آشنايي با واقفان بزرگ (حاج محمد تقي اتفاق)

معرفي حاج محمد تقي اتفاق واقف بزرگ

مدتي اين مثنوي تأخير شد...
بنابر آن بود که در هر شماره مجله ـ در حدّ امکان ـ به معرفي يکي از واقفان بزرگ کشورمان بپردازيم، اما به دلايلي ناخواسته، اين آرزوي عظيم چندي در معرض ناکامي و نامرادي افتاد و به ميدان عمل در نيامد. اينک برآنيم که بر اين خواست و نيّت ديرينه، جامه عمل درپوشانيم. هم از اين‏رو، به سراغ يکي از رادمردان و نيکوکاران روزگار رفتيم که سالهاي پرثمر زندگاني خويش و سرمايه عمري تلاش و تکاپو را وقف رضاي ايزد متعال و منفعت اجتماع و رونق و رواج دين و زندگي مردم کرده است.
در آخرين روزهاي پاييز که درختان را رونق ايام طراوت از دست شده بود، در نقطه‏اي از تهران در خانه‏اي با معماري سنّتي و اصيل به ميهماني حاج محمدتقي اتفاق درآمديم و ايشان ما را با انبوهي از خاطرات و عکسها و نامه‏ها و اسناد باارزشي از سالهايي دور، به سفري شيرين و رؤيايي بردند و بااخلاص و فروتني بسيار، از خدمات فراوان خويش، اندکي را بازگو کردند که اينک تقديم خوانندگان گرامي مي‏گردد.
حاج محمدتقي اتفاق فرزند حاج کريم در سال 1325هـ.ق در تهران متولد شد و از هشت سالگي بنا به اقتضاي محيط و موقعيت خانوادگي به بازار آمد، اما به مقتضاي گرايش دروني به علم و علماي دين، از کار درس و مدرسه نيز غافل نماند و پاره‏اي از کتابهاي حوزوي را نزد اساتيد آموخت. به قول خودشان، در اين عمر طولاني و متبرک که بر 90 سال بالغ مي‏گردد، سر و کار و رفت و آمد و مراوده و معاشرت ايشان پيوسته با علما و فضلاي صاحب نام و معرفت بوده است. و به سابقه همين کشش و خواهش فطري و ذاتي، سرمايه زندگاني خويش را جز در راه خير و صلاح و راستي و درستي خرج نکرده است.
از مهمترين آثار خيرات و مبرّات ايشان، بناي مدرسه علمي نجف است موسوم به «جامعة النجف» که از مدارس علمي طراز اول اين شهر به شمار است و فارغ التحصيلان و درس‏خواندگان اين مدرسه در ايران و عراق و ساير کشورهاي اسلامي، منشأ خدماتند و صاحب اسم و اعتبار.
اين مدرسه، ساختماني است چهارطبقه با 13 هزار متر زيربنا که زمين آن در همان روزگاران به ده هزار دينار عراقي خريداري شده است و در آن هنگام، جز بياباني دور از آب و آباداني نشانه‏اي نداشت. به واسطه بُعد مسافت آن با مرکز شهر و با توجه به امکانات 50 سال پيش، خشت خشت آن با دشواريها و مشقّـات فراوان به روي هـم چيـده شـده و اگـر نبود عنايت پروردگـار و پشتيباني علماي بزرگ نجف، شايد به چنين سرانجامي نيکو نمي‏رسيد. حاج اتفاق مي‏گويد:
«در ميان کار، عدّه‏اي قصد سنگ‏اندازي و دلسرد کردن مرا داشتند، اما علماي اعلام و روحانيون طراز اول نجف با نوشتن نامه و فرستادن پيغام مرا در اين امر قوّت قلب بخشيدند.»
وي آن‏گاه دستخط عدّه‏اي از اين بزرگان را پيش روي ما برمي‏گشايد: آيات عظام حکيم، شاهرودي، خويي، صدر
بادکوبه‏اي، محمدباقر زنجاني، عبدالکريم زنجاني، محمدجواد طباطبايي، بجنوردي، فيروزآبادي و علي موسوي حلّي رحمة‏اللّه‏ عليهم.
کار احداث اين ساختمان، هشت سال به طول انجاميد و در سال 1378هـ.ق، در شب افتتاح آن، عدّه زيادي از علما، قضات، رؤسا و شخصيتهاي سرشناس عراق شرکت داشتند. معمار اين مدرسه، آقاي لرزاده از معماران معروف آن دوره است که بسياري از بناهاي مذهبي، نام ايشان را بر خود دارد، از جمله مسجد لرزاده در ميدان خراسان تهران.
و اما از ديگر آثار آقاي حاج محمدتقي اتفاق، سفارش ساخت درِ طلاي حرم مطهر حضرت علي (ع) است که صنعتکاران و هنرمندان اصفهان به مدت دو سال ذوق و هنر خويش را ـ از سر شوق و شيفتگي به خاندان عترت و طهارت ـ در آن تعبيه کردند تا اين متاع گرانبهاي معنوي، با آبرومندي تمام بر ديوارهاي مرقد مبارک آن حضرت قامت آرايد. همچنين است در حرم مطهر حضرت سيدالشهدا در کربلا، که هم به همّت و هزينه ايشان ساخته شده است.
به اين آثار، مي‏توان بيمارستان جاويد تهران و مسجد امامزاده زيد را در بازار تهران ـ پشت هنرستان حافظ ـ افزود؛ و جز آن به کمکهاي مادي و معنوي بسيار ايشان به بعضي از بيمارستانهاي کشور و دستگيري گرفتاران و درماندگان اشاره کرد.
حاج محمدتقي اتفاق به واسطه انس و الفت ديرينه‏اي که با کتابهاي احاديث و روايات دارد، اوقات فراغت را به جمع‏آوري احاديث و ادعيه و آيات و روايات در موضوعات مختلف مي‏گذراند و از اين رهگذر، چندين مجموعه حديث و دعا و روايت فراهم آمده که از جمله آنها جواهرالکلمات است که در نجف اشرف به چاپ رسيده و طريق‏الجنان که کتابي است مختصر در ادعيه مذهبي، و به صورت اُفست چاپ شده است و کتاب ديگر، حقيقة الايمان و فضيلة الانسان که مجموعه‏اي است از 450 حديث از پيامبر اکرم و ائمه اطهار عليهم السلام.
براي ايشان از خداوند منّان آرزوي طول عمر و توفيق خدمات بيشتر به اسلام و امت اسلام را مسئلت داريم.
لازم به توضيح است همانگونه که در مصاحبه اشاره شده است، در حين انجام کار و احداث مدرسه علميه در نجف اشرف عدّه‏اي ناشناس با ارسال نامه‏هايي به محضر مراجع وقت نسبت به احداث آن مدرسه اعتراضات و اشکالاتي را مطرح نمودند. اين امر موجب دلسردي باني مدرسه آقاي حاج اتفاق گرديده و ايشان طي نامه‏هاي جداگانه از محضر مراجع عظام تقاضاي اظهارنظر نموده بود و آن بزرگان نظرات خود را مفصلاً مرقوم فرمودند که کليشه آنها را در اين صفحات درج کرديم و به عنوان نمونه بخشي از آنها را در اينجا نقل مي‏کنيم:
آيت‏اللّه‏ العظمي حکيم:
«... راجع به عزم خودتان برتأسيس و بناي مدرسه از جهت شاگردان دبستان جعفر بن محمد عليه و علي ابائه الکرام افضل التحية والسلام در جوار مولي الموالي که اين خود يک صدقه‏ايست جاريه شرحي مرقوم داشته بوديد البته اين عزم، عزم مقدس و عمل قابل تقدير و شايسته تمجيد مي‏باشد. اينجانب سالها بود که در اين فکر بودم زيرا که بحمداللّه‏ در اين ايام روزبروز بر تعداد طلاب افزوده شده و در مدارس جائي نمانده است، ولي متأسفانه تا کنون چنين فرصتي بدست نيامد و حال آنکه عده‏اي از آقايان طلاب را در منازل شخصي اهالي جا داده و به فراخور حالشان اطـاق يا منزل در بست برايشـان کرايه مي‏شود، بهرحال توفيق با حضرت حق جلّ‏وعلا است.
زهي سعادت جنابعالي که در اين فکر افتاده و موفق شده‏ايد و سابقه خانوادگي و دودمان خود را که هميشه در اينگونه اعمال پيش‏قدم و همواره به عالم ديانت و تشيع خدمتگذار بوده‏اند، محفوظ داشته‏ايد. اميد دارم که جنابعالي در اثر اين اقدام شرافتمندانه از مصاديق (من يعظم شعائراللّه‏) بشمار رفته و در انجام آن به اسرع وقت موفق شويد، راجع‏به مناسبت محل استفسار نموده بوديد. گرچه داخل شهر اگر ممکن مي‏شد بهتر بود ولي باز هم بحمداللّه‏ در اثر مساعي قرة‏العين عزيزم آقاي کلانتر بهترين جائي که ممکن بود تهيه شود، تهيه گرديد و عنقريب آن نقطه يکي از نقاط معموره خواهد شد...».
آيت‏اللّه‏ العظمي بجنوردي:
«... اما اشکالشان به اينکه نجف مدرسه خرابه زياد است و احتياج به مدرسه ندارد کذب محض است السّاعه در غالب حجرات بعضي از مدارس با کمال کوچکي حجره دو نفر طلبه زندگي مي‏کنند و عدّه‏اي از آقايان طلاّب بيجا و مکان مانده‏اند و اما اشکالشان به اينکه طلبه‏ها گرسنه و معطلند، اولاً اين‏طور نيست و ثانيا اگر اين‏طور بود پس چرا آقاي بروجردي دام‏ظله اين‏کار را کرد و اين‏ها چرا آن وقت اين اشکالات را نکردند و ثالثا اگر پولي که در اين مدرسه خرج مي‏شود بر آقايان طلاب قسمت نمايند، خرج يکماه‏شان بيشتر نخواهد بود. اين‏ها که مي‏گويند سختي مي‏کشند بگذار يکماه ديگر سختي بکشند در عوض يک مدرسه‏اي که موجب عظمت نجف و شيعه و حوزه علميه است درست بشود و از براي اهل علم آبرويي پيدا شود، در زمان مرحوم خلد آشيان آقاي آقاسيّد ابوالحسن رضوان‏اللّه‏ تعالي عليه شايد بيشترازاين مبالغ همه‏ماهه به‏آقايان مي‏رسيد چه شد وچه کردند و اگر يکي دو مدرسه صحيح و مرتب درست مي‏شد و يک مقداري کمتر به آقايان داده مي‏شد آن هم فقط ظرف دوسه‏ماه البته بهتر بود...»
آيت‏اللّه‏ العظمي ميرزا محمّدباقر زنجاني:
«... صحيح است در نجف اشرف مدارس قديمي زياد است و عدّه‏اي از آنها محتاج اصلاح و تعمير است و موقوفاتي که مصرف تعمير بشود، ندارند و يا اگر داشته باشند وصول نمي‏شود که در تعميرات آنها صرف بشود وليکن اين‏جهت مقتضي اين است که وجود محترم و امثال وجود محترم را تنبه نموده و تشويق نمايند که اين‏جهت را هم منظور نظر داشته و در مواقع مقتضي در تعميرات آنها هم مساعي جميله مبذول بفرمايند نه اينکه از انجام يک مشروع مقدس که اهل علم به ملاحظه ضيق مکان شديدا احتياج به آن دارند، منصرف بنمايند.
و البته خاطر محترم مستحضر است که حضرت آيت‏اللّه‏ في‏الارضين آقاي بروجردي دام ظله العالي جديدا در نجف اشرف مدرسه جليله احداث فرموده‏اند و فعلاً عده کثيري از آقايان اهل علم در اين مدرسه به رفاهيّت مشغول تحصيل هستند البته فعل ايشان براي وجود محترم اسوه حسنه بوده و رافع هر نحو تشکيکات خواهد بود. انشااللّه‏ تعالي.
منبع:ميراث جاويدان