نويسنده: جواد امين خندقي
موضوعات فراواني مرتبط با حوزه ي اعتقادات در فيلم ها مطرح مي شود. موضوعاتي درباره ي اصل دين تا چيستي موجودات مجرد و نظريه هاي مرتبط با خلقت و قوانين هستي که هر کدام در کتاب هاي کلامي، بحث هاي بسياري را به خود اختصاص داده اند.
آن چه در اينجا با عنوان تحليل فيلم ها مي آيد، فقط از لحاظ مسائل کلامي است و به نقد تکنيکي اشاره اي نمي شود.
در يک نگاه ابتدايي به فيلم ها، بيش تر به نظر مي آيد اعتقاد به مسائل ماورايي و الهيات امري مطرود است که نمونه هاي آن خواهد آمد؛ اما برخي فيلم ها که شمار اندکي دارند داستاني را به تصوير مي کشند که شخصيت يا شخصيت هاي اصلي در ماجرايي با مسائلي درگير مي شوند و در نهايت، طي سير داستان، به امور فراماده معتقد مي شوند يا دوباره اعتقاد خود را به دست مي آورند.
شخصيت اصلي در فيلم « 1408 » نويسنده ي مشهوري است که رمان هاي ترسناک در باره ي ارواح و شياطين مي نويسد؛ ولي برخلاف آن چه مي نويسد، به هيچ موجود ماورايي اعتقاد ندارد؛ نه اعتقاد به خدا دارد و نه به شياطين؛ بلکه اين مطالب را ساخته ي توهمات بشري و نويسندگاني همچون خودش مي داند.
يکي از سرگرمي هاي مورد علاقه ي او اين است که سعي مي کند حداقل يک شب را در اتاق هايي بگذارند که افرادي در آن خودکشي کرده اند و يا مشهور به وجود جن و ارواح است. به همين دليل به اتاق 1408 هتلي مي رود که تا به حال، ده ها نفر دراين اتاق کشته شده اند. با آن که مدير هتل، او را از اين کار باز مي دارد، به اصرار در آن جا اقامت مي کند و با اموري مواجه مي شود که در نهايت به ماورا، يقين مي يابد. فيلم، دو نسخه، با دو پايان متفاوت دارد. در يک نسخه، نويسنده کشته مي شود و در پلان نهايي، روح او را مي بينيم؛ ولي درنسخه ي ديگر، وي به دست همسر سابقش نجات مي يابد و با کمک ضبط صوتي که صداي وقايع داخل اتاق هتل را ضبط کرده است. متوجه واقعيت ارواح مي شود واعتقاد مي يابد.
فيلم « تشريفات مذهبي »(1) با يک سؤال و جواب شروع مي شود: « به گناه اعتقاد داري؟ » و جواب ميدهد: « چيزي براي اعتقاد داشتن وجود ندارد »؛ اساس مضمون فيلم، مربوط به اعتقاد و عدم اعتقاد به خدا و شيطان است. پرسش و پاسخ ابتدايي، همان انديشه اي است که شخصيت اصلي به آن معتقد است. او هيچ اعتقادي ندارد، شغل خانوادگي او مرده شويي است و مجبور مي شود براي فراز از اين شغل به مدرسه ي مذهبي برود. او در آن جا نيز همين عقيده را دارد و حتي در دوره ي عالي جن گيري در واتيکان نيز با استاد و ديگر شاگردان در اين باره بحث مي کند. او اعتقاد دارد گناه هست؛ ولي نه به علت و سوسه ي شيطان، بلکه خود انسان ها عامل گناه اند و هيچ موجودي وراي آن وجود ندارد. در نهايت او درگير ماجرايي مي شود که خدا را با تمام وجود باور مي کند، از خدا براي حل ماجرا کمک ميگيرد و موفق مي شود. نقطه ي اساسي در شکست شيطان، زماني است که کشيش جوان به وجود شيطان و مؤثر بودن آن در گناه هاي بشري اعتراف مي کند.
در مجموعه فيلم هاي « وقايع نگاري رديک »(2) يکي از شخصيت هاي اصلي داستان، مسلمان است. اين فرد در مواجهه با خطرات و مشکلات، خود را بالاتر از دشمنان مي داند با آن که در معرض کشته شدن و شکست قرار دارد. دليل اين نگرش وي، اعتقادي است که به خدا و جهان آخرت دارد و همين اعتقاد است که مبارزه و کشته شدن را براي او آسان مي کند.
فيلم « نشانه ها »(3) نيز نمونه ي بارزي براي اين موضوع است. شخصيت اصلي، کشيشي است که با از دست دادن همسرش در يک تصادف، ايمانش را به کلي از دست داده و حتي کشيش بودن را رها کرده به کشاورزي مشغول شده است. وي در ماجراي فيلم پس از حمله ي موجودات فرازميني، و به گونه اي اسرار آميز متوجه مي شود راه از بين بردن اين موجودات چيست.
فهميدن اين راه به دليل جمله اي است که همسرش در آخرين لحظه مرگش به او گفته است و او تا اين زمان فکر مي کردده اختلاف ذهني هنگام مرگ بوده است. گفته ي همسرش وعادت دختر کوچکش که ليوان هاي آب را در جاهاي مختلف خانه مي گذاشته، راه شکست موجودات فضايي را به آنان نشان مي دهد. اين اتفاقات، نشانه هايي است که خدا براي حفظ آنان مقدر کرده است. اين رخداد باعث مي شود ايمان از دست رفته اش را به دست آورد و دوباره کشيش شود.
کارگردان هاي مخلتفي در اين باره فيلم ساخته اند که برخي نمونه هاي آن گذشت. اين مسئله نشان از فطرتي الهي دارد که در همه ي انسانها يافت مي شود و اين گونه بروز ظهور مي يابد.
امين خندقي، جواد، (1391)،دين در سينما گزاره هاي اعتقادي،قم: ولاء منتظر(عج)، چاپ اول
آن چه در اينجا با عنوان تحليل فيلم ها مي آيد، فقط از لحاظ مسائل کلامي است و به نقد تکنيکي اشاره اي نمي شود.
در يک نگاه ابتدايي به فيلم ها، بيش تر به نظر مي آيد اعتقاد به مسائل ماورايي و الهيات امري مطرود است که نمونه هاي آن خواهد آمد؛ اما برخي فيلم ها که شمار اندکي دارند داستاني را به تصوير مي کشند که شخصيت يا شخصيت هاي اصلي در ماجرايي با مسائلي درگير مي شوند و در نهايت، طي سير داستان، به امور فراماده معتقد مي شوند يا دوباره اعتقاد خود را به دست مي آورند.
شخصيت اصلي در فيلم « 1408 » نويسنده ي مشهوري است که رمان هاي ترسناک در باره ي ارواح و شياطين مي نويسد؛ ولي برخلاف آن چه مي نويسد، به هيچ موجود ماورايي اعتقاد ندارد؛ نه اعتقاد به خدا دارد و نه به شياطين؛ بلکه اين مطالب را ساخته ي توهمات بشري و نويسندگاني همچون خودش مي داند.
يکي از سرگرمي هاي مورد علاقه ي او اين است که سعي مي کند حداقل يک شب را در اتاق هايي بگذارند که افرادي در آن خودکشي کرده اند و يا مشهور به وجود جن و ارواح است. به همين دليل به اتاق 1408 هتلي مي رود که تا به حال، ده ها نفر دراين اتاق کشته شده اند. با آن که مدير هتل، او را از اين کار باز مي دارد، به اصرار در آن جا اقامت مي کند و با اموري مواجه مي شود که در نهايت به ماورا، يقين مي يابد. فيلم، دو نسخه، با دو پايان متفاوت دارد. در يک نسخه، نويسنده کشته مي شود و در پلان نهايي، روح او را مي بينيم؛ ولي درنسخه ي ديگر، وي به دست همسر سابقش نجات مي يابد و با کمک ضبط صوتي که صداي وقايع داخل اتاق هتل را ضبط کرده است. متوجه واقعيت ارواح مي شود واعتقاد مي يابد.
فيلم « تشريفات مذهبي »(1) با يک سؤال و جواب شروع مي شود: « به گناه اعتقاد داري؟ » و جواب ميدهد: « چيزي براي اعتقاد داشتن وجود ندارد »؛ اساس مضمون فيلم، مربوط به اعتقاد و عدم اعتقاد به خدا و شيطان است. پرسش و پاسخ ابتدايي، همان انديشه اي است که شخصيت اصلي به آن معتقد است. او هيچ اعتقادي ندارد، شغل خانوادگي او مرده شويي است و مجبور مي شود براي فراز از اين شغل به مدرسه ي مذهبي برود. او در آن جا نيز همين عقيده را دارد و حتي در دوره ي عالي جن گيري در واتيکان نيز با استاد و ديگر شاگردان در اين باره بحث مي کند. او اعتقاد دارد گناه هست؛ ولي نه به علت و سوسه ي شيطان، بلکه خود انسان ها عامل گناه اند و هيچ موجودي وراي آن وجود ندارد. در نهايت او درگير ماجرايي مي شود که خدا را با تمام وجود باور مي کند، از خدا براي حل ماجرا کمک ميگيرد و موفق مي شود. نقطه ي اساسي در شکست شيطان، زماني است که کشيش جوان به وجود شيطان و مؤثر بودن آن در گناه هاي بشري اعتراف مي کند.
در مجموعه فيلم هاي « وقايع نگاري رديک »(2) يکي از شخصيت هاي اصلي داستان، مسلمان است. اين فرد در مواجهه با خطرات و مشکلات، خود را بالاتر از دشمنان مي داند با آن که در معرض کشته شدن و شکست قرار دارد. دليل اين نگرش وي، اعتقادي است که به خدا و جهان آخرت دارد و همين اعتقاد است که مبارزه و کشته شدن را براي او آسان مي کند.
فيلم « نشانه ها »(3) نيز نمونه ي بارزي براي اين موضوع است. شخصيت اصلي، کشيشي است که با از دست دادن همسرش در يک تصادف، ايمانش را به کلي از دست داده و حتي کشيش بودن را رها کرده به کشاورزي مشغول شده است. وي در ماجراي فيلم پس از حمله ي موجودات فرازميني، و به گونه اي اسرار آميز متوجه مي شود راه از بين بردن اين موجودات چيست.
فهميدن اين راه به دليل جمله اي است که همسرش در آخرين لحظه مرگش به او گفته است و او تا اين زمان فکر مي کردده اختلاف ذهني هنگام مرگ بوده است. گفته ي همسرش وعادت دختر کوچکش که ليوان هاي آب را در جاهاي مختلف خانه مي گذاشته، راه شکست موجودات فضايي را به آنان نشان مي دهد. اين اتفاقات، نشانه هايي است که خدا براي حفظ آنان مقدر کرده است. اين رخداد باعث مي شود ايمان از دست رفته اش را به دست آورد و دوباره کشيش شود.
کارگردان هاي مخلتفي در اين باره فيلم ساخته اند که برخي نمونه هاي آن گذشت. اين مسئله نشان از فطرتي الهي دارد که در همه ي انسانها يافت مي شود و اين گونه بروز ظهور مي يابد.
پي‌نوشت‌ها:
1. The Rite.
2. The Chronicles of Riddick
3. Signs
امين خندقي، جواد، (1391)،دين در سينما گزاره هاي اعتقادي،قم: ولاء منتظر(عج)، چاپ اول
