اخلاق و توصیه‌ها
امام علی علیه‌ السلام فرمودند:
أَخْبُرْ تَقْلِهْ. (قالَ السَّید الشَریف: وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَرْوِى هذا لِرَسُولِ اللَّهِ، صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ الِهِ، وَ مِمَّا یُقَّوِى أَنَّهُ مِنْ کَلامِ أَمِیرِالْمُؤْمِنینَ، عَلَیْهِ السَّلامُ، ما حَکاهُ ثَعْلَبٌ، قالَ: حَدَّثَنَا ابْنُ الْأَعْرابِىِّ قالَ: قالَ الْمَأْمُونُ: لَوْلا أَنَّ عَلِیّاً، عَلَیْهِ السَّلامُ، قالَ ‏اخْبُرْ تَقْلِهْ، لَقُلْتُ أَنَا: إِقْلِهْ تَخْبُرْ.)
مردم را آزمایش کن تا دشمن گردی. (سید رضی می گوید: بعضی از رسول خدا صلّی الله علیه و آله نقل کردند، و نقل ثعلب از ابن اعرابی را تایید می‏ کند که این کلام از علی علیه السلام است، اعرابی از مامون نقل کرد. اگر علی علیه السلام نگفته بود بیازمای تا دشمن گردی، من می گفتم که دشمن دار تا بیازمایی.)
نهج البلاغه: حکمت 426
امام علی علیه‌ السلام فرمودند:
إِنَّ أَوْلِیَاءَ اللَّهِ هُمُ الَّذِینَ نَظَرُوا إِلَى بَاطِنِ الدُّنْیَا إِذَا نَظَرَ النَّاسُ إِلَى ظَاهِرِهَا وَ اشْتَغَلُوا بِآجِلِهَا إِذَا اشْتَغَلَ النَّاسُ بِعَاجِلِهَا فَأَمَاتُوا مِنْهَا مَا خَشُوا أَنْ یُمِیتَهُمْ وَ تَرَکُوا مِنْهَا مَا عَلِمُوا أَنَّهُ سَیَتْرُکُهُمْ وَ رَأَوُا اسْتِکْثَارَ غَیْرِهِمْ مِنْهَا اسْتِقْلَالًا وَ دَرَکَهُمْ لَهَا فَوْتاً أَعْدَاءُ مَا سَالَمَ النَّاسُ وَ سِلْمُ مَا عَادَى النَّاسُ بِهِمْ عُلِمَ الْکِتَابُ وَ بِهِ عُلِمُوا وَ بِهِمْ قَامَ الْکِتَابُ وَ بِهِ قَامُوا لَا یَرَوْنَ مَرْجُوّاً فَوْقَ مَا یَرْجُونَ وَ لَا مَخُوفاً فَوْقَ مَا یَخَافُونَ.
همانا دوستان خدا کسانی هستند که به باطن دنیا نظر می کنند در حالی که مردم به ظاهر آن می نگرند آنها به فردای دنیا پرداختند در حالی که مردم خود را سرگرم امروز دنیا ساختند. بنابراین دوستان خدا آنچه را ترس داشتند می راندند و سرکوب کردند و آنچه را از دنیا دانستند به زودی آنها را ترک کنند ایشان استفاده فراوان دیگران را از دنیا بی ارزش شمردند و دست یافتن بر نعمت دنیا را از دست دادن آن دانستند اینها دشمن آنند که مردم به آن آشتی کرده اند و با آنچه مردم با آن دشمنند در آشتی هستند به وسیله ایشان کتاب خدا به مردم آموخته شد و آنان به کتاب خدا برپایند بیش از آنچه به آن امید بسته اند نمی بینند و جز از آنچه از آن می ترسند از چیزی بیم ندارند.
نهج البلاغه: حکمت 424
امام علی علیه‌ السلام فرمودند:
الرِّزْقُ رِزْقَانِ طَالِبٌ وَ مَطْلُوبٌ فَمَنْ طَلَبَ الدُّنْیَا طَلَبَهُ الْمَوْتُ حَتَّى یُخْرِجَهُ عَنْهَا وَ مَنْ طَلَبَ الْآخِرَةَ طَلَبَتْهُ الدُّنْیَا حَتَّى یَسْتَوْفِیَ رِزْقَهُ مِنْهَا.
روزی دو نوع است یکی آنکه تو را می طلبد و دیگری را تو طالب می کنی. پس آنکه دنیاطلب است مرگ او را می طلبد تا از دنیا بیرونش برد و آنکه آخرت طلب است دنیا او را می طلبد تا روزی اش را تمام و کمال به او رسان.
نهج البلاغه: حکمت 423
امام علی علیه‌ السلام فرمودند:
إِنَّ أَعْظَمَ الْحَسَرَاتِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ حَسْرَةُ رَجُلٍ کَسَبَ مَالًا فِی غَیْرِ طَاعَةِ اللَّهِ فَوَرِثَهُ رَجُلٌ فَأَنْفَقَهُ فِی طَاعَةِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ فَدَخَلَ بِهِ الْجَنَّةَ وَ دَخَلَ الْأَوَّلُ بِهِ النَّارَ.
بالاترین ندامت ها در روز قیامت برای مردی است که ثروتی را در غیر طاعت پروردگار اندوخته و کسی وارثش شده که آنها را در طاعت پروردگار خرج کرده است دومی با آن ثروت به بهشت می رود و اولی با همان ثروت به جهنم می رود.
نهج البلاغه: حکمت 421
امام علی علیه‌ السلام فرمودند:
افْعَلُوا الْخَیْرَ وَ لَا تَحْقِرُوا مِنْهُ شَیْئاً فَإِنَّ صَغِیرَهُ کَبِیرٌ وَ قَلِیلَهُ کَثِیرٌ وَ لَا یَقُولَنَّ أَحَدُکُمْ إِنَّ أَحَداً أَوْلَى بِفِعْلِ الْخَیْرِ مِنِّی فَیَکُونَ وَ اللَّهِ کَذَلِکَ إِنَّ لِلْخَیْرِ وَ الشَّرِّ أَهْلًا فَمَهْمَا تَرَکْتُمُوهُ مِنْهُمَا کَفَاکُمُوهُ أَهْلُهُ.
کار خیر انجام دهید و چیزی از آن را کوچک نشمارید که کوچک آن بزرگ و کم آن فراوان است و نگویید دیگران از بجا آوردن کار خیر از من سزاوارترند که به خدا قسم چنین خواهد شد همانا خوبی و بدی را مردمانی هست هرگاه یکی از آن دو را رها کنید اهلش آن را انجام خواهند داد.
نهج البلاغه: حکمت 414
امام علی علیه‌ السلام فرمودند:
لِقَائِلٍ قَالَ بِحَضْرَتِهِ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ ثَکِلَتْکَ أُمُّکَ أَ تَدْرِی مَا الِاسْتِغْفَارَ «الِاسْتِغْفَارُ دَرَجَةُ الْعِلِّیِّینَ» وَ هُوَ اسْمٌ وَاقِعٌ عَلَى سِتَّةِ مَعَانٍ أَوَّلُهَا النَّدَمُ عَلَى مَا مَضَى وَ الثَّانِی الْعَزْمُ عَلَى تَرْکِ الْعَوْدِ إِلَیْهِ أَبَداً وَ الثَّالِثُ أَنْ تُؤَدِّیَ إِلَى الْمَخْلُوقِینَ حُقُوقَهُمْ حَتَّى تَلْقَى اللَّهَ أَمْلَسَ لَیْسَ عَلَیْکَ تَبِعَةٌ وَ الرَّابِعُ أَنْ تَعْمِدَ إِلَى کُلِّ فَرِیضَةٍ عَلَیْکَ ضَیَّعْتَهَا فَتُؤَدِّیَ حَقَّهَا وَ الْخَامِسُ أَنْ تَعْمِدَ إِلَى اللَّحْمِ الَّذِی نَبَتَ عَلَى السُّحْتِ فَتُذِیبَهُ بِالْأَحْزَانِ حَتَّى تُلْصِقَ الْجِلْدَ بِالْعَظْمِ وَ یَنْشَأَ بَیْنَهُمَا لَحْمٌ جَدِیدٌ وَ السَّادِسُ أَنْ تُذِیقَ الْجِسْمَ أَلَمَ الطَّاعَةِ کَمَا أَذَقْتَهُ حَلَاوَةَ الْمَعْصِیَةِ فَعِنْدَ ذَلِکَ تَقُولُ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ.
شخصی در محضر امام علی علیه السلام گفت: اَستَغفِرُالله، آن حضرت فرمودند: مادرت به عزایت بنشیند آیا می دانی استغفار کدام است؟ همانا استغفار مرتبه عالی مقامان است آن اسمی است دارای شش معنا است: نخست ندامت نسبت به رفتار گذشت؛ دوم تصمیم قاطع بر ترک و بازگشت به گناه برای همیشه؛ سوم رد کردن حقوق مردم تا اینکه خداوند تبارک و تعالی را پاک ملاقات کنی و خود را از گناه خالی نمایی؛ چهارم حق هر واجبی را که ضایع ساخته ای ادا سازی؛ پنجم گوشتی که از حرام روییده است با گریه و زاری آب کنی به گونه ای که پوست به استخوان چسبید و میان آن دو گوشتی تازه بروید؛ ششم آن که درد طاعت الهی را به تن بچشانی چنانکه شیرین معصیت را به آن چشاندی در این هنگام بگو أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ.
نهج البلاغه: حکمت 409
امام علی علیه السلام به فرزندشان امام حسن علیه السلام فرمودند:
یا بنی لَا تُخَلِّفَنَّ وَرَاءَکَ شَیْئاً مِنَ الدُّنْیَا فَإِنَّکَ تَخَلِّفُهُ لِأَحَدِ رَجُلَیْنِ إِمَّا رَجُلٌ عَمِلَ فِیهِ بِطَاعَهِ اللَّهِ فَسَعِدَ بِمَا شَقِیتَ بِهِ وَ إِمَّا رَجُلٌ عَمِلَ فِیهِ بِمَعْصِیَهِ اللَّهِ فَشَقِیَ بِمَا جَمَعْتَ لَهُ فَکُنْتَ عَوْناً لَهُ عَلَی مَعْصِیَتِهِ وَ لَیْسَ أَحَدُ هَذَیْنِ حَقِیقاً أَنْ تُؤْثِرَهُ عَلَی نَفْسِکَ.
پسرم چیزی از مال دنیا بجای مگذار که آن را برای یکی از دو نفر باقی خواهی گذارد یا مردی که آن را در طاعت خدا به کار برد پس به چیزی که تو به وسیله آن بدبخت شدی او خوشبخت می گردد و یا مردی که آن را در معصیت پروردگار مصرف می کند و به آنچه تو برایش فراهم ساخته ای بدبخت گردد بنابراین در معصیت خدا او را کمک کرده ای و هیچ کدام آنها سزاوار نیستند که برخورد مقدم بداری.
نهج البلاغه: حکمت 408
امام علی علیه‌ السلام فرمودند:
فِی صِفَةِ الدُّنْیَا الدُّنْیَا تَغُرُّ وَ تَضُرُّ وَ تَمُرُّ إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ لَمْ یَرْضَهَا ثَوَاباً لِأَوْلِیَائِهِ وَ لَا عِقَاباً لِأَعْدَائِهِ وَ إِنَّ أَهْلَ الدُّنْیَا کَرَکْبٍ بَیْنَا هُمْ حَلُّوا إِذْ صَاحَ بِهِمْ سَائِقُهُمْ فَارْتَحَلُوا.
دنیا فریب می دهد و ضرر می زند و می گذرد پروردگار نپسندید که دنیا برای دوستانش پاداش و برای دشمنانش کیفر و عذاب باشد. همانا اهل دنیا چون کاروانند که وقتی در محلی فرود می آید رییس کاروان فریاد می زند که کوچ کنید و بار بندید.
نهج البلاغه: حکمت 407