وضع ظاهري مسجد
براساس احاديثي که از بزرگان دين روايت شده است، پاکيزگي و نظافت، معطر ساختن، به سازي منزل، جاروب کردن که همان نشانه نظافت است و روشنايي مناسب جزو مواردي است که بايد در منزل شخصي افراد رعايت شود. امام صادق ( عليه السلام ) در اين باره مي فرمايد: خداوند زيبايي و زيباسازي را دوست دارد و از ژوليدگي نفرت دارد. بنابر اين خدا دوست دارد وقتي نعمتي را به بنده اي مي دهد، آثار آن نعمت بر او نمايان شود. چگونگي آن را از ايشان پرسيدند؟ حضرت فرمود: لباسش را پاکيزه، بويش را نيکو، خانه خويش را بهسازي، آستانه خانه خود را جاروب کند و قبل از غروب آفتاب چراغ را روشن کند. زيرا اين کارها فقر را برطرف و بر روزي مي افزايد. ( 1 ) امام رضا ( عليه السلام ) نيز فرمود: خانه را گچکاري، آستانه منزل و راهروها را جاروب و نظافت کنيد و قبل از غروب آفتاب، چراغ را روشن کنيد تا فقر زدوده شود و روزي فراوان شود. ( 2 ) به نظر مي رسد که در آن زمان گچکاري نمادي از زيبايي و نظافت بوده است. اميرالمؤمنين علي ( عليه السلام ) نيز فرمود: رها کردن تار عنکبوت و زباله در خانه موجب فقر مي شود. جاروب کردن و نظافت خانه و آستانه آن روزي را زياد مي کنند. ( 3 ) رسول خدا ( صلي الله عليه و آله و سلم ) نيز فرمود: زباله و خاکروبه را پشت در خانه جا ندهيد، زيرا پناهگاه ميکروب است.( 4 )وقتي که رعايت اين امور براي منزل شخصي افراد مورد توصيه بزرگان و پيشوايان ديني است، رعايت آنها براي خانه خدا، خانه پارسيان و محل جلوس انبيا و محل سجده ( مسجد ) نيز مورد تأکيد آنها خواهد بود.
محل مسجد نيز بايد در جايي باشد که حتي الامکان از آلودگي هاي هوا، صوتي و محيط زيستي و ساير عوامل آزار دهنده به دور باشد. از طرفي ديگر، مسجد بايد در جايي واقع شود که دسترسي نمازگزاران به سهولت انجام شود. لذا مي توان گفت که دور بودن از منابع آلودگي هوا، صوتي و محيطي امري نسبي است. بدين ترتيب اگر در يک منطقه صنعتي که کارخانجات متعددي در آن فعاليت دارند، نمي توان مسجد آن منطقه صنعتي را در فاصله بسيار دوري بنا نهاد. بلکه بايد در همان منطقه ولي در نقطه اي نسبتاً آرام که فعاليت کمتري و آلودگي کمتري دارد، ساخت.
وضعيت محيط مسجد
انتخاب مکان مسجد براي ساخت مسجد بايد با پيش بيني هايي درباره دور بودن از منابع آلودگي هوا، سرو صدا و آلودگي هاي محيط همراه باشد تا شرايط لازم را براي ايجاد مسجدي پاکيزه و آرام فراهم نمايد. مراعات تمام مسائل ايمني در مسجد مثل داشتن حداقل پله ممکن با عرض زياد و ارتفاع کمتر از 20 سانتي متر، داشتن نور کافي در تمام راهروها و محل هاي رفت و آمد و پيش بيني تأمين نور در شرايط قطع برق، نبودن موانعي که افراد ناخودآگاه با آن برخورد کنند ( مثلاً برجستگي آستانه و چارچوب درهاي ورودي و خروجي مسجد )، وجود کفش کن يا جا کفشي مناسب و قابل اعتماد ( قراردادن کيسه هاي نايلوني کافي براي کفش نمازگزاران )، نظافت مستمر دستشويي ها، توالت، وجود مقدار کافي صابون مايع، نظافت هميشگي و شستشوي گاه به گاه فرش ها و نکاتي از اين قبيل، انتظاراتي است که بايد در ساخت يک مسجد در نظر گرفته شود.استفاده از مواد گندزداي مناسب براي گندزدايي کردن صحن مسجد، شيرهاي دستشويي و وسايلي که احتمالاً آلوده مي شوند. کنترل درجه گرما و سرما در مسجد، ممانعت از برخورد مستقيم باد کولر به افراد، مبارزه با حشرات ( در صورت لزوم ) و تأمين آب آشاميدني سالم به گونه اي که استفاده کنندگان از آن آب، ناچار به استفاده از ليوان هاي آلوده و دهان زده نباشند، نمونه هايي از اقدامات بهداشتي است که بايد در مساجد صورت گيرد.
درهاي ورودي و خروجي
محل مسجد بايد به نحوي باشد که درهاي اصلي ورودي و خروجي آنها مستقيماً به راه عمومي باز شود. درهاي مسجد نيز بايد طوري طراحي شود که قابليت تخليه همزمان جمعيت متراکم را مخصوصاً به هنگام وقوع حوادث را داشته باشد. علاوه بر آن، درهاي خروجي بايد به بيرون باز شود ( يا کشوي باشد ) تا مانع خروج آسان و فوري جمعيت نشود. پيش بيني راه خروج اضطراري ( غير از درب هاي اصلي ) نيز الزامي است. مجهر کردن دربهاي خروجي مسجد به چراغ هاي اضطراي کم نور نيز ضروري است به طوري که در هنگام خاموشي و حادث، دربهاي خروجي براي جمعيت قابل تشخيص باشد. ( 5 )شبستان
صحن داخلي مسجد از جمله شبستان هاي مسجد بايد ويژگي هاي خاص زير را داشته باشد:ديوارهاي داخلي آن از کف زمين تا ارتفاع حدوداً 150 سانتي متري با سنگ هاي صاف و سيقلي پوشيده شده باشد. بقيه ديوار تا سقف هم بايد با رنگ روغني روشن و قابل شستشو رنگ آميزي شده باشد. سنگ بودن ديوارها باعث مي شود که لباس نمازگزاراني که به ديوار تکيه مي دهند گچي يا خاکي نشود. علاوه بر آن، تميز کردن و شستشوي ديوارهاي سنگ شده و رنگ شده خيلي ساده و آسان است.
سقف مسجد نيز بايد بدون ترک خوردگي و شکاف باشد و به صورت مناسبي رنگ آميزي شود تا از ريزش خاک و گرد و غبار از سقف جلوگيري نمايد و بتوان آن را تميز کرد و از ورود حشرات و بستن تار عنکبوت پيشگيري کرد.
در صورتي که از سقف مسجد لوستر و ساعت آويزان است يا بر ديوارهاي آن ساعت و لوازم صوتي و تصويري نصب شده است، بايد از محکم و ايمن بودن آن اطمينان حاصل شود و در فواصل زماني کوتاه آنها را وارسي و کنترل نمود.
نور و روشنايي
نور در جاهاي مختلف مسجد از جمله: دستشويي ها، سرويس بهداشتي، راهروها و شبستان ها بايد متناسب با ساعات مختلف شبانه روز پيش بيني و تامين شده باشد. معمولاً در هنگام ساخت مسجد، معمار مسجد تمهيدات خاصي را براي تامين نور طبيعي در نظر مي گيرد و اغلب نورگيرهايي در جاهاي مناسب تعبيه مي کنند يا پنجره هايي را در ارتفاع نزديک به سقف مي سازند تا در صورت نياز بتوان آن را باز و بسته کرد. در نورپردازي مساجد، بايد علاوه بر زيبايي ظاهري، به پخش يکنواخت نور و تأمين روشنايي مناسب براي مطالعه نيز دقت شود.از طرفي ديگر، نورپردازي و روشنايي مسجد نبايد آن قدر شديد يا آن قدر ضعيف باشد که به بينايي افراد آسيب رساند.
صدا و صوت
بايد از هر اقدامي که موجب آلودگي صوتي در مساجد مي شود پرهيز کرد. گفته مي شود که در زمان رسول خدا ( صلي الله عليه و آله و سلم ) شخصي براي پيدا کردن گمشده اش در مسجد با صداي بلند از مردم مي پرسيد . پيغمبر اکرم ( صلي الله عليه و آله و سلم ) او را از اين حرکت نهي کرد و فرمود به او بگوييد که خداوند گمشده تو را بر نمي گرداند زيرا مسجد براي غير اين کار ساخته شده است. ( 6 ) همچنين از امام صادق ( عليه السلام ) روايت شده است که اميرالمؤمنين عليه ( عليه السلام ) مردي را که در مسجد نقالي و قصه بافي و افسانه پردازي مي کرد، از مسجد بيرون کرد. ( 7 ) در رساله علميه مراجع تقليد نيز صداي خود را بلند کدن و گمشده اي را طلب کردن مکروه شمرده شده است. ولي بلند کردن صدا براي اذان مانعي ندارد. ( 8 )در هنگام ساخت مسجد، محل آن بايد طوري در نظر گرفته شود که از آلودگي هاي صوتي و ساير آلودگي محيطي به دور باشد، در مساجدي هم که در حال حاضر ساخته شده اند، بايد بلند گوهاي آنها به گونه اي باشد که نه فقط براي نمازگزاران، بلکه براي عابران و همسايه هاي خارج از مسجد صداي ناهنجار ايجاد نشود.
تهويه، گرما و سرماي مسجد
تجمع نمازگزاران به خصوص در ايام و مناسبت هاي ويژه ممکن است موجب بروز مشکلات جدي تنفسي براي آنان شود. معمولاً در طراحي و ساخت مساجد از تهويه ( جابجايي هوا ) غفلت مي شود و در مواقع شلوغي و ازدحام ضرورت آن احساس مي شود. اگر هواي سالم و با اکسيژن کافي وجود نداشته باشد، مخصوصاً هنگام اداي نماز، مي تواند در افراد داراي بيماري هاي مزمن ريوي موجب تنگي نفس، گيجي و خواب آلودگي غير طبيعي شود. بنابراين بايد قبل از راه اندازي هر مسجدي، دستگاه تهويه مناسب با فضاي آن براي جابجايي هوا در نظر گرفته شود.با پيشرفت تکنولوژي وسايل گرمازاي قديمي و سنتي ( مثل بخاري هاي دستي و دودکش دار ) جاي خود را به سيستم هاي حرارت مرکزي، فن کوئل، شوفاژ، ايرکانديشن و اسپيليت داده است. استفاده از تکنولوژي هاي پيشرفته هم راحت تر است و هم عوارض کمتري ( مثل آتش سوزي، خشک کردن هوا و آلوده سازي هوا ) دارد و هم محيط مسجد را به طور يکنواخت گرم مي کند. در صورت استفاده از وسايل گرمازاي قديمي توصيه مي شودکه براي تامين رطوبت مورد نياز کتري پرآبي روي آن گذاشته شود. درجه حرارت داخل مسجد نيز بايد طوري تنظيم شود که افراد پس از خروج از مسجد بر اثر تغيير ناگهاني دما دچار مشکل نشوند.
سيستم هاي برودتي و خنک کننده نيز بهتر است مطابق با سيستم هاي جديد باشد. اما در اکثر جاها از همان سيستم کولرهاي آبي استفاده مي شود. جهت دريچه هاي کولر بايد به اندازه حدود 2متر از کف ( بالاتر از قد يک فرد ايستاده ) تنظيم شود تا باد کولر مستقيماً به افراد نخورد.
نصب دماسنج در بالا و پايين مسجد به منظور کنترل دماي داخلي آن بسيار مفيد است.
بهداشت فردي و کف پوش
کف اکثر مساجد، با قالي و در بعضي جاها با موکت و قالي فرش شده است. پرزهاي انواع فرش ها مثل موکت، قالي و قاليچه آلرژي زا هستند و مي توانند در افراد حساسيت ايجاد کنند. زيرا تميز کردن آنها کار ساده اي نيست. به همين دليل بايد به طور مرتب، حداقل پس از هر بار برگزاري مراسم نماز، فرش ها را به خوبي و با جاروبرقي تميز کرد. فرش هاي مسجد را بايد هر چند وقت يک بار به طور کامل شستشو داد.شستشوي منظم فرش هاي مسجد در پيشگيري از انتقال برخي عفونت ها، مخصوصاً تنفسي و پوستي، بسيار مؤثر است.
علاوه بر شستشوي دوره اي فرش ها توصيه مي شود که در دوره هاي زماني کوتاه تري ( مثلاً ماهانه ) از شامپوي فرش، براي زدودن آلودگي هاي سطحي فرش ها استفاده شود. نحوه استفاده و دستور العمل شامپو فرش بر روي بسته بندي آنها يا بروشور داخلي آنها بيان شده است.
براي تميز کردن فرش و موکت مسجد بايد حتماً از جاروبرقي استفاده کرد. زيرا استفاده از جارو دستي سنتي مشکلات بهداشتي را در پي دارد. جاروبرقي با عمل مکش قادر است ذرات و گرد و غبار را از لاي فرش ها بيرون آورده و جمع کند. در برخي از اماکن عمومي بزرگ مثل مساجد از کيشه هاي دائمي براي جاروبرقي استفاده مي کنند که مستلزم خالي کردن کيسه دائمي است. هر چند استفاده از کيسه دائمي براي جارو برقي در چنين محيط هايي توصيه نمي شود، اما در صورت استفاده از آن، فردي که آن را تخليه مي کند بايد حتماً از دستکش و ماسک براي پوشاندن کامل بيني و دهان و حتي عينک براي پوشاندن چشم استفاده کند. ضمن اينکه پس از چند بار بايد کيسه دائمي آن شسته يا تعويض شود.
از طرفي ديگر، فرش هاي مساجد، که محل عبور و مرور افراد با جوراب و پاي برهنه است، در هنگام سجده با دهان و بيني نمازگزاران تماس نزديک دارد. بنابراين بايد توجه داشته باشند که از ورود با جوراب هاي کثيف و بودار يا با پاي آلوده و بوي نامطبوع وارد مسجد نشوند تا آلودگي و عفونت احتمالي وحتي کثيف بودن پا و جوراب آنها موجب آزار ساير مسلمانان نشود. هرچند توصيه مي شود که نمازگزاران در هنگام نماز سجاده شخصي خود را پهن کنند يا حداقل دستمالي را زير مهرشان قرار دهند تا از تماس مستقيم دهان و بيني بتوان پيشگيري کرد.
بهداشتي کفشداري و کفش ها
رعايت حرمت مساجد حکم مي کند که قبل از ورود به داخل مسجد، کفش خود را درآوريم. زيرا واژه مسجد با طهارت، تقدس و نظافت همراه است و بايد از آلوده ساختن آن ممانعت کرد. در روايات اسلامي نيز بر ورود به مسجد با پاي برهنه تأکيد شده است و ورود با کفش مکروه است. حتي اگر مسجد فرش شده هم نباشد. معمولاً کفش ها، مخصوصاً کف آنها، آلوده به چيزها و اشياي کثيف، غيربهداشتي، خاکي، گلي، خيس، فضولات حيواني و حتي نجاسات هست. بنابراين نگهداري کفش هايي که حداقل خاکي و کثيف است روش هاي خاصي را مي طلبد تا آلودگي آن به ساير جاها منتقل نشود. معمولاً کفش ها را در مساجد به دو صورت مي توان نگهداري کرد:1- گذاشتن کفشداري و نصب قفسه هايي همانند حرم امامان. در اين روش يا خود افراد کفش هايشان را در قفسه مي گذارند و بر مي دارند يا فرد خاصي مسئول کفشداري است. اگر فرد خاصي مسئول کفشداري است، توصيه مي شود که حتماً روپوش مخصوص، دستکش و ماسک داشته باشد تا به هنگام تحويل گرفتن يا تحويل دادن کفش ها، از انتقال آلودگي ها يا ذرات عفوني از طريق دست، لباس و يا تنفس پيشگيري شود.
2- در جلو درب ورودي کيسه هاي نايلوني يا پارچه اي / برزنتي گذاشته شده تا نمازگزاران کفش هايشان را داخل آنها بگذارند و با خود به داخل مسجد ببرند. چنانچه کيسه ها نايلوني است، اولاً بايد مواب بود که کيسه ها پشت و رو نشوند. زيرا پشت و رو شدن آن موجب مي شود که آلودگي کفش هاي قبلي به دست يا لباس مصرف کننده فعلي و به فرش مسجد منتقل شود. ثانياً اين کيسه هاي نايلوني زود به زود تعويض شوند. در هر صورت اگر اين کيسه ها طوري انتخاب شوند که يک بار مصرف باشند تا از انتقال عفونت و آلودگي بر اثر استفاده متوالي پيشگيري شود، بسيار مطلوب است. در صورتي که از کيسه هاي پارچه اي / برزنتي استفاده مي شود بايد در فاصله هاي زماني کوتاه، حتي با آب خالي، شسته شوند تا بر اثر استفاده متوالي گرد و خاک و آلودگي به رويه داخلي آن و سپس به فرش هاي مسجد نفوذ نکند و منتقل نشود. در غير اين صورت، همين کيسه ها خود مي توانند منشاء حمل آلودگي و انتقال عفونت به ديگران باشند.
هر چند توصيه مي شود که بين محل کفشداري و صحن اصلي مسجد راهروي با فاصله 3 – 2 متري پوشيده وجود داشته باشد تا آلودگي هاي احتمالي کفش ها و جوراب ها کمتر به سالن اصلي مسجد منتقل شود.
کارکنان قسمت کفشداري در هنگام کار بايد از روپوش، دستکش و ماسک مخصوص استفاده نمايند.
شستشوي دستها با آب و صابون بعد از استفاده از اين کيسه ها به منظور از بين بردن آلودگي هاي احتمالي توصيه مي شود.
بهداشت وضوخانه و سرويس بهداشتي
وضو يکي از مقدمات نماز و سجده کردن که مسجد محل آن است، مي باشد. بر همين اساس يکي از قسمت هاي اجتناب ناپذير مساجد که در رعايت بهداشت افراد اهميت فراواني دارد، وضوخانه و سرويس هاي بهداشتي آن است.در طراحي و ساخت مسجد، بايد محل مناسبي براي وضوخانه و دستشويي مسجد در نظر گرفته شود. اين محل بايد از نظر مکاني با درب ورودي مسجد فاصله داشته باشد يا حتي الامکان درب جداگانه اي داشته باشد يا اگر محدوديت فضا وجود دارد، در زير زمين مسجد جايي براي وضوخانه و دستشويي ها در نظر گرفته شود تا بدين طريق بتوان حتي الامکان از انتقال آلودگي ها به داخل مسجد جلوگيري کرد. در احاديث اسلامي توصيه شده که مستراح ( توالت ) را در جايي که زياد در معرض ديد نباشد و پوشيده است بسازند. در اين توصيه به الهام گرفن از نظام آفرينش اشاره شده است. در حديثي از امام صادق ( عليه السلام ) آمده است: آيا اينکه محل دفع در بدن اسنان در مخفي ترين موضع است، نمي آموزيد که مستراح نيز بايد در مخفي ترين و پوشيده ترين جايگاه ساخته شود؟ ( 9 )
در نظر گرفتن محلي براي پاشويه به منظور از بين بردن بوي نامطبوع کفش و جوراب نمازگزاران نيز اهميت خاصي دارد. تعداد دستشويي ها و روشويي ها بايد با تعداد نمازگزاران و مراجعين به مسجد متناسب باشد. کف و ديوارهاي سرويس بهداشتي مسجد بايد قابل شستشو، بدون شکاف و برآمدگي باشد تا بتوان به راحتي آنها را مرتب شستشو و گندزدايي کرد. در اختيار گذاردن صابون مايع به صورت مخزن هاي شيردار ( نه به صورت صابون قالبي ) ضروري است تا وضو گيرندگان بتوانند ميکروب ها و آلودگي ها را از دست و صورت خود بزدايند. لوله کشي و مخزن صابون مايع غير فلزي باشد. در غير اين صورت، زنگ زدگي فلز مخزن و لوله کشي باعث تغيير رنگ و تغيير کيفيت صابون مايع مي شود.
مستقر کردن کارگر دائمي با لباس کار، چکمه ودستکش براي نظافت سرويس هاي بهداشتي مسجد نيز الزامي است. اين فرد بايد حداقل روزي يک بار وضوخانه را گندزدايي کند.
نکات ديگري که در وضوخانه ها و دستشويي ها بايد رعايت شود در زير به اختصار بيان مي شود:
- ديوارهاي داخلي سرويس هاي بهداشتي و وضوخانه بايد تا سقف با کاشي مناسبي پوشانده شود تا بتوان به راحتي آن را تميز کرد. در کاشي ديوارها نبايد هيچ گونه شکستگي، ترک خوردگي و شکاف، کاشي هاي غير همجنس و جورواجور وجود داشته باشد. حتي الامکان از کاشي کاري چسبي بر روي کاشي هاي قبلي خودداري شود زيرا چسب کاشي به مرور زمان خاصيت چسبندگي خود را از دست داده و کاشي شل مي شود يا مي افتد و به جايگاهي براي تخم گذاري حشرات تبديل مي شود.
- سقف سرويس هاي بهداشتي نيز بايد بدون شکاف و ترک خوردگي باشد و به طور مناسبي رنگ آميزي شود.
- در و پنجره سرويس هاي بهداشتي بايد از جنس مناسب و مقاوم در برابر آب، آفتاب و زنگ زدگي و خوردگي باشد تا همواره سالم و بدون خوردگي و پوسيدگي بماند. علاوه بر آن، بايد در و پنجره ها را با توري سيمي مجهز نمود تا از ورود حشرات جلوگيري شود. همواره بايد مواظب بود که شيشه در و پنجره ها سالم و بدون ترک باشد.
- کف وضوخانه و دستشويي ها بايد داراي شيب ملايم به سمت وسط يا کناره هاي آن باشد تا آب در کف دستشويي جمع نشود و به راحتي وارد فاضلاب شود.
- در کف زمين و نزديک به شيرهاي آب، راه خروج آب هاي اضافي به صورت جوي باريکي در نظر گرفته شود. تا بدين ترتيب آبي که به هنگام وضو گرفتن و شستشو بر زمين مي ريزد، بتواند بلافاصله وارد فاضلاب شود. بديهي است بايد روي اين مجراي خروجي با صفحه مشبک پوشانده شود.
- وجود آينه در مقابل هر دستشويي براي وارسي وضعيت آراستگي افراد بسيار مؤثر است.
- در وضوخانه و دستشويي ها بايد آويزهايي براي گذاشتن لباس، کيف، کت، چادر وساير وسايل همراه نمازگزاران وجود داشته باشد. بهتر است همه اين آويزها در يکجا نباشد. بايد در کنار هر دستشويي آويزي تعبيه شود تا نمازگزار با آرامش خاطر بتواند ضمن شستشو و وضو گرفتن، مراقب لوازم شخصي خود باشد.
- نصب هواکش هاي مناسب براي تهويه هوا در دستشويي ها و وضوخانه ضروري است. اين هواکش ها بايد از نوعي باشد که در زمان خاموش شدن، مجراي خروجي آن بسته شود تا از ورود مگس و پشه جلوگيري شود. سيستم تهويه بايد داراي حداقل آلودگي صوتي باشد.
- در دستشويي ها مخصوصاً قسمت خواهران سکوهاي کوچکي ( يا صندلي ) براي نشستن گذاشته شود تا بتوانند به راحتي جوراب و لباس خود را براي وضو درآورده يا بپوشند.
- شيرهاي دستشويي و توالت ها بايد روزانه با محلول گندزدا، گندزدايي شوند.
- استفاده از شيرهاي آب داراي چشم الکترونيکي يا داراي پدال در سرويس هاي بهداشتي و وضوخانه، تماس دست با آنها را به حدقل مي رساند.
- براي خشک کردن دست ها از خشک کن هاي برقي يا دستمال کاغذي استفاده شود.
- گذاشتن ظرف زباله پدالي ( درب دار ) به همراه کيسه زباله در گوشه اي از وضوخانه الزامي است.
- براي معلولين و جانبازان علاوه بر راه اختصاص، توالت مخصوص نيز تعبيه شود.
با وجود چنين امکاناتي به نمازگزاران توصيه مي شود که:
حتي المقدور کارهاي آماده سازي براي اقامه نماز ( وضو ) يا استفاده از توالت را در منزل يا محل کار انجام دهند. بديهي است که سرويس هاي بهداشتي مسجد عمومي و همگاني است، هر قدر که اين سرويس ها تميز و بهداشتي باشند، باز از دستشويي منزل شخصي افراد تميزتر و بهداشتي تر نيستند. هر چند در بعضي از اماکن عمومي ممکن است از دستشويي منزل شخصي بعضي افراد لوکس تر باشد، اما لوکس بودن دليل بر بهداشتي بودن نيست.
در شرايط کنوني که ازدحام جمعيت احتمال انتقال بيماري و عوامل آلوده کننده را افزايش مي دهد، وضو گرفتن در داخل مساجد فقط با آب جاري ( لوله کشي ) توصيه مي شود و از وضو گرفتن و شستن دست و صورت در آب حوض مساجد اکيداً خودداري شود. زيرا شيوع بالقوه بيماري ها را در پي دارد.
سرويس هاي بهداشتي مساجد نيز بايد تا زير سقف کاشي ، مجهز به سيفون، فلاش تانک و هواکش باشد. نوشته اي در مقابل استفاده کنندگان نصب شده باشد تا آنها را تشويق به استفاده از فلاش تانک نمايد. استفاده کنندگان از سرويس هاي بهداشتي حتي المقدور سعي کنند تا با ريختن آب به مقدار کافي، به نظافت سرويس هاي بهداشتي کمک کنند.
استفاده از سيفون ( فلاش تانک ) هرگز مصداق اسراف نمي باشد.
حياط مسجد
صحن حياط مساجد بايد با مصالح ساختماني مقاوم، ساده، زيبا و قابل شستشو ( موزاييک، سنگ مرمر غير صيقلي و غير لغزنده، سنگ طبيعي، سنگ مصنوعي و مانند آن ) فرش شود تا تميز کردن و گندزدايي آن آسان باشد.سنگفرش کردن صحن حياط بايد صاف، کم درز و شيب دار به سمت فلاضلابرو باشد تا پس از شستشو آب در جاهاي ناهموار و درزدار نماند.
ترجيحاً پس از اجراي هر مراسم بايد صحن حياط را با محلول هاي گندزدا و بهداشتي و از فاصله نزديک گندزدايي کرد تا اثرات آن تا مدتها بعد از خشک شدن بر روي سنگ فرش ها باقي بماند. از جمله مواد گندزدا مي تون از پودر پرکلرين ( هيپوکلريت کسيم ( 10 ) )، هالاميد يا ساير مواد گندزدا که داراي مجوز از وزارت بهداشت هستند، مثل سارفوسپت، و ... استفاده کرد. ميزان ترکيب پرکلرين 5 گرم در 10 ليتر آب، هالاميد 15 گرم در 10 ليتر آب مي باشد.
به تناسب بزرگي حياط مسجد، بايد ظروف زباله ( درب دار ) به همراه کيسه زباله در محل هاي مناسب و در ديد نمازگزاران قرار داده شود تا بتوانند زباله ها را به سهولت داخل ظرف زباله درب دار بيندازند.
همواره به خاطر داشته باشيد که استفاده از مواد گندزدا، نخستين خط دفاعي در برابر انتقال عوامل آلودگي و بيماري ها است ولي پاکسازي مطلوب و مؤثر محيط براي مبارزه با اين عوامل بسيار مهم و حياتي است.
دفع بهداشتي زباله ها
پخش زباله در فضاي آزاد و صحن مساجد موجب جمع شدن حشرات ( مگس، پشه و سوسک ) و جوندگاني مانند موش و راسو مي شود که خود موجب انتقال و پخش بيماري مي شوند. بنابراين براي جلوگيري از پخش زباله در مساجد، بايد به تعداد کافي زباله دان درب دار پلاستيکي يا فلزي ضد زنگ وجود داشته باشد. تا افراد بتوانند در اولين فرصت زباله خود را به درون اين زباله دان ها بيندازند. زباله دان ها بايد قابل شستشو بوده و درب آن بدون دخالت دست ( يعني با پدال پا ) باز شوند. زباله دان هاي مساجد بايد روزانه و مرتب تخليه شوند و به فردا نمانند.توجه به اين نکته ضروري است که در داخل کليه سطل هاي زباله بايد کيسه هاي نايلوني سالم و بدون سوراخ گذاشته شود. به طوري که رطوبت زباله به درون سطل زباله نشت نکند. بدين ترتيب تخليه زباله، فقط با بيرون آوردن کيسه هاي نايلوني از داخل سطل زباله انجام مي شود. در اين صورت خود سطل زباله نيازي به شستشوي مجدد ندارد. فقط هر گاه رطوبت زباله به درون سطل نشت کند، بايد خود سطل زباله شستشو شود.
درب کيسه هاي نايلوهاي به هنگام قرار دادن در بيرون مسجد نيز بايد با گره محکم بسته شوند.
هر گاه رطوبت زباله به درون سطل نشت کند، بايد خود سطل زباله شسته و گندزدايي شود.
بهداشت دستگيره ها و نرده ها
برخي افراد بر اين باورند که درهاي مسجد متبرک هستند و به هنگام ورود به مسجد عادت دارند خود را و مخصوصاً دستان خود را به درب هاي مسجد و دستگيره هاي آن بمالند و سپس دست خود را به صورت و چشمان خود بکشند. به دليل چنين باور و عادتي، متوليان مسجد بايد برنامه شستشوي روزانه درب ها و دستگيره هاي مسجد با مواد گندزدا را براي جلوگيري از انتقال عوامل آلودگي در برنامه خود بگنجانند.نصب توري
حشراتي مانند پشه، سوسک و مگس و جوندگاني مانند موش حامل بيشترين عفونت ها و آلودگي ها هستند که با راه رفتن يا نشستن بر جاهاي مختلف عفونت را منتقل مي کنند. دور کردن اين گونه حشرات و جوندگان از محل سکونت و زندگي انسان ها يک وظيفه علمي و عقلي است. ابتدايي ترين راه دور کردن آنها نصب توري بر روي کليه درب ها و پنجره ها است. ضمن اينکه درب ها و پنجره ها بايد بدون درز و شکستگي باشند. نصب توري و درپوش بر روي چاهک ها و مسيرهاي خروجي فاضلاب ها ( مانند کف حمام، وان و دستشويي آشپزخانه ) نيز الزامي است. زيرا محل رفت و آمد بسياري از سوسک ها مي باشد.علاوه بر نصب توري بر پنجره ها و دربهاي ورودي، سمپاشي هاي مورد نياز و برنامه ريزي شده براي از بين بردن حشرات نقش بسيار زيادي دارد.
پي‌نوشت‌ها:
1.قال الصادق ( ع ): اِنَّ الله يُحِبُّ الجَمالَ وَ التَّجميلَ وَ يَکرَهُ البُؤسَ وَ التَّباؤسَ فَاِنَّ الله عَزَّوَ جَلَّ اِذا اَنَعمَ عَلي عَبدٍ نِعمَةً اَحَبَّ اَن يَري عَلَيهِ اَثَرَها. قيلَ: وَ کَيفَ ذلِکَ؟ قالَ: يُنَظِّفُ ثَوبَهُ وَ يُطَيَّبُ ريحَهُ وَ يُجَصَّصُ دارَهُ و يَکنِسُ أفنيَتَهُ حَتّي اِنَّ السِّراجُ قَبلَ مَغيبِ الشَّمسِ يَنفِي الفَقرَ وَ يَزيدُ فِي الرِّزقِ؛ بحار الانوار، ج 76، ص 149. )
2.قال الرضا ( ع ): جَصِّصِ الدّارَ وَاکسَحِ الأفنِيَةَ وَ نَظِّفها وَ اَسرِجِ السِّراجَ قَبلَ مَغيبِ الشَّمسِ کُلُّ ذلِکَ يَنفِي الفَقرَ وَ يَزيدُ فِي الرِّزقِ. بحار الانوار، ج 79، ص 303.
3.قال علي ( ع): تَرکُ نَسجِ العَنکَبُوتِ فِي البَيتِ يُورِثُ الفَقرَ و تَرکُ القُمامَةِ فِي البَيتِ يُورِثُ الفَقرَ وَ کَسحُ الفِناءِ يَزيدُ فِي الرِّزقِ. ( بحار الانوار، ج 76، ص 176 ).
4.قال رسول الله ( ص): لا تُؤوُا التُّرابَ خَلفَ البابِ: فإنَّهُ مَأوَي الشَّيطانِ. بحارالانوار، ج 76، ص 175.
5.مطالب اين قسمت و قسمت بعد برگرفته از دستورالعمل ايمن سازي مساجد که توسط امور رسيدگي به مساجد با همکاري وزارت مسکن و شهرسازي، سازمان آتش نشاني، مؤسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي و شهرداري تهران تهيه شده است مي باشد.
6.سمع النبي ( ص ): رَجُلاً يُنشِدُ ضالّة في المَسجِدِ فَقالَ قُولُوا لَهُ لا رادَّ اللهُ عَلَيکَ فَإِنَّها لِغَيرِ هذا بُنِيَت. وسائل الشيعه، ج 3، ص 508.
7.عن ابي عبدالله ( ص ) قال: اِنَّ اَمِيرَالمُؤمِنينَ ( ع ) رَأي قاصّاً فِي المَسجِدِ فَضَرَبَه بالدُّرَّه وَ طَرَدَهُ. وسائل الشيعه، ج 3، ص 515.
8.رساله توضيح المسايل آيت العظمي امام خميني، چاپ 1386، موسسه نشر و تنظيم آثار امام خميني، ص 145، مساله 914.
9.قال الصادق ( ع ): اَليسَ مِن خَلقِ التًقديرِ فِي بِناءِ الدَّارِ أن يَکُونَ الخَلَاءُ فِي أَستَرِ مَوضعٍ مِنهَا. فَهَکَذا جَعَلَ اللهُ سُبحانَهُ اَلمَنفَذَ المُهَيَّأ لِلخَلَاءِ مِنش الإنسَانِ فِي أستَرِ مَوضِعٍ مِنهُ . بحار الانوار، ج 85.
10.اين ماده به صورت پودر، گرانول يا قرص در بازار وجود دارد .
واحد پژوهش انتشارات انديشمند، (1390 )، بهداشت مساجد، تهران: انديشمند، چاپ اول
