مردم را بشناسيم
امام حسن علیه السّلام فرمودند:
اَلنّاسُ اَرْبَعَةٌ فَمِنْهُمْ مَنْ لَهُ خُلقٌ وَ لا خَلاقَ لَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ لَهُ خَلاقٌ وَ لا خُلقَ لَهُ، قَدْ ذَهَبَ الرّابِعُ وَ هُوَ الَّذى لا خَلاقَ وَ لا خُلقَ لَهُ وَ ذلِكَ شَرُّ النّاسِ وَ مِنْهُمْ مَنْ لَهُ خُلقٌ وَ خَلاقٌ فَذلِكَ خَيْرُ النّاسِ؛
مردم چهار دسته اند: دسته اى از آنها اخلاق دارند، امّا بهره اى (از دنيا) ندارند. دسته اى بهره مندند، اما اخلاق ندارند. دسته اى نه بهره اى (از دنيا) و نه اخلاق دارند كه اينها بدترين مردم اند. و دسته اى كه هم اخلاق دارند و هم (از دنيا) بهره مندند كه اينان، بهترين مردم اند.
بحارالأنوار، ج 70، ص 10، ح 8 .
امام كاظم علیه السّلام فرمودند:
اَلنّاسُ عَلى اَرْبَعَةِ اَصْنافٍ: جاهِلٌ مُتَرَدّى مُعانِقٌ لِهَواهُ وَ عابِدٌ مُتَقَوّى كُلَّما اَزْدادَ عِبادَةً اَزْدادَ كِبْرا وَ عالِمٌ يُريدُ اَنْ يوطَاَ عُقْباهُ وَ يُحِبُّ مَحْمِدَةَ النّاسِ وَ عارِفٌ عَلى طَريقِ الحَقِّ يُحِبُّ القيامَ بِهِ فَهُوَ عاجِزٌ اَوْ مَغْلوبٌ فَهذا اَمْثَلُ اَهْلِ زَمانِكَ وَ اَرْجَحُهُمْ عَقْلاً؛
مردم چهار گروهند: جاهلى كه غرق در هوا و هوس و در معرض هلاكت است، عابدى كه تظاهر به تقوا مى كند و هر چه بيشتر عبادت مى نمايد، تكبرش بيشتر مى شود، عالمى كه مى خواهد پشت سرش حركت كنند و دوست دارد از او تعريف نمايند، و حق شناسِ حق پويى كه دوست دارد حق را به پادارد، اما يا ناتوان است و يا زير سلطه. چنين فردى بهترين نمونه روزگار و عاقل ترين مردم دوران است.
خصال، ص262.
امام على علیه السّلام فرمودند:
اَلنّاسُ ثَلاثَةٌ: فَعالِمٌ رَبّانىٌّ وَ مُتَعَلِّمٌ عَلى سَبيلِ نَجاةٍ وَ هَمَجٌ رَعاعٌ اَتْباعُ كُلِّ ناعِقٍ يَميلونَ مَعَ كُلِّ ريحٍ لَمْ يَسْتَضيئوا بِنورِ الْعِلْمِ وَ لَمْ يَلْجَؤُوا اِلى رُكْنٍ وَثيقٍ؛
مردم سه گروهند: دانشمند خداشناس، دانش جوى در راه رستگارى و فرومايگانى بى اراده و سرگردان كه هر دعوتى را اجابت مى كنند و به هر طرف كه باد بيايد به همان طرف مى روند، از نور دانش روشنايى نمى گيرند و به پايگاه محكمى پناه نمى برند.
نهج البلاغه، قصار 147.
امام على علیه السّلام فرمودند:
... فَاِنَّهُمْ صِنْفانِ: اِمّا اَخٌ لَكَ فِى الدِّينِ وَ اِمّا نَظيرٌ لَكَ فِى الْخَلْقِ يَفْرُطُ مِنْهُمُ الزَّلَلُ وَ تَعْرِضُ لَهُمُ الْعِلَلُ وَ يُؤْتى عَلى اَيْديِهمْ فِى الْعَمْدِ وَ الْخَطَأِ فَاَعْطِهِمْ مِنْ عَفْوِكَ وَ صَفْحِكَ مِثْلَ الَّذى تُحِبُّ اَنْ يُعْطيَكَ اللّه ُ مِنْ عَفْوِهِ وَ صَفْحِهِ...؛
... مردم دو گروهند: يا هم دين تو هستند، يا هم نوع تو، كه از همه آنها خطاهايى سر مى زند، و به آنان حالات گوناگون رو مى آورد، و به عمد يا خطا دچار لغزش هايى مى گردند، پس از گذشت و بخشش خويش بهره شان ده، همانگونه كه دوست دارى تا خدا نيز از گذشت و بخشش خود، تو را بهره دهد... .
نهج البلاغه، از نامه 53 .
امام على علیه السّلام فرمودند:
اِذَا اسْتَولَى الصَّلاحُ عَلَى الزَّمانِ وَ اَهْلِهِ ثُمَّ أساءَ رَجُلٌ الظَّنَّ بِرَجُلٍ لَمْ تَظْهَرْ مِنْهُ حَوبَةٌ فَقَدْ ظَلَمَ، وَ اِذَا اسْتَوْلَى الفَسادُ عَلَى الزَّمانِ وَ اَهْلِهِ فَاَحْسَنَ رَجُلٌ الظَّنَّ بِرَجُلٍ فَقَدْ غَرَّرَ؛
هرگاه درستكارى بر روزگار و مردمش حاكم شود و در چنين زمانى كسى به ديگرى بى آن كه گناهى از او آشكار شود، گمان بد ببرد، ظلم كرده است و هرگاه فساد بر روزگار و مردم آن حاكم شود و كسى به ديگرى خوشبين باشد، خود را فريب داده است.
نهج البلاغه، حكمت 114.
امام على علیه السّلام فرمودند:

مردم در دنيا دو گونه كار مى كنند: يكى تنها براى دنيا كار مى كند، تا جايى كه كار دنيا او را از آخرت باز مى دارد. او با اين كه خودش بى نياز است، نگران فقر بازماندگان خود است و عمرش را در راه سودرسانى به ديگران فنا مى كند. ديگرى در دنيا براى آخرت كار مى كند و روزى دنيايى بدون تلاش برايش مى رسد و از بهره دنيوى و اخروى با هم برخوردار شده، هر دو دنيا را با هم دارد. در نتيجه در پيشگاه خداوند آبرومند است و هر حاجتى از خدا بخواهد، بر مى آورد.
نهج البلاغه، قصار 269.
امام صادق علیه السّلام فرمودند:
اِنَّ النّاسَ يَعْبُدونَ اللّه َ عَزَّوَجَلَّ عَلى ثَلاثَةِ اَوْجُهٍ: فَطَبَقَةٌ يَعْبُدونَهُ رَغْبَةً فى ثَوابِهِ فَتِلْكَ عِبادَةُ الحُرَصاءِ وَ هُوَ الطَّمَعُ وَ آخَرونَ يَعْبُدونَهُ فَرَقا مِنَ النّارِ فَتِلْكَ عِبادَةُ الْعَبيدِ وَ هِىَ الرَّهْبَةُ وَ لكِنّى اَعْبُدُهُ حُبّا لَهُ عَزَّوَجَلَّ فَتِلْكَ عِبادَةُ الكِرامِ وَ هُوَ الاَْمْنُ... ؛
عبادت كنندگان خداوند سه گروهند: گروهى او را براى پاداش عبادت مى كنند، كه طمعكارانه است و اينان حريصند. گروهى او را از ترس جهنم عبادت مى كنند كه اين عبادت بردگان و از روى ترس است. ولى من خداوند را از روى محبت عبادت مى كنم كه چنين عبادتى مايه امنيت و آرامش و عبادت كريمان است.
خصال، ص 188، ح259 .
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند:
اِنَّ مِنَ النّاسِ ناسا مَفاتيحُ لِلْخَيْرِ مَغاليقُ لِلشَّرِّ وَ اِنَّ مِنَ النّاسِ ناسا مَفاتيحُ لِلشَّرِّ مَغاليقُ لِلْخَيْرِ فَطوبى لِمَنْ جَعَلَ اللّه ُ مَفاتيحَ الْخَيْرِ عَلى يَدَيْهِ وَ وَيْلٌ لِمَنْ جَعَلَ اللّه ُ مَفاتيحَ الشَّرِ عَلى يَدَيْهِ؛
برخى از مردم كليد خير و قفل شرند و برخى كليد شر و قفل خيرند، پس خوشا به سعادت كسى كه خداوند كليدهاى خير را در دست او قرار داده و بدا به حال كسى كه خداوند كليدهاى شر را به دست او سپرده است.
نهج الفصاحه، ح 920.