نويسنده: دکتر سيد ضياء الدين مظهري
تا دو دهه قبل، گستردگي اضافه وزن و چاقي هاي غير مرضي، منحصر و محدود به بزرگسالان بود ولي متأسفانه در چند سال اخير، روند تصاعدي گسترش اضافه وزن و چاقي ها درکودکان خردسال و نوجوانان و جوانان، زنگ خطر جدي را به صدا درآورده است و علاوه بر پيامدهاي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و آموزشي و بيماري زايي، چنين رخدادي در زمان حال، توأم با بروز و شيوع بيماري هاي مختلف با عوارض و ضايعات متعدد در سيستم هاي قلبي، عروقي، متابوليکي، ريوي و تنفسي، کبدي و صفراوي، ارگان هاي حسي، حرکتي، اسکلتي و عضلاني، عصبي و رواني و اختلالات جنسي است که به صورت بلوغ زودرس دوران کودکي با زمينه سازي و بذرافشاني بيماري هاي مزمن غيرواگيردار خوش خيم و بدخيم در سنين بعدي و بزرگسالي و سالمندي نمايان مي شود.
پرداختن به اين مشکل رو به گسترش در جوامع شهري و روستايي و چاره جويي و رايزني هاي به موقع و ضروري را اجتناب ناپذير کرده است و لازم است در راستاي مبارزه و کنترل چنين رخدادي به طور جدي و هم زمان در دو بعد پيشگيري و درمان، اقدامات سريعي براي مهار کردن و درمان هاي اصولي اضافه وزن و چاقي هاي ايجاد شده در آينده سازان اين مرز و بوم به عمل آورده شود.
در فرصتي که به من داده شده مي بايد به نحوه درمان صحيح چاقي در کودکان و نوجوانان بپردازم ولي بي مناسبت نمي دانم يادآوري کنم که بهترين راه و موفقيت آميزترين اقدامات و اقتصادي ترين روش هاي مبارزه با اضافه وزن و چاقي ها و پيامدهاي خوش خيم و بدخيم اين بيماري خزنده با عوارض بسيار گزنده اش، پيشگيري بجا و به موقع از عوامل زمينه ساز اين مشکل رو به گسترش در جامعه است. اگر پرسيده شود بهترين و مناسب ترين اقدامات از چه زماني بايد آغاز شود، گفته خواهد شد بهترين زمان، قبل از انتخاب همسر و پيش از تصميم گيري به بارداري ودوران بارداري و بعد از تولد نوزاد و تمام دوران نوپايي و کودکي و نوجواني است. به خصوص به مادران محترم توصيه و تأکيد مي شود که در تغذيه کودک شان در ايام نوپايي، کودکي و نوجواني را به کارگيري روش « پاتکا » جداً خودداري کنند. « پاتکا » يعني دادن پاداش يا التماس و اجبار به خورانيدن لقمه اي بيشتر يا جرعه اي افزون تر يا برعکس، تهديد کودک به اعمال تنبيه هاي جسمي و روحي يا قطع امتيازات داده شده يا تغيير جهت 180 درجه و تن دادن به کودک سالاري و اجراي بي چون و چراي خواسته هاي غير منطقي يا نامقبول کودک و از همه بدتر ايجاد انحراف فکر و حواس پرتي براي هدايت لقمه اي غذا به دهان کودک با ادا و اصول هايي نامعقول و در آوردن صداهاي عجيب و غريب يا با نشاندن بچه در مقابل فرستنده هاي تلويزيوني يا DVD و مشغول کردن آن ها به تماشاي انواع کارتون ها و فيلم هاي عجيب و غريب
درمان چاقي کودکانه، علم يا هنر؟
کودکان از يک سو در حال رشد بوده و نبايد با به کارگيري روش هاي شتاب آلود و نامتعادل، آنها را به گرسنگي هاي پنهان دچار کرد. يا با کاهش مقدار زياد از غذاي روزمره و کاستن صاعقه آساي درشت مغذي هاي انرژي زا، آن ها را به عدم تأمين حداقل کالري مورد نياز دچار کرد که بدن آن ها جهت تأمين حداقل انرژي مورد نياز به تجزيه پروتئين ها و اسيدهاي آمينه ضروري و غير ضروري سوق داده شود که طبيعتاً آثار هر دوي اين موارد به صورت کند و کندتر شدن يا وقفه کامل روند رشد جسمي نمود پيدا خواهد کرد. پس در جهت اقدامات اساسي و اصولي در قبال کنترل وزن و جلوگيري از چاقي کودکان چه بايد کرد؟!1. آموزش مادران جوان در قبال تغذيه صحيح کودک و زدودن باورهاي غلط، به خصوص وسواسي که اول زاهاي کم سن و سال در زمينه تغذيه کودک شان به صورت سينه به سينه دريافت کرده اند.
2. تحليل برنامه هاي غذايي روزانه کودک و بررسي يادآمدهاي تغذيه هفتگي کودکان و شناخت و تعيين اشتباهات به عمل آمده در تغذيه روزانه و ارائه توصيه هاي عملي و کاربردي به خانواده ها براي رفع تدريجي روش هاي غلط به کار برده شده.
3. تعديل تدريجي و حذف کامل ميان وعده هاي غذايي پر انرژي و فاقد مواد مغذي لازم ( چيپس، پفک، هله هوله، شربت ها و نوشابه ها )
4. افزايش به کارگيري مقدار بيشتري از فيبرهاي محلول يا نامحلول در گنجانيدن غذاهاي تهيه شده از غلات، حبوبات و سبزيجات مختلف و تعديل تدريجي و حذف کامل شکلات، شيريني، کيک و بستني هاي روزمره و جايگزيني آن ها با ميوه هاي فصل و دانه ها و مغزها ( آجيل شيرين و شور به صورت متعادل و متنوع )
5. افزايش مقدار لبنيات دريافتي نسبت به قبل از اجراي برنامه جديد، حداکثر تا ميزان دو تا دو و نيم واحد. لازم به يادآوري است عادت کردن افراد به خوردن شير بيشتر از حد نياز که موجبات کم خوني و برخي از بيماري ها را فراهم مي کند، توصيه نمي شود.
6. افزايش زمان فعاليت هاي جسمي و بازي هاي دسته جمعي و کاهش زمان تماشاي تلويزيون.
7. ايجاد نظم در ساعات خواب زود هنگام شبانه و رعايت وعده هاي اصلي و ميان وعده ها و عدم حذف وعده صبحانه.
8. تغذيه در محل مشخص و زمان معين و ظروف اختصاصي کودک و نوجوان.
9. خونسردي توأم با قاطعيت در قبال تغذيه کودک و عدم به کارگيري زور و اجبار مبني بر خوردن حتمي تمام غذاي داده شده.
10. هر چه سن شروع چاقي پايين تر باشد، عوارض دراز مدت آن بيشتر، خطرناک تر و احتمال درمان چاقي براي هميشه بسيار ضعيف تر خواهد شد. لذا اقدام فوري جهت تأثيرگذاري در روند اضافه وزن کودکان و نوجوانان بسيار مؤثر واقع خواهد شد.
11. مهرورزي و ابراز محبت معقول پدر و مادر به کودک و پاسخگويي به نيازهاي برخورداري بچه ها از عواطف پدري و مادري، از پر خوري هاي احتمالي و افسردگي هاي کودک جلوگيري مي کند.
12. عدم جبران قصور يا بي توجهي ها يا تنبيه هاي بي مورد با خوراندن يا خريد تنقلات رنگارنگ که عذر بدتر از گناه تلقي مي شود.
13. اصلاح تدريجي عادات غذايي غلط و خارج از چارچوب برنامه هاي مورد نياز و ناخنک زدن ها و ريزه خواري هاي مداوم.
14. کاهش دفعات تغذيه کودک در خارج از منزل به خصوص فست فودها و انواع ساندويچ، همبرگر، پيتزا و سيب زمين سرخ کرده با سس هاي پرچرب و انواع نوشابه ها و دسرهاي خامه اي پر از قندهاي ساده و چربي هاي اشباع شده.
15. کاهش مقدار نمک، شکر، افزودني هاي مختلف، چربي هاي حيواني و روغن هاي گياهي جامد يا مايع، فراتر از نياز بچه به هنگام طبخ غذا در منزل.
16. کاهش استرس و اضطراب و دل نگراني هاي کودکان و نوجوانان که به صورت پرخوري و ريزه خواري نمود پيدا کرده و به عنوان يک عامل تسکين شرطي در مي آيد و توجه و دقت در ايجاد نظم در ساعات خواب شبانه و جلوگيري از شب زنده داري آن ها.
17. محدود کردن مدت زمان نشستن در مقابل تلويزيون به مدت حداکثر يک و نيم يا دو ساعت در روز و منع کامل صرف غذا يا تنقلات و غيره در هنگام تماشاي تلويزيون.
18. عدم نشان دادن ابراز رضايت و محبت و تشکر والدين، مادربزرگ ها، پدربزرگ ها، عمه ها و عموها و خاله ها و دايي ها به صورت تقديم انواع خوراکي ها و تنقلات رنگارنگ.
19. احتمال چاقي فرزندان پدران و مادراني که وزن متناسب با قدشان دارند 9 درصد است. در حالي که اگر يکي از شما چاق و ديگري داراي وزن متناسبي باشد، اين احتمال چاق شدن به 41 تا 50 درصد و اگر هر دو نفرتان چاق باشيد، احتمال چاق و فربه شدن فرزندتان به 66 تا 86 در صد افزايش خواهد يافت.
منبع مقاله :
نشريه زيبايي سالم، سال هفتم، اول و پانزدهم دي ماه 1393
