خودسازی
امام کاظم علیه السّلام فرمودند:
اِجْتَهِدُوا فى اَنْ يَكُونَ زَمانُكُمْ اَرْبَعَ ساعاتٍ: ساعَةً لِمُناجاةِ اللّه ِ، وَ ساعَةً لِأَمْرِ الْمَعاشِ وَ ساعَةً لِمُعاشَرَةِ الإخْوانِ وَ الثِّقاتِ الذَّينَ يُعَرِّفونَكُمْ عُيُوبَكُمْ وَ يُخْلِصُونَ لَكُمْ فى الْباطِنِ، وَ ساعَةً تَخلُونَ فَيها لِلَذَّاتِكُمْ فى غَيْرِ مُحَرَّمٍ، وَبِهذِهِ السّاعَةِ تَقْدِرُونَ عَلَى الثّلاثِ ساعاتٍ؛
بكوشيد كه زمان و فرصت شما چهار بخش باشد: بخشى براى مناجات با پروردگار بخشى براى كارِ زندگى، بخشى براى معاشرت با برادران و افراد مطمئنّى كه عيب هاى شما را به شما بشناسانند و در باطن نسبت به شما اخلاص داشته باشند. بخشى هم پرداختن به لذّت ها و تفريحات غيرحرام. و با همين بخش است كه بر انجام سه بخش ديگر نيز توانا خواهيد شد.
[الحياة، ج 1، ص 303]
امام صادق علیه السّلام فرمودند:
يَنْبَغِي لِلْمُؤمِنِ أَنْ يَكُونَ فيهِ ثَمانِىَ خِصَالٍ: وَقُوراً عِنْدَ الْهَزَاهِزِ، صَبُوراً عِنْدَ الْبَلاَءِ، شَكُوراً عِنْدَ الرَّخَاءِ، قَانِعاً بِمَا رَزَقَهُ اللّه ُ، لاَيَظْلِمُ الْأَعْداءَ وَلاَيَتَحَامَلُ لِلْأَصْدِقاءِ، بَدَنُهُ مِنْهُ في تَعَبٍ وَ النّاسُ مِنْهُ في راحَةٍ؛
سزاوار است كه در مؤمن هشت خصلت و صفت باشد: 1 ـ در لرزش ها و فراز و نشيب ها، وقار داشته باشد. 2 ـ هنگام بلا صبور باشد. 3 ـ هنگام آسايش شكور و سپاسگزار باشد. 4 ـ به آنچه خداوند روزى اش كرده، قانع باشد. 5 ـ به دشمنان ستم نكند. 6 - بارش را بر دوستانش نيفکند[به خاطر دوستانش متحمل گناه نشود]. 7 ـ بدنش از او در رنج باشد. 8 ـ مردم از دست او در آسايش باشند.
[اصول كافى، ج 2، ص 47]
امام صادق علیه السّلام فرمودند:
خَفِ اللّه َ كَأَنَّكَ تَرَاهُ وَ إِنْ كُنْتَ لاَتَرَاهُ فَإِنَّهُ يَرَاكَ، فَإِنْ كُنْتَ تَرَى أَنَّهُ لاَيَرَاكَ فَقَدْ كَفَرْتَ، وَإِنْ كُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّهُ يَرَاكَ ثُمَّ بَرَزْتَ لَهُ بِالْمَعْصِيَةِ، فَقَدْ جَعَلْتَهُ مِنْ أَهْوَنِ النَّاظِرِينَ عَلَيْكَ؛
از خداوند بترس، آن چنان كه گويا او را مى بينى، و اگر تو او را نمى بينى او تو را مى بيند، پس اگر خيال كنى كه تو را نمى بيند، كافر شده اى، و اگر مى دانى كه تو را مى بيند، ولى باز هم با گناه با او روبه رو مى شوى، پس او را ناچيزترين نگاه كنندگان قرار داده اى!
[اصول كافى، ج 2، ص 68]
امام صادق علیه السّلام فرمودند:
فَانْظُرْ كَيْفَ تَقْرَأُ كِتابَ رَبِّكَ وَمَنْشُورَ وِلايَتِكَ وَكَيْفَ تُجيبُ اَوامِرَهُ وَنَواهِيَهُ وَكَيْفَ تَمْتَثِلُ حُدوُدَهُ... فَرَتِّلْهُ تَرتْيلاً وَقِفْ عِنْدَ وَعْدِهِ وَ وَعيدِهِ وَ تَفَكَّرْ فى اَمْثالِهِ وَ مَواعِظِهِ وَ احْذَرْ اَنْ تَقَعَ مِنْ اِقامَتِكَ حُرُوفَهُ فى اِضاعَةِ حُدُودِهِ؛
نيك بنگر كه كتاب پروردگارت و منشور ولايتت را چگونه مى خوانى؟ و فرمان ها و نهى هاى آن را چگونه پاسخ مى دهى و حدّ و حدود آن را چگونه اطاعت مى كنى؟... پس قرآن را با درنگ و ترتيل بخوان، كنار وعده ها و وعيدهايش درنگ و تأمّل كن، در مَثَل ها و پندهايش بينديش، مبادا با برپايى حروف و قرائت، در تباه ساختن حدود و محتوا بيفتى!
[بحارالانوار، ج 82 ، ص 44]
امام صادق علیه السّلام فرمودند:
مَنْ اِسْتَوى يَوْماهُ فَهُوَ مُغْبُونٌ، وَمَنْ كانَ آخِرُ يَوْمَيْهِ خَيْرُ هُما فَهُوَ مَغْبُوطٌ، وَمَنْ كانَ آخِرُ يَوْمَيْهِ شَرَّهُما فَهُوَ مَلْعُونٌ، وَمَنْ لَمْ يَرَ الزِّيادَةَ فِى نَفْسِهِ فَهُوَ اِلَى النُّقْصانِ وَمَنْ كانَ اِلَى النُّقْصانِ فَالْمَوْتُ خَيْرٌلَهُ مِنَ الْحَياةِ؛
كسى كه دو روزش (از نظر رشد انسانى وكمال زندگى) يكسان باشد، ضرر كرده و باخته است، هركس كه امروزش بهتر از ديروزش باشد، مورد غبطه ديگران قرار مى گيرد ( و آرزو مى كنند كه مثل او باشند)، هركس امروزش بدتر از ديروزش باشد، محروم از رحمت خداست. هركس كه در وجود خود، افزايش و كمال را نبيند و حس نكند، رو به كاستى و نقصان است، و هركس رو به نقصان وكاهش باشد، مرگ براى او بهتر از زندگى است.
[معانى الأخبار، ص 342]
امام صادق علیه السّلام فرمودند:
مَنْ تَواضَعَ لِلّهِ رَفَعَهُ اللّه ُ، وَمَنْ تَكَبَّرَ خَفَضَهُ اللّه ُ، وَمَنِ اقْتَصَدَ فى مَعيشَتِهِ رَزَقَهُ اللّه ُ، وَمَنْ بَذَّرَ حَرَمَهُ اللّه ُ، وَمَنْ اَكْثَرَ ذِكْرَ الْمَوْتِ اَحَبَّهُ اللّه ُ؛
هركس به خاطر خدا تواضع كند، خداوند او را عزت و رفعت مى بخشد. هركس تكبّر كند، خدا او را پايين مى كشد، هركس در زندگانى اش ميانه روى كند، خداوند به او روزى مى دهد. هركس ولخرجى كند، خداوند محرومش مى سازد. و هركس مرگ را زياد ياد مى كند، خداوند دوستش مى دارد.
[اصول كافى، ج 2، ص 122]
امام صادق علیه السّلام فرمودند:
اِنَّ الْعِبادَ ثَلاثَةٌ: قَوْمٌ عَبَدُوا اللّه عَزَّوَجَلَّ خَوْفاً فَتِلْكَ عِبادَةُ الْعَبيدِ، وَ قَوْمٌ عَبَدُوا اللّه تَباركَ وَ تَعالى طَلَبَ الثَّوابِ، فَتِلكَ عِبادَةُ الأُجَراءِ، وَقَوْمٌ عَبَدُوااللّه عَزَّوَجَلَّ حُبّاً لَهُ، فَتِلْكَ عِبادَةُ الأحْرارِ، وَ هِىَ اَفْضَلُ الْعِبادَةِ؛
بندگان سه گروهند: گروهى خدا را از روى ترس عبادت مى كنند، كه اين عبادت بردگان است. گروهى خداى متعال را براى دريافت پاداش مى پرستند، اين نيز عبادت اجيران است. گروهى هم خداى متعال را از روى عشق و محبت عبادت مى كنند، اين «عبادت آزادگان» است و بهترين عبادت است.
[بحارالانوار، ج 67، ص 255]
پیامبر اکرم صلّی الله عليه و آله فرمودند:
طُوبى لِمَنْ طابَ خُلْقُهُ وَطَهُرَتْ سَجِيَّتُهُ وَصَلُحَتْ سَريرَتُهُ وَحَسُنَتْ عَلانَيِتُهُ وَاَنْفَقَ الْفَضْلَ مِنْ مالِهِ وَاَمْسَكَ الْفَضْلَ مِنْ قَوْلِهِ وَاَنْصَفَ النّاسَ مِنْ نَفْسِهِ؛
خوشا به حال كسى كه اخلاقش پاكيزه باشد و خصلت و رفتارش پاك، باطن و درونش اصلاح شود، و ظاهرش نيكو بـاشد، اضافه مالش را انفاق كند، و حرف اضافه اش را نگه دارد و نگويد، و با مردم با انصاف رفتار كند.
[اصول كافى، ج 2، ص 144]
پیامبر اکرم صلّی الله عليه و آله فرمودند:
يا اَباذَرٍّ! حاسِبْ نَفْسَكَ قَبْلَ اَنْ تُحاسَبَ، فَاِنَّهُ اَهْوَنُ لِحِسابِكَ غَداً، وَزِنْ نَفْسَكَ قَبْلَ اَنْ تُوزَنَ، وَتَجَهَّزْ لِلْعَرْضِ الأكْبَرِ يَوْمَ تُعْرَضُ، لاتَخْفى عَلَى اللّه خافِيةٌ ؛
اى ابوذر! پيش از آنكه به حسابت برسند، خودت به حساب خود برس، كه اين كار، حساب فرداى تو را آسان تر مى كند. و پيش از آنكه تو (و عمل تو) را وزن كنند، خودت را وزن كن و آماده عرضه بزرگ باش، آن روز كه تو را عرضه مى كنند و آن روز، هيچ كار پنهانى بر خداوند پوشيده نمى ماند.
[وسائل الشيعه، ج 117 ص 379]
امام صادق علیه السّلام فرمودند:
اذا صليت صلاة فريضة فصلها لوقتها صلاة مودع يخاف ان لا يعود اليها ابدا ثم اصرف ببصرك الى موضع سجودك فلو تعلم من عن يمينك و شمالك لاحسنت صلاتك و اعلم انك بين يدى من يراك و لا تراه ؛
وقتى نماز واجب مى خوانى ، آن را در وقت خودش چنان بخوان كه گويا ديگر به نماز موفق نمى شوى ، سپس چشم خود را به محل سجده ات متوجه گردان . اگر بدانى چه كسى جانب راست و چپت مى باشد هر آينه نمازت را نيكو به جا مى آورى بدان بدرستى كه در مقابل كسى هستى كه تو را مى بيند و تو او را مى بينى .
بحارالانوار، ج 83، ص 10