی کشورهای آسیایی

بی شک تولید یکی از اصلی ترین نمودهای رشد اقتصادی در هر کشور محسوب می شود. همان طور که عنوان شد کشوری مثل ژاپن که از منابع طبیعی زیادی برخوردار نیست تنها با تکیه بر تولید و گام برداشتن به سوی جهش تولید توانست تا جایگاه بسیار مناسبی را از نظر اقتصادی در جهان به خود اختصاص دهد. در مورد چین نیز قطعا منابع طبیعی نمی توانست پاسخگوی نیاز جمعیت بسیار زیاد این کشور باشد. بنابراین به کارگیری توام صنعت، تولید و تکنولوژی در این کشورها سبب رشد اقتصادی و شتاب گرفتن آن گردید.

رشد اقتصادی در این کشورها ارتباط مستقیمی با میزان رشد تولید ناخالص سالانه خواهد داشت. به عنوان مثال کشوری که رشد تولید ناخاص آن 8 درصد است پس از گذشت زمانی در حدود 40 سال رشد اقتصادی آن ده برابر کشوری خواهد بود که رشد تولید ناخالص آن دو درصد بوده است. این امر در واقع می تواند به خوبی شتاب رشد اقتصادی چین و هند که با 10 درصد رشد تولید ناخالص همراه هستند را به خوبی نشان دهد. بنابراین علاوه بر این که رشد تولیدات در کشورها بسیار مهم است، نرخ یا سرعت رشد آن ها نیز از اهمیت خاصی برخوردار است و این در واقع ضرورت جهش تولید را به خوبی نشان می دهد.

مقایسه وضعیت تولیدات در ایران و سایر کشورهای آسیایی پیشرفته

ایران از جمله کشورهای آسیایی است که از نظر منابع طبیعی و منابع انرژی در رده اولین کشورهای جهان قرار دارد. جایگاه ویژه جغرافیایی ایران و قرارگیری در منطقه خاورمیانه سبب شده است تا بتوان بر روی پیشرفت اقتصاد آن حساب ویژه ای باز کرد. با این حال آنچنان که باید سرعت لازم برای رشد و جهش در تولید را در سالیان اخیر نداشته است. اما سیاست هایی که اخیرا در این حوزه اتخاذ شده است، نشان از عزم همه جانبه برای تقویت تولید در ایران دارد. ایران از لحاظ تولید ناخالص داخلی بر پایه برابری قدرت خرید، بیست و پنجمین اقتصاد بزرگ جهان است. اما این فاکتور نسبت به جمعیت یا در واقع تولید ناخالص سرانه در رتبه صدم دنیا جای می گیرد.

این فاکتور در حقیقت از فامتورهای مهم در تعیین توسعه یافتگی کشورها شناخته می شود. استفاده از تجربیات مشابه سایر کشورهای آسیایی در راستای به تحقق رساندن شعار جهش تولید می تواند اثرات بسیار مثبتی در ایران داشته باشد. اتخاذ سیاست های اقتصادی و همچنین حمایت همه جانبه دولت در این زمینه می تواند موجبات رشد اقتصادی و همچنین سرانه تولید ناخالص در کشور را افزایش دهد. استفاده از نیروی کار متخصص و همچنین بهره وری از استعدادها می تواند منجر به افزایش تکنولوژی داخلی و در نتیجه افزایش تولیدات شود. عدم اتکا به خام فروشی و فرآوری نفت و مشتقات آن می تواند اثرات مطلوبی بر روی اقتصاد کشور داشته باشد.

عوامل مهم و موثر در پیشرفت اقتصادی کشورهای آسیایی

همان طور که عنوان کردیم، تولید ناخالص و پیشرفت در تولید داخلی مهمترین عامل در پیشرفت اقتصادی کشورهای توسعه یافته آسیا شناخته می شود. با این حال عوامل دیگری نیز به طور موثر در رشد و توسعه اقتصاد کشورهایی از قبیل چین، کره جنوبی و ژاپن نقش داشته اند.

بهره گیری از توانایی نخبگان در راس امور کشور و محول شدن امور به افراد دانا و کاردان

مبارزه سیستماتیک با فساد نیز به عنوان دومین عامل مهم و موثر در پیشبرد اهداف اقتصادی شناخته می شود.

توسعه فرهنگی در این کشورها همواره نسبت به توسعه اقتصادی مقدم بوده است. به عنوان مثال حذف فرهنگ مصرف گرایی نقش مهمی در پیشرفت اقتصادی این کشورها داشته است.

ایجاد تعامل و در عین حال حفظ استقلال از دیگر ویژگی های دولت های توسعه گرا محسوب می شود.

تلاش برای تقویت مفهوم اجتماعی توسعه نیز یکی از فاکتورهای مهم این دولت ها محسوب می شود.

آنچه موجب شکوفایی اقتصادی و جهش تولید در این کشورها شده است، حاصل به کارگیری تمامی دستورات و مقررات عنوان شده بوده است.

دورنگاهی به وضعیت اقتصادی پیش رو در آسیا

شاید بتوان اصلی ترین منشا عدم پیشرفت متعادل و تنش ها در آسیا را اختلافات اقتصادی قابل توجه بین کشورها دانست. در حالی که برخی کشورها مثل چین، هند، ژاپن، کره جنوبی و... در آسیا به سرعت در مسیر پیشرفت قرار دارند، کشورهایی نیز وجود دارند که نیاز به کمک دارند. عدم سیاست گذاری صحیح در بسیاری از کشورها و همچنین نبود زیرساخت های مناسب منجر به عقب ماندگی برخی از کشورهای آسیایی شده است. با این حال با رشد و توسعه کشورهای پیشرفته و به کارگیری نیروی کار ارزان آسیا، به عنوان غول اقتصادی آینده در دنیا شناخته خواهد شد. استفاده حداکثری از ظرفیت های تولیدی در ایران و همچنین ایجاد بازار فروش مطمئن برای محصولات می تواند در تحقق بخشی به جهش تولید بسیار کمک کننده باشد.

جهش تولید در کشورهای اروپایی

تولید به عنوان یکی از مهم ترین عوامل مؤثر در توسعه اقتصادی یک کشور شناخته می شود و جهش تولید علاوه بر افزایش تولیدات داخلی، تصحیح یا تغییر قوانین پیشگیرانه و مدیریت سیاست های حاکم بر صادرات و واردات، به فرهنگ سازی و حمایت مردم نیز نیاز دارد. در سال های اخیر افزایش فرهنگ کار، حمایت مردم از کالاهای ساخت داخل (حتی با وجود اختلاف فاحش در کیفیت) و ارتقاء مهارت کارکنان در کشورهای اروپایی نقشی اساسی در رشد و توسعه اقتصادی این کشورها ایفا کرده است.

اهمیت تولید در جهان را می توان به کمک آمار منتشر شده از سوی سازمان تجارت جهانی، دریافت. طبق این آمار 80 درصد از تجارت کشورها همچنان مربوط به کالا و فقط 20 درصد به زمینه های خدماتی اختصاص دارد. (5)

در ادامه این مطلب با بررسی کشورهای اروپایی پیش گام، اهمیت تحقق جهش تولید را بیشتر درک خواهیم کرد.

وضعیت کنونی اقتصاد اروپا

کشورهای اروپایی امروزه در رده بندی های قابل استناد، جزو برترین کشورهای موفق دنیا در مسائل اقتصادی شناخته می شوند. این موفقیت حاصل تلاش، حمایت و همکاری مردم و مسئولان دولتی است.

در پایان سال 2020 مرکز آمار اتحادیه اروپا گزارشی از رشد اقتصادی کشورهای اروپایی منتشر کرد:

متوسط رشد اقتصادی 19 کشور عضو منطقه یورو (بلژیک، آلمان، استونی، ایرلند، یونان، اسپانیا، فرانسه، ایتالیا، قبرس، لتونی، لیتوانی، لوکزامبورگ، مالت، هلند، اتریش، پرتغال، اسلوونی، اسلواکی و فنلاند) برابر با 5/12 + درصد بوده است.

متوسط رشد اقتصادی 27 کشور عضو اتحادیه اروپا (بلژیک، آلمان، استونی، ایرلند، یونان، اسپانیا، فرانسه، ایتالیا، قبرس، لتونی، لیتوانی، لوکزامبورگ، مالت، هلند، اتریش، پرتغال، اسلوونی، اسلواکی، فنلاند، بلغارستان، مجارستان، لهستان، دانمارک، سوئد، کرواسی، جمهوری چک و رومانی) برابر با 5/11 + بوده است.

سه کشور فرانسه، اسپانیا و ایتالیا با رشد اقتصادی برابر با 7/18 درصد، 7/16 درصد و 9/15 درصد، در صدر قرار گرفته اند.

کشورهای لیتوانی، فنلاند، استونی و یونان نیز با رشد اقتصادی برابر با 8/3 درصد، 3/3 درصد، 3/3 درصد و 3/2 درصد در انتهای این لیست قرار دارند. (6)

سیر تکامل و پیشرفت در اروپا
پس از جنگ جهانی، کشورهای اروپایی با تغییر سیاست های حاکم بر شرایط اقتصادی کشورها، روند رو به رشدی را در پیش گرفتند و این توسعه اقتصادی همچنان نیز ادامه دارد:

انگلستان

تا قرن شانزدهم میلادی، بریتانیا با اقتصاد سرمایه داری اداره می شد اما از آن پس با وضع تعرفه های بالای وارداتی برای محصولات کشاورزی و عدم اجازه رقابت محصولات خارجی و داخلی به سیاست تقویت تولید داخل روی آورد و این تولید همه جانبه از تولیدات داخلی به شکوفایی اقتصادی منجر شد.

به عنوان مثال برای رشد نساجی، با وضع قوانین پیشگیرانه جلو خام فروشی پشم را گرفته و با برپایی کارگاه های کوچک در سراسر انگلستان، سعی کردند به رشد این صنعت کمک کنند. بنابراین با وجود اینکه می دانستند محصولاتشان نسبت به نمونه های خارجی کیفیت کمتری دارند، تولید را آغاز کرده و با جلب همکاری مردم، این صنعت را به خودکفایی رساندند.

فرانسه

کشور فرانسه که در زمان جنگ جهانی دوم وضعیت اقتصادی بسیار بدی داشت، فرهنگ سازی را به عنوان بهترین راه حمایت از تولید داخلی انتخاب کرد و برای ترغیب مردم کمپین‌های حمایتی با عناوینی مانند: خرید کالای صد در صد فرانسوی تشکیل داد، فیلم های مستند گوناگون ساخت و به دنبال آن قوانین جدیدی وضع کرد. کمرگ اجازه واردات کالاهایی که در کشور فرانسه نیز ساخته می شد نمی داد و مردم نیز پذیرفتند که برای حمایت از تولیدات داخلی، بهایی گران تر از محصولات خارجی مشابه بپردازند. به عنوان مثال نشریه بلومبرگ در سال ۲۰۱۱ در مقاله ای اعلام کرد ۵۰% مردم فرانسه برای حمایت از تولید داخل حاضرند ۵ تا ۱۰ درصد قیمت بالاتری هم پرداخت کنند.

از طرف دیگر دولت فرانسه و در راس آن مونتبرگ وزیر بازسازی صنعتی در آن دوره، با لغو تعهدات این کشور با سازمان تجارت جهانی و همچنین قوانین مخل تولید داخل، قدم های جدی تری نیز برداشتند.

آلمان

کشور آلمان که معروفیت بالایی در نظم و دقت دارد، به مرتبه ای رسید که حتی با وجود تولید کنندگان مانند چین، ابزار آلات با دقت بالا تولید کرده و صادر نیز می کند. کشور آلمان از لحاظ اقتصادی در جایگاه پنجم دنیا قرار دارد و این جایگاه را مدیون سیاست مدیریتی ویژه افزایش صادرات – کاهش وابستگی وارداتی و به علاوه افزایش تعرفه‌ها است. سال‌های ۱۹۴۹ تا ۱۹۶۶ دوره توانمند شدن صنایع آلمان شناخته می شوند. (7) و (8)

بحران های اقتصاد جدی اروپا

عوامل متعددی در پیشرفت اقتصادی یک کشور نقش دارند؛ شامل: حمایت از تولید داخل، جهش تولید، آموزش و ارتقاء مشاغل و نیروهای کار و...

رشد و توسعه اقتصادی کشورهای اروپایی پس از رنسانس و به دنبال آن انقلاب صنعتی به سرعت آغاز گردید. افزایش به کارگیری سرمایه ها و نیروهای کاری در کنار افزایش بهره وری عوامل مؤثر در تولید و استفاده از تمامی ظرفیت های ممکن، رشد اقتصادی را در پی داشت و افزایش ظرفیت های تولیدی (فیزیکی و انسانی) از لحاظ کمی، منجر به توسعه اقتصادی این کشورها گردید. (9)

در حیطه اقتصادی، اروپا زیر نظر سازمان تجارت جهانی با آمریکا، مشارکت و همکاری دارد. به عبارت دیگر آمریکا، این ابر قدرت اقتصاد در جهان، بیشترین میزان سرمایه گذاری، تجارت و شراکت را با کشورهای اروپایی دارد. از این رو در سال 2007 بحران مالی بی سابقه در آمریکا، به کشورهای انگلستان، آلمان و فرانسه که مبادلات گسترده اقتصادی با این کشور داشتند، گسترش یافت و پیامدهایی مثل کسری بودجه، بدهی، افزایش نرخ بیکاری، کاهش تجارت جهانی، کاهش صادرات و واردات، تولید تولید ناخالص داخلی، کاهش ارزش واحد پولی و مانند آن را در پی داشت.

فرانسه، آلمان و انگلستان برای مقابله با این بحران سیاست های پولی و بانکی هماهنگی را اجرا نمودند، نرخ بهره را کاهش دادند، موانع تجارت جهانی را رفع نمودند و سیاست های اصلاحی را برای ثبات مالی اعمال کردند.

رکود اقتصادی بیش از 18 ماه به طول انجامید. بدهی ها به مرز 8/152 میلیارد پوند رسید. تولید ناخالص داخلی این کشور در سال 2011 به میزان 9/0 کاهش یافت و میزان صادرات نیز با افت 3/1 درصد رو به رو شد. از این رو 2009-2010 از سوی کارشناسان بدترین سال مالی بعد از جنگ جهانی دوم در انگلستان برشمرده می شود.

کاهش قدرت خرید مردم، افزایش نرخ بیکاری و رکود فعالیت ها از جمله پیامدهای ناشی از بحران اقتصادی در فرانسه بود. تولید ناخالص داخلی با رشد منفی 2/0 درصدی رو به رو شد و تعداد گردشگران خارجی به یک سوم کاهش یافت. بنابراین کشور فرانسه برای حفظ ثبات 3 درصدی تعیین شده از سوی اتحادیه اروپا، کسری بودجه هفت درصدی اش را به 7/5 درصد از تولید دخلی رساند.

تولید کنندگان آلمانی با کاهش شدید تقاضا در سطح جهانی رو به رو شدند، و با توجه به اینکه صنعت یکی از مهم ترین ستون های اقتصاد آلمان شناخته می شد، بحران مالی و بدهی منطقه یورو تأثیر منفی شدیدی بر تقاضای کالاهای صنعتی آلمان داشت. (مهم ترین بخش های صنعتی آلمان شامل: خودروسازی، ساخت ماشین آلات صنعتی، الکترونیک و تولید صنایع شیمیایی هستند.) (10)

استفاده از تجربیات کشورهای اروپایی در جهش تولید

هرچند ایران هم اکنون نسبت به کشورهای اروپایی موفق، در رده بسیار پایین تری قرار دارد، می تواند تجربه دولت های شناخته شده اروپایی را سر لوحه قرارداده و در کوتاه ترین زمان ممکن بیشترین میزان پیشرفت های اقتصادی را حاصل کند. این در حالی است که بخش های زیادی از نیازهای ایران امروز وابسته به واردات است، و این وابستگی تأثیر زیادی در کاهش تولید ملی خواهد داشت.

تجربه کشورهای توسعه یافته اقتصادی نشان می دهد، تشکیل و ترویج بنگاه های کوچک و متوسط در سطح کشور علاوه بر اشتغال زایی، جهش تولید را رقم خواهد زد. به علاوه رفع موانع و باورهای غلط، با به کارگیری ظرفیت های خالی اقتصادی در ایران، می تواند زمینه ساز جهش در تولید و ادامه این روند تا دستیابی به رشد اقتصادی باشد.

برخی از اقدامات احتمالی که با الگو برداری از موفقیت کشورهای اروپایی قابل اجراست عبارتند از:

1.تصحیح باورهای غلط

مثلاً تزریق پول، اختصاص تسهیلات و افزایش امکان دریافت وام، برای رونق تولید الزامی است.

2.براورد پیش نیازها

مثل کاهش بازدهی فعالیت های موازی تولید، یا افزایش مالیات بخش های غیر مولد و کاهش مالیات تولید کنندگان.

3.رفع موانع

شامل تأمین مواد اولیه ارزان قیمت و همچنین فراهم کردن فرصت فروش و صادرات.

یکی از مثال های موفق تأثیر جهش تولید در توسعه و رونق اقتصادی مربوط به عملکرد کشور ترکیه در دوره ریاست جمهوری رجب طیب اردغان است. جهش تولید، کشور ترکیه را به یکی از بزرگترین صادر کنندگان اخیر در دنیا تبدیل کرده است. این در حالی است که ترکیه از لحاظ منابع و ذخایر نفت و گاز توانمندی نداشته و این نیاز خود را از طریق واردات برآورده می کند. بنابراین با نگاهی عمیق تر به مسئله جهش تولید، راهکارهای کشورهای مختلف و تأثیری که این امر بر پیشرفت اقتصادی خواهد داشت، این طور برداشت می شود که به کارگیری بسترهای موجود و مدیریت مسئولان در حمایت و افزایش تولیدات داخلی، امری دست یافتنی و قابل اجرا است.

برخی از این بسترهای قابل پیگیری به این شرح هستند:

کاهش یا محدود کردن واردات کالاهایی که مشابه داخلی دارند.

عدم اتکا به درآمد های نفتی

سختگیری در تخصیص منابع ارزی به بخش های وارداتی

تغییر الگوی مصرف از طریق فرهنگ سازی

رشد چشمگیر برندهای داخلی و جایگزینی آن ها با برندهای مشابه خارجی

جایگزین کردن سیاست تولید به جای صادرات منابع و مواد اولیه

چرا جهش در تولید ضروری است؟

جهش که در علم اقتصاد به افزایشی محسوس و غیر منتظره اطلاق می‌شود، با توجه به شرایط فعلی اقتصاد ایران که نیاز به بهبود عمده در شاخص‌های اقتصادی دارد، برای بیان شعار سال انتخاب شده است.

طبق نظر دکتر بیت الله اکبری، در دوره کنونی اقتصاد ایران، یکی از واقع بینانه‌ترین تصمیمات خروج از درآمد نفتی و توجه به تولید داخلی است. برای تحقق جهش تولید درآمدها به جای پس انداز باید به سمت تولید روانه شوند. طبق نظریه «روستو» در فرایند توسعه، یک دوره به نام جهش وجود دارد که در کشورهای سنتی ابتدا باید از این مرحله عبور کرد. به عبارت دیگر گام پیشین توسعه یافتگی، جهش تولید است؛ که برای تحقیق، نیاز به تقویت زیرساخت های تولیدی، نوآوری، تکنولوژی و همچنین حمایت های دولت، قوانین تسریع کننده دارد. (11)

بر همین اساس عواملی مانند کاهش شدید درآمدهای حاصل از نفت، محدودیت منابع ارزی دولت، کاهش ارزش پول ملی و تحریم‌های اقتصادی به عنوان بسترهای اقتصادی جهش تولید در ایران شناخته می شوند. در واقع اهمیت جهش تولید زمانی آشکار می‌شود که با همکاری مردم و مسئولین و افزایش تولید ناخالص ملی در آینده‌ای نه چندان دور، شاهد کاهش نرخ بیکاری، افزایش قدرت خرید، رفاه و پیشرفت اقتصادی ایران باشیم. جهش تولید علاوه بر فراهم کردن زمینه توسعه اقتصادی، باعث افزایش دستمزها و به دنبال آن افزایش سرمایه گذاری خواهد شد که اگر این سرمایه گذاری به درستی هدایت شود، به سمت بازار سکه و ارز نخواهد رفت و راه را برای جهش تولید نیز هموارتر می‌کند.

جهش تولید در صنایع مادر در جهان

صنایع مادر به عنوان منابع اصلی رشد اقتصادی و تولیدی یک کشور، برای تحقق جهش تولید بسیار حائز اهمیت هستند. از آنجا که در سال‌های اخیر شرکت‌های فعال در حوزه صنایع جامعی مثل نفت، گاز، پتروشیمی، خودروسازی و غیره از سوی سازمان مدیریت صنعتی کشور به عنوان شرکت‌های برتر و موفق ایران معرفی شده اند، به نظر می رسد توجه بیشتر به تجربیات کشورهای پیشرفته در گسترش تولیدات داخلی و رشد اقتصادی با جهش در تولید، می‌تواند زمینه ساز تحقق این شعار کاربردی در پیشرفت هرچه بیشتر ایران عزیز باشد. در ادامه این مطلب نکات برجسته‌ای از جهش در صنایع جامع و کلیدی در کشورهای موفق اقتصادی، مطرح خواهد شد.

جایگاه صنایع مادر در صنعت

مایکل پورتر اقتصاددان معروف آمریکایی، صنعت را مجموعه‌ای از سازمان‌های فعال در یک حوزه (تولید کنندگان، تجار، ارائه دهندگان خدمات و...) می داند که نیازهای بنیادین یکسانی را برطرف کرده، و خدمات یا محصولاتشان به نوعی جایگزین یکدیگرند.

استانداردهای مختلفی برای طبقه بندی صنایع وجود دارند، مانند ISIC – NACE – NAICS , SIC . بر اساس این استاندارها صنایع به عناوین مختلفی شامل کشاورزی، حمل و نقل، هنر- سرگرمی- تفریحی، فعالیت‌های مالی- بیمه و... دسته بندی می شوند. به طور کلی فرایند تولید، متد بازاریابی، مدیریت، میزان سرمایه، ماشین آلات و مواد اولیه مورد استفاده، عوامل مؤثر در تقسیم بندی صنایع به شمار می‌روند. (12) و (13)

در این میان صنایع وسیعِ با اهمیت و اعتبار بالا، تحت عنوان صنایع مادر (جامع یا صنایع فناوری بزرگ) شناخته می شوند؛ که با فناوری‌های متعدد و تکنولوژی‌های برتر سروکار داشته، پیچیده و چندجانبه بوده، مبنای بسیاری از صنایع کوچک و متوسط هستند، دارای خصوصیات منحصر به فردی هستند که براین اساس ارزش گذاری می شوند، و نیاز به حجم بالایی از قطعات، امکانات، خدمات و نیروی کار دارند. مانند صنعت خودروسازی، نفت و گاز، فولاد، مسکن و... (14) و (15)

جایگاه صنایع مادر در اقتصاد

آلن فیشر، کالین کلارک و ژان فوراسیه در نیمه اول قرن بیستم برای نمایش اقتصاد صنعتی، فعالیت‌های اقتصادی را به سه بخش اصلی تقسیم کردند:

1.بخش اول (Primary) : استخراج مواد اولیه

این بخش شامل استخراج و تولید مواد خام است و فعالیت هایی مانند ماهیگیری، کشاورزی، جنگلبانی، کار در معدن و به طور کلی استخراج مواد اولیه را در بر می گیرد.

2.بخش دوم (Secondary) : تولید

این بخش مربوط به تولید کالاهای تمام شده و شامل ساخت و ساز، تولید و تأسیسات است.

3.بخش سوم (Tertiary) : خدمات

این بخش مربوط به ارائه کالاها و خدمات غیر مستقیم به مصرف کنندگان است. به عنوان مثال: خرده فروشی، گردشگری، خدمات بانکداری، فعالیت‌های مرتبط با تفریحات و سرگرمی و همچنین IT. (16) و (17)

بخش اول که شامل استخراج و تأمین مواد اولیه است، می‌تواند شامل منابع تجدید ناپذیری همچون نفت، گاز و زغال سنگ باشد و یا منابع تجدیدی پذیری مانند ماهی، پشم یا نیروی باد را در برگیرد. صنایع مادر نیز با توجه به اینکه مرحله اولیه هرنوع تولید شناخته می شوند و فراورده حاصل از آن ها، از ضروریات بخش دوم است، در این مرحله از تقسیم بندی اقتصاد قرار می گیرند.

کشورهای پیشرو در تولید صنایع مادر

صنایع مادر یا Key Industries که اساس شکل گیری و پیشرفت سایر انواع تولیدات محسوب می شوند، شامل صنایع مختلفی از جمله: نفت، گاز، پتروشیمی – کشاورزی – صنعت خودور – مسکن و... هستند. در ادامه به معرفی برترین‌های هر حوزه می پردازیم تا نقش این صنایع ارزشمند در پیشرفت اقتصاد و توانمندی کشورها آشکارتر شود.

نفت، گاز، پتروشیمی

طبق رده بندی اعلام شده در سایت offshore-technology.com (یکی از سایت‌های پیشرو در تأمین محصولات نفت و گاز دریایی) 10 کشور اول در زمینه صنعت نفت که بیشترین میزان تولید این محصول اساسی را دارند، به ترتیب عبارتند از:

ایالات متحده با تولید تقریباً 12 میلیون بشکه نفت در روز (mbbl / day)

روسیه با تولید تقریبی 2/11 mbbl/day

عربستان صعودی با تولید حدود 11 میلیون بشکه در روز

عراق با تولید میزان بیش از 4 mbbl/day

ایران با تولید حدوداً 990/3 mbbl/day

چین با تولید روزانه 980/3 میلیون بشکه نفت در روز

کانادا با تولید روزانه 7/3 mbbl/day

امارات متحده عربی با تولید روزانه حدود 3 mbbl/day

کویت با تولید حدودی 92/2 بشکه در روز

و برزیل با تولید روزانه 5/2 بشکه نفت در روز (18)

کشاورزی

10 کشور برتر در زمینه کشاورزی و محصولات زراعی به صورت زیر رتبه بندی شده اند:

چین

کشور چین تنها 7٪ از زمین های قابل کشت جهان را داراست اما با این تکنولوژی حدود 22٪ از جمعیت جهان را تأمین می کند.

ایالات متحده آمریکا

کشاورزی در ایالات متحده پس از سال 1990 هر ساله 5 درصد گسترش می یابد. علاوه بر این، میزان تولید هر کشاورز نیز سالیانه 84/0 درصد افزایش خواهد داشت.

برزیل

از لحاظ تاریخی برزیل یکی از شناخته شده‌ترین کشورها در زمینه کشاورزی است. به طوری که حتی اقتصاد این کشور نیز بر پایه کشاورزی بنا شده است. در حدود 41٪ از کل زمین های کشاورزی جهان در برزیل واقع شده، و این سرزمین با 1/2 میلیارد هکتار مساحت، 4/867 میلیون هکتار مساحت زراعی دارد.

هند

کشاورزی در هند حدود 58٪ از درآمد زندگی هندیان را تأمین می کند. طبق آمارهای منتشر شده اخیر، کشاورزی منبع اصلی درآمد نیمی از جمعیت هندوستان است، و به میزان 17 تا 18 درصد نیز، به تولید ناخالص داخلی آن ها کمک کرده است.

روسیه

حدود 13٪ از زمین های کشاورزی روسیه، برای تولید چغندر قند، گندم و سیب زمینی مورد استفاده قرار گرفته اند. به علاوه، حدود 6٪ از کل تولید ناخالص داخلی روسیه، توسط صنعت کشاورزی حاصل می‌شود. به این ترتیب، صنعت کشاورزی روسیه 16٪ از فرصت های اشتغال را برای عموم مردم این سرزمین فراهم می کند.

فرانسه

کشور فرانسه به طور تقریبی 730000 مزرعه دارد؛ و حدوداً 7٪ از مردم این کشور نیز از کشاورزی یا بخش های مشابه آن در صنایع شیلات و جنگلداری کسب درآمد می کنند.

مکزیک

محصولات مهم کشور مکزیک شامل گندم، نیشکر، فلفل، ذرت، موز، آووکادو، لوبیا، میوه های گرمسیری و غیره هستند. در مکزیک، حدود 15٪ از زمین ها برای صنعت کشاورزی و حدود 50٪ از آن ها برای صنعت دامپروری استفاده می شود.

ژاپن

کشاورزی ژاپن فقط 2٪ از تولید ناخالص داخلی را در این کشور تشکیل می دهد. حدود 10٪ از مردم این سرزمین در مزارع زندگی می کنند. آن ها کاملاً از فرهنگ غذای سنتی ژاپنی که از برنج همراه با غلات، ماهی، سبزیجات، گیاهان کوهستانی و سایر مواد غذایی تشکیل شده است، حمایت می کنند.

آلمان

در آلمان تقریباً نیمی از زمین‌ها به کشاورزی اختصاص دارند. این کشور رتبه سوم جهان را در زمینه صادرات محصولات کشاورزی داراست و تقریباً 10 درصد کشاورزان آلمانی، به کشاورزی ارگانیک مشغول هستند.

ترکیه

استخدام حدود 100 میلیون نفر برابر با 2/19 درصد از کل استخدام‌های سال 2018 ترکیه، در زمینه فعالیت‌های کشاورزی بوده است. کشور ترکیه در تهیه مواد غذایی خودکفا است. این سرزمین دارای شرایط آب و هوایی مناسب، خاک حاصلخیز و بارندگی قابل توجهی است که تولید هر نوع محصول را امکان پذیر می کند. (19)

صنعت خودرو سازی

کشورهای پیشرو در زمینه تولید خودرو به این ترتیب درجه بندی شده اند:

چین که به عنوان بزرگترین تولید کننده جهان شناخته می شود، تولید کننده اصلی خودرو نیز هست. تولید سال 2019 این کشور، منجر به تکمیل تقریباً 26 میلیون وسیله نقلیه موتوری یا حدود 28٪ از کل ماشین ها و کامیون های تولید شده در جهان شد.

ایالات متحده آمریکا در سال 2019، حدود 11 میلیون ماشین و کامیون تولید کرده است، و به این ترتیب با کمتر از 12 درصد سهم بازار، به عنوان دومین تولید کننده بزرگ خودرو در جهان شناخته می‌شود.

ژاپن 7/9 میلیون از کل وسیله های نقلیه تولید شده در سال 2019 که برابر با 5/10٪ از کل خودروهای ساخته شده در سطح جهانی می‌باشد را ساخته است. این کشور 3/8 میلیون خودروی سواری و تقریباً 4/1 میلیون وسیله نقلیه تجاری تولید کرده است.

خودروسازان برتر آلمانی از جمله فولکس واگن، BMW AG و Daimler AG در سال 2019 تقریباً 7/4 میلیون ماشین تولید کردند. البته این رقم در حدود 9٪ نسبت به سطح تولید سال 2018 و 4/17٪ نسبت به سطح تولید سال 2017 کاهش داشته است.

اتومبیل‌های ساخت هند اگرچه در آمریکا یا اروپا شناخته شده نیستند، اما این کشور برای جمعیت بیش از 3/1 میلیارد نفری خود وسایل نقلیه تولید می کند. هند در سال 2019 میزان 5/4 میلیون وسیله نقلیه تولید کرد. تقریباً 80٪ از وسایل نقلیه تولیدی هند اتومبیل سواری و 20٪ وسایل نقلیه تجاری بودند.

مکزیک و کره جنوبی هر دو در رتبه شش رده بندی جهانی قرار می گیرند. با اندکی اختلاف در سال 2019، مکزیک 38/1 میلیون ماشین سواری و 6/26 میلیون وسیله نقلیه تجاری و به طور کلی 9/3 میلیون وسیله نقلیه تولید کرده است، و با وجود کاهش 8/2 درصدی در تولید، اندکی بالاتر از کره جنوبی قرار می گیرد.

برزیل طبق آمار منتشر شده در سال 2019، میزان 94/2 میلیون وسیله نقلیه تولید کرده است.

اسپانیا با تولید حدود 82/2 میلیون وسیله نقلیه در سال 2019 در رده هشتم جهانی قرار گرفت. البته این کشور نسبت به سال‌های گذشته حدود 9 درصد کاهش تولید را نشان می‌دهد. پس از اسپانیا، کشور روسیه با تولید 72/1 میلیون ماشین، در سال 2019، در جایگاه دهم رده بندی جهانی تولید کنندگان خودرو قرار می گیرد. (20) و (21)

جهش در تولید صنایع مادر در جهان

صنعتی شدن یعنی دوره تحول از اقتصاد کشاورزی به اقتصاد شهری و تولید انبوه، همواره با رشد سرانه تولید ناخالص داخلی همراه بوده است. کمتر از 20٪ از جمعیت جهان در کشورهای صنعتی زندگی می کنند، با این وجود بیش از 70٪ از تولید جهان را تشکیل می دهند. گذار از جامعه کشاورزی به صنعتی آسان نیست اما گامی برای فرار از فقر در کشورهای کمتر توسعه یافته (LDC) ضروری است.

اولین دوره صنعتی سازی در انگلیس و بین سال های 1760 و 1860 اتفاق افتاد. مورخان درباره ماهیت دقیق و علل این اولین انقلاب صنعتی اختلاف نظر دارند، اما این اولین دوره از رشد اقتصادی در تاریخ جهان است. صنعتی شدن در اوایل قرن نوزدهم به ایالات متحده رسید و سرانجام قبل از پایان قرن به اکثر کشورهای اروپای غربی گسترش یافت.

تحقیقات اقتصادی و تاریخی نشان داده است که صنعتی سازی با افزایش تحصیلات، طول عمر بیشتر، رشد درآمد فردی و ملی و همچنین بهبود کیفیت کلی زندگی ارتباط دارد. به عنوان مثال، هنگامی که انگلیس در حال صنعتی شدن بود، کل درآمد ملی این کشور از 1801 پوند به 1901 پوند، یعنی بیش از 600٪ افزایش یافت. به علاوه تا سال 1850 میلادی، کارگران در ایالات متحده و انگلیس به طور متوسط 11 برابر بیشتر از کارگران در کشورهای غیر صنعتی درآمد داشتند.

به طور کلی ثابت شده است که این تأثیرات دائمی و تجمعی است؛ به طوری که تا سال 2000، درآمد سرانه در کشورهای کاملاً صنعتی 52 برابر کشورهای غیرصنعتی بود. در واقع، صنعتی سازی، کارهای سنتی را مختل کرده یا تغییر می‌دهد، و همچنین کارگران را به سمت فعالیتی با ارزش تر و مولدتر که همراه با کالاهای سرمایه ای بهتر است نیز، ترغیب می کند.

شاید هیچ انقلاب صنعتی ای، به اندازه آنچه بین سال های 1950 و 2000 میلادی در هنگ کنگ اتفاق افتاد سریع و غیر منتظره نبود. به طوری که در کمتر از دو نسل، قلمرو کوچک آسیا به یکی از ثروتمندترین جمعیت های جهان تبدیل شد. مساحت هنگ کنگ فقط 1000 کیلومتر مربع است، و فاقد منابع طبیعی قدرت های بزرگ صنعتی، مانند ایالات متحده و آلمان است. با این حال، دوره صنعتی شدن آن با صادرات پارچه آغاز شد و به دنبال آن مشاغل خارجی به طور فزاینده ای جذب فعالیت در هنگ کنگ شدند. جایی که مالیات کم بود، هیچ قانون حداقل دستمزدی وجود نداشت و هیچ تعرفه یا یارانه ای برای تجارت بین الملل موجود نبود.

همه این شواهد و مثال‌ها نشان دهنده اهمیت توجه به تولید داخل و گسترش صنعت، در بهبود و توسعه وضعیت اقتصادی و ارتقاء سطح کیفی زندگی مردم است. (22)

جهش تولید در صنایع مادر در ایران

رشد اقتصاد جهان در درجه اول از کشورهای در حال توسعه حاصل خواهد شد، زیرا آن ها هنوز به صنعتی شدن احتیاج دارند و در نهایت توانایی انجام این کار را نیز دارند. در ژانویه سال 2020، صندوق بین المللی پول (IMF) چشم انداز جهانی خود را برای سال 2020 ارائه داد و بیشترین میزان رشد در این چشم انداز، مربوط به کشورهای در حال توسعه بود.

صندوق بین المللی پول پیش بینی کرد که رشد اقتصادی در ایالات متحده 2٪ ، در منطقه یورو 3/1٪ ، انگلیس 4/1٪ و ژاپن 7/0٪ باشد. این پیش بینی می تواند در تقابل با رشد اقتصادی مورد انتظار برای کشورهای در حال توسعه باشد که انتظار می رود 8/5 درصد در هند، 6 درصد در چین، 5/2 درصد در کشورهای درحال توسعه اروپا ، 5/3 درصد در جنوب صحرای آفریقا و 8/2 درصد در خاورمیانه و آسیای مرکزی باشد.

انقلاب صنعتی با افزایش تولید، به روش کارآمد و بهبود کیفیت زندگی برای مردم در کشورهای صنعتی، جهان را تحت تأثیر قرار داد. از آنجا که کشورهای در حال توسعه کاملاً صنعتی نیستند، همراستا با کسب سود بیشتر می‌توانند منجر به رشد شدید سطح زندگی و شرایط کلی بهتر برای شهروندان خود نیز باشند.

جهش تولید و نقش آن در صادرات کشورهای پیشتاز

تولید یکی از اولین و مهمترین عوامل تاثیر گذار بر اقتصاد کشورهاست. توجه به مبحث جهش تولید پدیده هایی مانند خام فروشی و تکیه به استفاده بی رویه از منابع طبیعی کشور را کاهش داده، و در مقابل آن، رونق تولید و ایجاد ارزش افزوده را برای اقتصاد کشور به ارمغان می آورد. با مطالعه در تاریخچه روند پیشرفت قدرت های اقتصادی جهان مشاهده می شود که به دست آوردن بازار جهانی از طریق ارائه تولیدات مناسب همواره در راس برنامه ریزی ها قرار داشته است. به جهت تبیین اهمیت تولید می‌توان گفت که آمارهای اقتصادی جهان نشان می دهد که حدود 80 درصد از درآمد بین المللی کشورها، در طبقه تجارت کالا قرار داشته و تنها 20 درصد از این درآمد به بخش خدمات تعلق دارد.

بنابراین در بین فرایند های مختلف اقتصادی توجه به فرایند های تولیدی یکی از بهترین روش ها برای ایجاد اشتغال و توانمند سازی اجتماعی است. در سیاست های مبتنی بر جهش تولید، مشاغل و تخصص های تولیدی توسعه یافته و تنوع می یابند. رویکرد جایگزینکردن واردات و تامین کالاها و نیازهای داخلی کشور از طریق افزایش تولیدات داخلی و گسترش صادرات یکی از مهمترین استراتژی ها در رشد اقتصادی کشورهاست.

عوامل موثر بر پیشرفت اقتصادی در کشورها

جهش تولید یکی از استراتژی‌های مناسب برای پیشرفت در اقتصاد کشورهاست، افزایش میزان تولید، افزایش اشتغال و کاهش نرخ بیکاری، کاهش خام فروشی، افزایش درآمد دولت و امکان صرف بودجه بیشتر برای پروژه‌های عمرانی و رفاهی عمومی، افزایش صادرات و به دنبال آن افزایش ارزش واحد پول ملی همه از تاثیرات مثبت جهش تولید بر پیشرفت اقتصادی هستند. درادامه به بررسی و تبیین نقش فاکتورهای مهم بر پیشرفت اقتصادی در کشورها می پردازیم:

نقش بهره وری نیروی کار بر پیشرفت اقتصاد

یکی از پایه‌ای‌ترین فاکتورهای موثر بر تحقق جهش تولید و رونق اقتصادی در کشورها، میزان بهره وری نیروی کار است. عدم تطابق بین مهارت‌های موجود در جامعه و مهارت‌های مورد نیاز برای توسعه تولید، یکی از مهمترین مشکلات در این مسیر است. در این راستا حمایت کارفرمایان، انجام آموزش‌های دوره‌ای و مهارت آموزی فردی و گروهی، منجر به ارتقا صلاحیت کارکنان شده و حضور کارکنان ماهر و توانمند علاوه بر این که به افراد در دستیابی به موقعیت‌های شغلی و اجتماعی بهتر یاری می رساند، کارایی سیستم تولید را نیز افزایش داده و امکان تولید محصول با کیفیت بالاتر فراهم خواهد شد.

در کشور‌های توسعه یافته، یکی از کلیدی‌ترین عوامل استفاده از افراد متخصص در جهت پیشرفت و رونق تولید با هدف استفاده از از اندیشه، توان و خلاقیت این افراد است. به علاوه با افزایش ظرفیت تولید داخلی فرصت‌های شغلی بیشتری مهیا شده و با اشتغال افراد بیشتر، جامعه به سطح رفاه اجتماعی بالاتری دست می یابد. عامل موثر دیگر توجه به سلامت کارکنان است. با توجه به رابطه معکوس بین نرخ مرگ و میر و رشد اقتصادی توجه به سلامت نیروی کار و افزایش امید به زندگی بر بهره وری و رشد اقتصادی کارکنان تاثیر مستقیم دارد. (23)

امیدواری و اعتماد عمومی و پیشرفت اقتصاد

یکی از مهمترین مولفه‌ها در پیشبرد اهداف اقتصادی در کشورها، میزان امیدواری و اعتماد عمومی افراد جامعه به آینده اقتصادی کشور است. امیدوار بودن جامعه به ساختن آینده‌ای بهتر و بهبود شرایط در بستر چشم اندازهای اقتصادی ارائه شده توسط دولت‌ها از عوامل بسیار تاثیرگذار در موفقیت و پیشرفت اقتصاد است. در صورت وجود اعتماد عمومی، مردم به سرمایه گذاری تشویق شده و با نیروی کار، تخصص و یا سرمایه مالی خود دولت را تحقق برنامه‌های خود یاری می رسانند. (24)

تاثیر تکنولوژی های نوین بر پیشرفت اقتصادی

یکی از عوامل موثر بر رشد اقتصادی کشورها، افزایش سطح به کار گیری تکنولوژی و سرمایه گذاری جهت ارتقا در بخش های مهم، مانند کشاورزی و صنایع تبدیلی است. تاثیر مثبت استفاده از تکنولوژی های نوین را در افزایش راندمان و بهره وری در تجارب کشور های مختلف جهان ثبت شده است. تحقیقات و تجارب جهانی نشان داده است که کشورهایی که برای دستیابی به توسعه و رونق اقتصادی بر افزایش بهره وری تاکید داشته اند، نسبت به کشورهایی که بر منابع طبیعی و فیزیکی خود تاکید دارند، رشد سریع تری را تجربه کرده اند.

رشد استفاده از تکنولوژی، درآمد بخش کشاورزی را افزایش می‌دهد و از طرف دیگر، افزایش تولید و افزایش عرضه محصولات غذایی را به دنبال دارد؛ در نتیجه قیمت مواد غذایی کاهش یافته و امکان صادر کردن مازاد تولید و کسب درآمد بین المللی برای کشور نیز مهیا می‌شود. (24)

تاثیر جهش تولید بر صادرات

تقویت زیر ساخت‌های تجاری و فراهم کردن زمینه صادرات کالاها به سایر کشورها در کنار برنامه ریزی برای تولید کالاهای مورد نیاز داخلی و کاهش واردات، همه گام‌های موثری در راستای دستیابی به جهش تولید هستند. در این شرایط است که به تدریج کشورها از وارد کننده به صادر کننده مبدل خواهند شد. جلوگیری از خام فروشی محصولات و انجام فرایند‌های تکمیلی در داخل کشور در عین حفظ کیفیت و تولید محصولی مطابق با نیاز مشتریان داخلی با هزینه کمتر، همگی باعث افزایش تمایل مصرف کننده داخلی به استفاده از تولیدات داخل کشور می‌شود.

در این شرایط مصرف کننده می‌تواند نیاز خود را با پرداخت هزینه کمتر تامین کرده و افزایش تقاضا، تولید کننده را به سمت افزایش ظرفیت تولید تشویق می‌کند. که نتیجه این امر علاوه بر اشتغال زایی برای نیروی کار داخلی، فراهم کردن زمینه برای صادرات محصول با کیفیت به خارج از مرزهای کشور است. (25)

تراز تجاری هر کشور اصطلاحی است که مقدار خالص مبادلات بین المللی آن کشور را نشان می‌دهد. در واقع تراز هر کشور از اختلاف میزان دقیق صادرات از میزان دقیق واردات آن کشور به دست می آید. جهش تولید راهی برای دستیابی به تراز مثبت تجاری در کشورهاست و به این معنی است که کشور اقتصادی پویا داشته و میزان صادرات کشور از واردات آن بالاتر است.

جهش تولید یکی از عوامل افزایش تراز تجاری بوده و به دنبال آن به دلیل ورود مثبت ارز از کشورهای دیگر به چرخه اقتصاد، باعث بالارفتن ارزش واحد پول در این کشورها می‌شود. کشور چین یکی از نمونه‌های موفق در این زمینه است آمارها نشان می‌دهد که پس از انجام اصلاحات اساسی در نظام بانکی، چارچوب حقوقی و قوانین تجاری و نیز اجرای خصوصی سازی، اقتصاد چین رشد همه جانبه و قابل توجهی را آغاز کرده است. (26)

صنعت غذای مالزی مثال دیگری دراین دسته است، این صنعت با تمرکز دولت بر بخش کشاورزی و صنایع تبدیلی توانسته است محصولات خود را به بیش از 200 کشور در جهان عرضه کرده و درآمد قابل توجهی را کسب نماید.

جایگاه ایران در صادرات جهان

ایران پنجمین کشور جهان از نظر ذخایر معدنی طبیعی است و بیش از 7 درصد از منابع معدنی جهان را در اختیار دارد. ایران چهارمین کشور ثروتمند جهان از نظر ذخایر سوخت های فسیلی و ذخایر نفت و دومین کشور جهان از نظر میزان ذخایر گاز طبیعی است. اقتصاد ایران در سال های گذشته مبتنی بر فروش نفت بوده و صادرات غیرنفتی در اولویت اقتصادی کشور قرار نداشته است. در سال های اخیر به دلیل وجود تحریم ها و موانع موجود بر سر راه فروش نفت توجه به صادرات در برنامه کاری اقتصادی کشور قرار گرفته است.

دستیابی به جایگاه مناسبی در صادرات در جهان نیازمند ارتقاء کمی و کیفی لجستیک کشور، انجام برنامه ریزی ها و رایزنی ها برای کاهش هزینه های انتقال پول در حین انجام تجارت، حمایت دولت از صادر کنندگان برای حضور درنمایشگاه های بین المللی به سبب ارائه و معرفی محصولات تولیدی با کیفیت به بازار جهانی و حمایت از هزینه های برندینگ، برقراری جلسات به جهت تسهیل ارتباط موثر با سفارتخانه ها، برگزاری دوره ای نشست های تخصصی با حضور اقتصاد دانان مطرح به سبب بررسی چالش ها و موانع پیش روی صادرات و در نهایت تعیین سهمیه صادرات برای گروه های مختلف کالایی است. (27)

طبق آمار‌های منتشر شده در یازده ماه اول سال 1399، میزان صادرات قطعی غیرنفتی کشور (به استثنای نفت خام، نفت کوره و نفت سفید و همچنین بدون صادرات از محل تجارت چمدانی) بالغ بر 103.090 هزار تن و به ارزش 31.198 میلیون دلار تخمین زده شده که در مقایسه با مدت مشابه در سال قبل، کاهشی 17.92 درصدی در وزن و 18.83 درصدی در ارزش دلاری را تجربه کرده است. این صادرات به ترتیب ارزش به کشورهای چین، عراق، امارات، ترکیه و افغانستان صورت گرفته است. (28)

در سال 2019 کشور ایران در رتبه 69 ام صادرکنندگان جهان قرار گرفته است و بیشترین میزان صادرات کشور در حوزه صادرات نفت خام، مواد پلی اتیلنی و اکرلیک الکل‌ها بوده است. (29)

راه های بهبود شرایط صادرات با بهره گیری از جهش تولید

در شرایط کنونی توجه به بحث صادرات و کاهش موانع صادراتی کشور، یکی از مهمترین راهکار های مشخص شده برای نجات اقتصاد کشور است. ارتباطات تجاری علاوه بر دستاوردهای اقتصادی برای کشور یکی از پایه های اصلی توسعه مناسبات اجتماعی و سیاسی با سایر کشورهاست.

همان طور که در سیاست های ابلاغی در اقتصاد مقاومتی نیز بر افزایش تولید و توجه به افزایش صادرات تاکید ویژه ای شده است، بایستی از تولید هدفمند کالاها و خدمات صادراتی حمایت همه جانبه صورت گیرد. این حمایت ها شامل تسهیل قوانین و مقررات برای صادر کنندگان، تلاش برای ایجاد زیر ساخت ها به جهت گسترش خدمت تجاری و حمل و نقل، تشویق و جذب سرمایه گذاران خارجی برای تولید محصولات صادراتی در داخل کشور، برنامه ریزی تولید کالاهای تولیدی متناسب با نیاز صادرات، ایجاد ساز و کارهایی برای تسهیل مبادلات از طریق تهاتر است که با تحقق آن ها می توان شاهد رشد صادرات در کشور بود. (30)

یکی از راه کار های همسو با جهش تولید و استفاده از ظرفیت خالی کارخانجات، موضوع ورود موقت کالا است. این کار علاوه بر افزایش میزان تولید و فراهم آوردن موجبات اشتغال نیروی کار با بهره گیری از ظرفیت خالی واحد‌های تولیدی، منجر به رشد اقتصاد و افزایش درآمدهای ارزی نیز می شود. با این کار بخشی از امکانات و ظرفیت‌های داخلی که امکان صادرات دارند، فعال می شوند. (30)

اولویت قرار دادن تولید محصولات صادرات محور راهکار دوم در حوزه جهش تولید و افزایش صادرات است. برای تحقق این امر علاوه بر تولید محصول هدف دار در واحد‌های تولیدی، نیاز به توسعه زیر ساخت‌های تجاری مانند مراکز لجستیک، افزایش امکانات و تجهیز پایانه‌های صادراتی، تقویت ناوگان حمل و نقل برای صادرات و توسعه مراکز نمایشگاهی دائمی و فصلی و بازنگری در استانداردها و قوانین و مقررات بازرسی و صادرات نیز هست. (30)

عدم ارائه سورتینگ و بسته بندی مناسب محصولات تولید داخل به ویژه محصولات کشاورزی یکی از ضعف‌های تولیدات ایرانی در سال های اخیر شناخته شده است که مطالعه و سرمایه گذاری بر روی این امر می‌تواند در افزایش بازار پسندی محصولات تولیدی داخل به ویژه در صنعت کشاورزی و صنایع تبدیلی تاثیر مستقیم داشته باشد.

همچنین پیش بینی مراکز یکپارچه مالی مانند صرافی‌ها در مرزهای کشور و نیز تسهیلات کنسولی برای صدور راحت‌تر ویزا برای تجار و راننده‌های ماشین‌های حمل در مناطق مرزی می‌تواند گره‌ای از صادرات ایران باز کند.

نتیجه گیری و جمع بندی

قدرت‌های صنعتی بزرگ دنیا پس از پشت سر گذاشتن بحران‌های سنگین اقتصادی، با تکیه بر عواملی مانند ظرفیت علمی مناسب، تعدد نیروی کار، به خدمت گرفتن تکنولوژی و فنآوری نوین، انجام برنامه ریزی‌های کلان و استفاده بهینه از سرمایه‌های داخلی کشور توانسته اند با تحقق جهش تولید، به رونق اقتصادی قابل توجهی دست یابند. همواره افزایش صادرات کالا به خارج از مزرهای کشور و حضور پر رنگ‌تر در بازارهای جهانی به عنوان دستاورد و نتیجه جهش تولید دانسته شده و باعث دستیابی به منابع مالی و سطح رفاه عمومی بالاتر برای این دسته از کشورها شده است.

پی نوشتها

Anonymous (2014-10-16) . "Asian Economic Integration Reports". Asian Development Bank. Retrieved 2020-11-17.
بررسی وضعیت شاخص های اقتصادی رشد و بهره وری در ایران و کشورهای آسیایی، مرکز آموزش و پژوهش های توسعه و آینده نگری
Kroeber, Arthur R (2016) . China's economy : what everyone needs to know. New York, NY: Oxford University Press. pp. 210–4. ISBN 9780190239039. OCLC 945553795.
www.pref.aomori.lg.jp
www.etemadnewspaper.ir
www.eghtesadonline.com
www.Kayhan.ir
www.yjc.news.com
www.maniamonavari.blogfa.com
حبیب الله ابوالحسن شیرازی، زهرا صادقی، بحران اقتصادی و اجتماعی اروپا در هزاره سوم: انگلستان، فرانسه و آلمان، دوره 4، شماره 17، فصلنامه علمی مطالعات روابط بین الملل، 1390.
نویسنده: تد.سی.فیشمن، مترجم: رضا افتخاری، کارشناس: محمد امینی رعیا، برگرفته از کتاب چین دنیا را تکان می‌دهد، نشر بامشاد.
www.wikitolid.ir
نویسنده: مایکل پورتر، ترجمه: مجید جهانگیری و عباس مهرپویا، استراتژی رقابتی تکنیک های تحلیل صنعت و رقبا، تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا، 1384
www.sanayeiran.com
www.chandnoghteh.ir
Kjeldsen-Kragh, Søren (2007) . The Role of Agriculture in Economic Development: The Lessons of History. Copenhagen Business School Press DK. p. 73. ISBN 978-87-630-0194-6.
www.economicshelp.org
www.offshore-technology.com
www.tractorjunction.com
www.en.wikipedia.org
www.investopedia.com
www.investopedia.com
www.qudsonline.ir
www.eco.iaufb.ac.ir
www.rasekhoon.net
www.eghtesadonline.com
فهرست چالش های صادرات در ایران (donya-e-eqtesad.com)
پایگاه اطلاع رسانی معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران- آمار مقدماتی تجارت خارجی ایران طی یازده ماهه نخست سال 1399 (mfa.gov.ir)
Iran (IRN) Exports, Imports, and Trade Partners | OEC - The Observatory of Economic Complexity
صادرات، بهترین راه تحقق جهش تولید - ایرنا (irna.ir)