پيامبر گرامي اسلام (صلي الله عليه و آله و سلم) همه کوشش هاي خويش را براي تشکيل حکومت اسلامي به کار گرفت و در شهر مدينه به پايه ريزي آن پرداخت. پس از رحلت آن حضرت- هر چند امامان معصوم (عليه السلام) و عالمان، آرزوي تشکيل حکومت اسلامي را داشته اند- جز در موارد انگشت شماري، حکومت الهي نبوده است و تا زمان ظهور حضرت مهدي (عليه السلام) نيز بيش تر حکومت ها بر باطل خواهند بود.
در رواياتي که از پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) و ائمه (عليه السلام) به ما رسيده است، چشم انداز عمومي حکومت ها، پيش از قيام مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) ترسيم شده است که به مواردي از آن اشاره مي کنيم:
الف) استبداد حکومت ها
يکي از مسائلي که جامعه بشري پيش از ظهور امام (عليه السلام) از آن رنج مي برد، بيدادگري و ستمي است که به وسيله حکومت ها مي رود. رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) در اين باره مي فرمايد: « زمين از ستم و بيداد پُر مي شود؛ تا جايي که در هر خانه اي ترس و جنگ وارد مي گردد ». (1)حضرت علي (عليه السلام) مي فرمايد: « زمين پر از ستم و بيداد مي گردد؛ تا آن که از ترس و اندوه در هر خانه اي وارد شود ». (2)
امام باقر (عليه السلام) مي فرمايد: « حضرت قائم (عليه السلام) قيام نمي کند، مگر در دوراني پر از بيم و هراس ».(3)
اين بيم و هراس چيزي است که غالباً از حکومت زمامداران ستمگر و خود سر جهان سرچشمه مي گيرد؛ زيرا پيش از ظهور آن حضرت، ستمگران بر جهان فرمانروايي مي کنند.
امام باقر (عليه السلام) در اين باره مي فرمايد: « مهدي (عليه السلام) هنگامي قيام مي کند که زمام کارهاي جامعه در دست ستمکاران باشد. »( 4)
ابن عمر مي گويد: مرد شرافتمند و داراي مال و فرزند ( در آخر الزمان) به سبب رنج ها و گرفتاري هايي که از سوي فرمانروايان مي بيند، آرزوي مرگ مي کند.(5)
نکته قابل توجه اين است که پيروان پيامبر(صلي الله عليه و آله و سلم) تنها از تجاوز و هجوم قدرت هاي بيگانه رنج نمي برند، بلکه از سوي حکومت هاي خودکامه و مستبد خودشان نيز در فشار و رنجند؛ آن چنان که زمين با همه گستردگي اش بر آنان تنگ مي شود و به جاي احساس آزادي، خود را در زنداني بزرگ احساس مي کنند. هم اکنون در جهان اسلام جز ايران- که با عنايات خداوند و امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) در آن فقيه عادل حکومت مي کند- باقي رهبران کشورهاي اسلامي با اسلام و مسلمانان ميانه خوبي ندارند و با آنان بيگانه اند.
در روايات، در اين زمينه چنين آمده است:
رسول گرامي اسلام (صلي الله عليه و آله و سلم) مي فرمايد: « در آخرالزمان بلاي شديدي- که سخت تر از آن شنيده نشده باشد- از سوي فرمانروايان اسلامي بر امّت من وارد خواهد شد؛ به گونه اي که فراخناي زمين بر آنان تنگ خواهد گشت و زمين از بيداد و ستم لبريز گردد؛ آن چنان که مؤمن براي رهايي از ستم، پناهگاهي که بدان پناهنده شود، نمي يابد ».(6)
در پاره اي از روايات به ابتلاي مسلمانان به رهبران خودکامه تصريح گشته، در پي حکمراني آن فرمانروايان ستمگر، ظهور مصلح کّل، نويد داده شده است. در اين دسته از روايات، از سه گونه حکومت- که پس از رسول گرامي اسلام بر سر کار مي آيند- سخن به ميان آمده است. اين سه گونه حکومت عبارتند از: خلافت، امارت و ملوک و پس از آن، جباران حاکم مي شوند.
پيامبر اکرم (صلي الله عليه و آله و سلم) فرمود: « پس از من خلفايي بر سر کار خواهند آمد؛ بعد از خلفا، امرايي و پس از امرا، پادشاهان و پس از آنان جباران و ستمگران؛ سپس مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) ظهور مي کند ». (7)
ب) ترکيب دولت ها
هنگامي مردم در آسايش و راحتي به سر مي برند که کارگزاران حکومت، افرادي صالح و کاردان باشند؛ ولي وقتي که افراد نا شايست بر مردم فرمانروا شدند، طبيعي است که انسان ها از رنج و عذاب به ستوه آيند؛ درست همان وضعيتي که پيش از ظهور حضرت مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) پيش مي آيد. در اين هنگام، دولت ها را افرادي خيانتکار؛ قاضيان، فاسقان و وزيران، ستمگر مي گردند ». (8)ج) نفوذ زنان بر حکومت ها
يکي ديگر از مسائلي که در حکومت هاي آخرالزمان مطرح است، سلطه و نفوذ زنان مي باشد که يا به گونه مستقيم بر مردم فرمانروايي مي کنند و يا فرمانروايان را به زير سلطه خود مي برند. اين مطلب، پيامد هاي ناگواري را به دنبال دارد. حضرت علي (عليه السلام) در اين باره مي فرمايد: « زماني خواهد رسيد که افراد فاسد و زناکار به ناز و نعمت مي رسند و فرومايگان مقام و موقعيتي پيدا مي کنند و انسان هاي با انصاف ضعيف مي شوند ».سؤال شد: اين دوره در چه وقت خواهد بوده فرمود: « هنگامي که زنان و کنيزان بر امور مردم مسلط گردند و خردسالان به فرمانروايي برسند ». (9)
د) فرمانروايي کودکان
حاکمان بايد افرادي با تجربه و مدير باشند تا مردم در راحتي و آسايش قرار گيرند. اگر به جاي آنان، کودکان يا کوته فکران، سرپرستي کارها را در دست گيرند، بايد از شر فتنه اي که رخ مي دهد، به خدا پناه مي برد.در اين باره به ذکر دو روايت بسنده مي کنيم:
پيامبر اکرم (صلي الله عليه و آله و سلم) مي فرمايد: « از اوّلِ سال هفتاد و حکومت کودکان، به خدا پناه ببريد ». (10)
سعيد بن مسيّب مي گويد: « فتنه اي رخ مي دهد و ابتداي آن بازي کودکان خواهد بود ». (11)
هـ ) تزلزل حکومت ها
حکومتي قادر است به مردم کشورش خدمت کند که داراي ثبات سياسي باشد؛ زيرا در صورتي که در حال تغيير باشد، قادر به انجام کارهاي بزرگ در کشور نيست.حکومت ها در آخرالزمان در حال تزلزلند و گاهي حکومتي در آغازِ روز بر سر کار مي آيد، ولي هنگام غروب از کار بر کنار مي شود. امام صادق (عليه السلام) در اين باره مي فرمايد: « چگونه خواهيد بود، هنگامي که بدون امام هدايتگر و بدون نشانه راهنما بمانيد و از يک ديگر بيزاري جوييده[ و اين ] زماني باشد که آزمايش شويد و افراد خوب و بد شما از هم جدا گردند و غربال و زيرو رو شويد. آن وقت که شمشير ها در رفت و آمد باشد و جنگ شعله ور. حکومتي در آغاز روز، وي کار مي آيد و با کشتار در آخر روز بر کنار و سر نگون مي شود ». (12)
و) ناتواني قدرت ها از اداره ي کشورها
پيش از ظهور امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) حکومت هاي ستمگر به ضعف مي گرايند و اين زمينه اي مي شود تا حکومت جهاني حضرت مهدي را بپذيرند. امام سجاد (عليه السلام) درباره آيه ي شريفه ي( حَتَّى إِذَا رَأَوْا مَا يوعَدُونَ فَسَيعْلَمُونَ مَنْ أَضْعَفُ نَاصِرًا وَأَقَلُّ عَدَدًا؛ (13) تا آن گاه که ببينند، آن چه وعده داده شده است و به زودي خواهند دانست چه کسي ياوران کم تري دارد و ناتوان تر است »، فرمود: « وعده اي که در اين آيه داده شده است، مربوط به حضرت قائم (عليه السلام) و اصحاب و ياوران و دشمنانش است. آن گاه که امام زمان (عليه السلام) قيام کند، دشمنانش ناتوان ترين دشمنان خواهند بود و کم ترين نيروها و تجهيزات را خواهند داشت ». (14)پي‌نوشت‌ها:
1- عن النّبي (صلي الله عليه و آله و سلم) « تمتلي الأرض ُ ظلماً و جوراً حتّي يدخل کلِّ بيت خوف و حرب فيسألون در همين فلا يطعونه ».المصنّف لا بن أبي شيبة، ج 15، ص 89، کنز العمال، ج 14، ص 584.
2- عن عليّ (عليه السلام) « تملأ الأرض ظلماً و جوراً حتّي يدخل کلِّ بيت خوف وحزن » کنز العمال، ج 14، ص 584؛ إحقاق الحق، ج 13، ص 317.
3- عن أبي حمزة الثمالي، قال: سمعتُ أبا جعفر (عليه السلام) يقول: « لا يقوم القائم إلّا علي خوف شديد. » أمالي الشجري، ج 2، ص 156.
انظر الغيبة للنعماني، ص 253؛ الغيبة للطوسي؛ ص 274؛ إعلام الوري، ص 428؛ مختصر بصائر الدرجات، ص 212؛ إثبات الهداة، ج3، ص 540؛ حلية الأبرار، ج 2، ص 626؛ بحار الأنوار، ج52، ص230؛ بشارة الإسلام، ص82؛ عقد الدور، ص64؛ القول المختصر، ص26؛ البرهان للمتقي، ص 74؛ لوائح الأنوار البهية، ج2،ص8.
4- عن أبي جعفر (عليه السلام) : « لا يخرج المهديّ حتّي يرقي الظلمة » ملاحم ابن طاوس، ص 77.
5- عن ابن عمر: يتمنّي ذوالشرف و المال و الولد، الموت بما يري من البلاء من ولاتهم. عقد الدرر، ص 333.
6- قال رسول الله (صلي الله عليه و آله و سلم) :« ينزل بأمّتي في آخر الزمان بَلاءٌ شديد من سلطانهم لم يُسمَع ببلاء أشدّ منه حتّي يضيقّ عليهم الأرضُ الرحبةُ حتي تُملأ الأرضُ جوراً و ظلماً، لا يجد المؤمن ملجأ يلتجي إليه من الظلم ». المستدرک علي الصحيحين، ج4،ص 465؛ عقد الدرر، ص 43؛ إحقاق الحق ، ج 19، ص 664.
7- عن النّبي (صلي الله عليه و آله و سلم) :« سيکون من بعدي خلفاء أُمراء، و من بعد الأمراء ملوک، و من بعد الملوک جبابرة، ثم يُخرج رجل من اهل بيتي يّملأ الأرض عدلاً کما مُلئت جوراً ». المعجم الکبير، ج 22، ص 375؛ الاستيعاب، ج1، ص 221، فردوس الاخبار، ج 5، ص 456؛ کشف الغمّه، ج 3، ص 264؛ اثبات الهداة، ج3،ص 596.
8- عن النبي (صلي الله عليه و آله و سلم) « يکون ولاة جورة، و أمراء خونة، و قضاة فسقة، و وزراء ظلمة ». الأمالي للشجري، ج2، ص228.
9- قال أمير المؤمنين (عليه السلام) :« ليأتين علي الناس زمان يطرف (يظرف ) فيه الفاجر، و يقرب فيه الماجن، و يضعف فيه المنصف ». قال:
فقيل به: متي ذلک يا أميرالمؤمنين ؟ فقال: « إذا اتخذت الأمانة مغنماً، و الزکاه مغرماً، و العبادة الستطالة، و الصلة مناً » قال: فقيل، متي ذلک يا أميرالمؤمنين؟ فقال: « إذا تسلطن النساء، و سلطن الإماء، و أمر الصبيان »
الکافي، ج8، ص 69؛ بحار الانوار، ج52، ص 265-278.
10- عن النبي (صلي الله عليه و آله و سلم) :« تعوذوا بالله من رأس السبعين، و إمارة الصبيان ». مسند احمد، ج2، ص 326، 355، 448.
11- عن سعيد بن المسيب: « تمون فتنة کان أولها لعب الصبيان ». ملاحم ابن طاووس، ص60.
12- عن أبي عبدالله (عليه السلام) « کيف أنتم إذا بقيتم بلا إمام هدي و لا علم، يتبرأ بعضکم من بعض، فعند ذلک تميزون و تمحصون و تغربلون، و عند ذلک اختلاف السيقين، و إمارة من أول النهار، و قتل و خلع من آخر النهار ». کمال الدين، ص 348.
13- جن (72) آيه 24.
14- عن محمد بن الفضيل، عن علي بن الحسين- رضي الله عنهما- قال: « ما يوعدون في هذه الآية، القائم المهدي و أصحابه و أنصاره و أعداؤه تکون أضعف ناصراً و أقل عدداً، إذا ظهر القائم (عجل الله تعالي فرجه الشريف) ». ينابيع المودة، ص 429؛ و رواه في الکافي، ج1، ص 434. عن الإمام الکاظم (عليه السلام)؛ نور الثقلين، ج5، ص 441؛ إحقاق الحق، ج13، ص 329؛ المحجة فيما نزل في الحجة، ص 132.
طبسي، نجم الدين؛ (1385)، دولت موعود، قم: مؤسسه بوستان کتاب (مرکز چاپ و نشر دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم )، چاپ ششم
