اصلاح الگوي مصرف در افق رسانه ملي

انتظار مي‌رود با نامگذاري سال جديد به عنوان اصلاح الگوي مصرف توسط رهبر معظم انقلاب شاهد شكل‌گيري عزم و اراده ملي براي اصلاح وضعيت الگوي فعلي مصرف باشيم. اين مهم ميسر نمي‌شود مگر با همدلي و تلاش بي‌وقفه همه صاحب‌نظران و كارشناسان حوزه‌هاي مختلف، همان‌طور كه در عبارت مورد نظر رهبري تصريح شده است. براي بهبود وضعيت مصرف در كشور پيش از هر چيز بايد الگو‌هاي فعلي، مورد بحث و آسيب‌شناسي قرار گيرد چرا كه اگر الگو‌هاي ارائه شده بهبود يابد طبيعتا نگرش ما نسبت به مقوله مصرف تغيير خواهد كرد و مصرف از يك سبك و سياق منطقي برخوردار خواهد شد.

بازنگري و اصلاح جدي مقوله مصرف

هدر رفتن 600 هزار تن نان در كشور، مصرف حدود 6 برابر متوسط مصرف انرژي در دنيا و ده‌ها نمونه ديگر گوياي اين مطلب است كه نگرش و زيربناي فكري و فرهنگي جامعه نسبت به مقوله مصرف نياز به بازنگري و اصلاح جدي دارد و در صورت تداوم وضعيت موجود، كشور در آينده نه‌چندان دور با مشكلات عديده‌اي در خصوص تامين مايحتاج اوليه و از همه مهم‌تر تامين انرژي روبه‌رو خواهد شد. اين كه اساسا تفكر مصرف بي‌رويه از چه زماني در جهان شدت گرفت و چرا محوريت تبليغات در دنياي امروز بر پايه مصرف هر چه بيشتر استوار است، مطلب بسيار مهم و قابل توجهي است كه در فرصت مناسب مورد بحث و بررسي قرار خواهد گرفت، ولي آنچه كه در اين نوشته درصدد بررسي آن هستيم نقش رسانه‌ها و بخصوص سازمان صدا و سيما در ارائه الگوي مصرف و راه‌هاي پيشنهادي براي اصلاح وضعيت فعلي است.
بدون شك نقش بي‌بديل تلويزيون در شكل‌دهي رفتار‌هاي فردي و جمعي بر كسي پوشيده نيست تا حدي كه انديشمندان حوزه علوم ارتباطات بر اين نكته اذعان دارند كه رسانه در عصر حاضر توانسته است نه تنها بر اعمال بلكه به تدريج بر ساختار فكري بشر سلطه يابد و آن را در چنبره خود بگيرد به‌گونه‌اي كه رسانه‌ها به مردم مي‌گويند كه در مورد چه چيز و چگونه فكر كنند و شايد بتوان گفت بالاترين ميزان نفوذ در دنياي امروز متعلق به رسانه‌ها است. خصوصا اين‌كه امروزه با پيشرفت‌هاي فناوري رسانه تمامي شبكه‌هاي سازمان صدا و سيما در اقصي‌نقاط كشور قابل دريافت مي‌باشد و همان برنامه‌هايي را كه شهروندان تهراني از شبكه‌هاي سيما دريافت مي‌كنند در يك روستاي دورافتاده در استان كهگيلويه و بويراحمد نيز قابل دريافت و مشاهده است و به همين دليل حيطه شمول سازندگي و آموزشي سازمان صدا و سيما با هيچ رسانه ديگري قابل مقايسه نمي‌باشد. به همين ميزان سازمان صدا و سيما مي‌تواند با بهره‌گيري از شرايط و مختصات هر منطقه و شناخت ظرفيت‌هاي پيدا و نهان سرمنشاء تحولات چشمگيري در مناطق مختلف كشور باشد.

راز و رمز اصلاح هر رفتار فردي و اجتماعي

با اين مقدمه به اين مهم مي‌پردازيم كه راز و رمز اصلاح هر رفتار فردي و اجتماعي را مي‌توان در لايه‌هاي درهم‌تنيده رسانه جستجو كنيم، به همين منظور لازم است قدري از تعارفات معمول و ملاحظات بي‌مورد فاصله بگيريم و به دور از كلي گويي و انتقاد‌هاي مخرب به موشكافي و آسيب‌شناسي ساختار الگوهاي معيوب فعلي بپردازيم.
قرار دادن كادر كوچك اصلاح الگوي مصرف در گوشه صفحه تلويزيون اگرچه اقدامي شايسته تحسين از سوي سازمان صدا و سيما محسوب مي‌شود، ولي بايد قبول كنيم اگر چنانچه براي تحقق اين مهم يك مكانيسم عملياتي و اجرايي طراحي نشود از اين هشدار استراتژيك چيزي جز يك عبارت فرسوده و نخ‌نما باقي نمي‌ماند و تمام فعاليت‌ها در تعدادي مصاحبه و ميان برنامه خلاصه مي‌شود و در نهايت به هيچ نتيجه قابل قبولي دست نخواهيم يافت، اين در حالي است كه شرايط كشور به سمتي پيش مي‌رود كه چاره‌اي جز استفاده بهينه از منابع و ذخاير ملي و سرمايه‌گذاري ظرفيت‌هاي موجود در راه رسيدن به خودكفايي و عبور از تنگناهاي اقتصادي وجود ندارد و شايد به نوعي بتوان موضوع اصلاح الگوي مصرف در كشور را از موضوعاتي دانست كه به‌طور مستقيم و غيرمستقيم با امنيت ملي كشور ارتباط پيدا مي‌كند.
بنابراين شايسته است تمامي مسوولا‌ن ودست‌اندركاران از حداكثر ظرفيت‌هاي موجود در سامان بخشي و بهبود الگو‌هاي مصرف فعلي استفاده كنند. به همين منظور موارد ذيل در خصوص اصلاح الگوي مصرف توسط رسانه ملي پيشنهاد مي‌شود:

تشكيل كميته راهبردي اصلاح الگوي مصرف

اين كميته مي‌تواند با تدوين يك برنامه درازمدت و با استفاده از كارشناسان حوزه رسانه و ديگر رشته‌هاي مرتبط، دورنماي فعاليت‌هاي سازمان را براي اصلاح الگوي مصرف مشخص و همه اقدامات و برنامه‌هاي سازمان صدا و سيما را در يك چارچوب هدفمند و روشمند هدايت كند. به نظر مي‌رسد تشكيل اين كميته زير نظر رياست سازمان صدا و سيما مي‌تواند در كوتاه‌مدت، ساماندهي فعاليت‌هاي سازمان را در راستاي اصلاح الگوي مصرف رهبري كند.

آموزش مصرف بهينه

از آنجايي‌كه در سال‌هاي دوران ستمشاهي بودجه كشور از ناحيه صدور 7 ميليون بشكه نفت در روز تامين مي‌شد بنابراين نه ‌تنها نيازي براي صرفه‌جويي و بحث‌هايي همچون مصرف بهينه سوخت اساسا موضوعيت نداشت بلكه دولت سياست‌هاي مختلفي براي افزايش مصرف را در دستور كار خود داشت و سعي مي‌كرد مردم را براي مصرف هر چه بيشتر تشويق كند، ولي پس از پيروزي انقلاب اسلامي و رويارويي مستقيم اين كشور با استكبار جهاني و به دنبال آن آغاز جنگ تحميلي و انواع تحريم‌ها، حفظ ذخاير زيرزميني براي نسل‌هاي آينده و كاهش ميزان صدور نفت تا حد 2 ميليون بشكه در روز از سوي مسوولا‌ن مطرح شد و بدين وسيله مفهوم صرفه‌جويي براي اولين بار در كشور موضوعيت پيدا كرد.
امروزه تبليغات غيرمستقيم از موثرترين شيوه‌هاي تبليغي محسوب مي‌شود و صاحبان بنگاه‌هاي تبليغاتي و دارندگان شبكه‌هاي عريض و طويل رسانه‌اي به اين حقيقت پي برده اند كه انسان‌ها در مقابل تبليغ مستقيم واكنش منفي از خود نشان مي‌دهند.
به اين ترتيب مشاهده مي‌كنيم كه سابقه ذهني صرفه‌جويي از قدمت چنداني در كشور ما برخوردار نيست و در نتيجه نهادينه كردن موضوع صرفه‌جويي و پرهيز از مصرف بي‌رويه در اذهان عمومي نياز به يك آموزش منسجم و فراگير دارد كه جز با مدد رسانه ملي در عمل امكان‌پذير نيست.
به عبارت ديگر سازمان صدا و سيما براي آموزش چگونگي مصرف درست، پرهيز از مصرف بي‌رويه و آشنا كردن مردم با عواقب خطرناك مصرف‌گرايي بايد طرحي نو دراندازد و وارد مرحله جديدي از برنامه‌سازي شود. طبيعتا برنامه‌سازي در خصوص ماهيت اصلي شركت‌هاي چندمليتي و واكاوي دلايل تشويق اين شركت‌ها به مصرف هر چه بيشتر، حاوي نكات بسيار مهمي است كه به شكل‌گيري يك عزم ملي و اراده حقيقي براي پرهيز از مصرف بي‌رويه كمك زيادي مي‌كند.

بازگشت به الگو‌هاي اصيل اسلامي

وقت آن رسيده است كه بار ديگر سري به متون اسلامي و احاديث شريفي كه ميراث نبوت و امامت به شمار مي‌روند، بزنيم و با نگرشي عميق‌تر به دنبال گمشده خود يعني الگوي صحيح ارتباط انسان با محيط زندگي بگرديم. مطمئنا در سيره نبوي و ائمه‌اطهار(علیهم السّلام) ، الگوي مصرف كه از مصاديق بارز ارتباط انسان با محيط به شمار مي‌رود بخوبي تعريف شده است. تنها كافي است شهامت اين را داشته باشيم كه اشتباهات و خطاهاي گذشته را بپذيريم و هر يك از ما در حد توان خود براي جبران آن بكوشيم. مفاهيمي همچون قناعت و ساده‌زيستي تنها عباراتي مقدس براي فقرا و بيچارگان نيست، بلكه از نسخه‌هاي شفا بخشي است كه درمان بسياري از بيماري‌هاي دامنگير انسان امروز است، البته ورود به اين مباحث نيز كار آساني نيست و تنها از عهده خبرگان دين و عاملان به فرامين الهي برمي آيد.

تاكيد بر تبليغ غير مستقيم

امروزه تبليغات غيرمستقيم از موثر ترين شيوه‌هاي تبليغي محسوب مي‌شود و صاحبان بنگاه‌هاي تبليغاتي و دارندگان شبكه‌هاي عريض و طويل رسانه‌اي به اين حقيقت پي برده اند كه انسان‌ها در مقابل تبليغ مستقيم واكنش منفي از خود نشان مي‌دهند. به همين علت شاهد هستيم كه پيام‌هاي تبليغاتي به گونه‌اي بسته‌بندي مي‌شوند كه مخاطبان حتي پس از مصرف هم از محتواي آنچه كه مصرف كرده‌اند مطلع نمي‌شوند ولي بعد از مدتي اثرات بسته‌هاي دريافتي در اعمال و رفتار آنها نمايان مي‌شود. شايد به همين دليل باشد كه امروزه بحث تبليغ و انتشار پيام يكي از پيچيده‌ترين مباحث به شمار مي‌رود، بنابراين لازم است در بحث اصلاح الگوي مصرف نيز شيوه‌هاي قديمي و منسوخ شده را كنار بگذاريم و همان‌طور كه اگر فرزندمان بيمار شود به دنبال بهترين متخصص مي‌گرديم براي درمان الگوهاي بيمار فعلي نيز دست به دامان بهترين متخصص‌ها بشويم.
* كارشناس امور بين‌الملل صدا وسيما
منبع : http://jamejamonline.ir
/الف