نويسنده: حميد کريمي

گفته مي شود که زن در خلقت اصالت ندارد و از دنده ي چپِ مرد (=حضرت آدم (عليه السلام)) آفريده شده است، آيا از ديدگاه اسلام وجود زن پست تر از مرد است؟

با مراجعه به آيات، روايات و تعاليم دين، در مي يابيم که اسلام مرد و زن را در آفرينش از يک جنس مي داند. اساساً انسانيّت و کمالات انساني به روح مربوطند و روح، نر و ماده ندارد. (1)
در قرآن آمده است:
يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالاً كَثِيرًا وَنِسَاء.
اي مردم! از (مخالفت) پروردگارتان بپرهيزيد. همان کسي که همه ي شما را از يک انسان آفريد و همسر او را (نيز) از جنس او خلق کرد و از آن دو، مردان و زنان فراواني (در روي زمين) منتشر ساخت. (2)
با توجه به ظاهر اين گونه آيات، خلقت حضرت حوّا (عليها السلام) بعد از حضرت آدم (عليه السلام) بوده است، ولي صرف تأخير زماني در آفرينش يک موجود به معناي پستي وجود متأخّر نيست، چرا که هر دو از يک گوهر وجودي هستند و امتيازي بين آن ها نيست مگر به اوصاف و اخلاق اکتسابي، (3) ثانياً فرض آن که زن از بدن مرد آفريده شده باشد يا بالعکس، دلالتي بر طفيلي بودن حقيقت وجودي يک جنس نيست، علاوه بر آن که فرع بودن خلقت حضرت حوّا به معني فرع بودن جنس ساير زنان نيست. (4)
در قرآن آمده است:
او خدايي است که (همه ي) شما را از يک فرد آفريد و همسرش را نيز از جنس او قرار داد تا در کنار او بياسايد. (5)
اين آيات به خوبي نشان مي دهد که زنان از جنس مردان هستند، پس ماهيت و آفرينش ايشان يکي است. بعضي کتب آفرينش زن را از مايه اي پست تر از مايه ي مرد دانسته اند و بر اين باورند که همسر حضرت آدم از عضوي از اعضاي سمت چپ او آفريده شده است. در قرآن اثري از اين قبيل باورها نيست و گرچه براي اثبات اين ادعا به بعضي روايات ضعيف هم استناد شده، امّا اين طرز فکر در قرآن و احاديث معتبر صريحاً مردود شمرده شده است. (6)
ژراره مي گويد از امام صادق (عليه السلام) از آفرينش حوّا سؤال شد که برخي مي گويند خداوند حوّا را از دنده ي پايين و چپ آدم آفريد. امام (عليه السلام) فرمود:
خدا منزّه و برتر است از اين نسبت. آن کس که چنين مي گويد، مي پندارد که خداوند قدرت نداشت براي آدم، همسري از غيرِ دنده اش بيافريند! اينان راه را بر خرده گيران باز مي کنند... اين ها چه مي گويند؟
خداوند ميان ما و آنان داوري مي کند. خداوند بزرگ آنگاه که آدم را از خاک آفريد و به ملائکه فرمان داد تا او را سجده کنند، خوابي عميق بر او چيره ساخت، سپس مخلوقي جديد بيافريد... که وقتي به حرکت درآمد، از حرکت او به خود آمد. چون بدان نگريست، ديد زيباست و همانند خود او است، جز اين که زن است... آدم در اين هنگام گفت: خداوندا اين مخلوق زيبا کيست که من نسبت به او چنين احساس انس مي کنم؟ خداوند گفت: اين بنده ي من حوّاست...». (7)
زن در تفکّر قرآني همانند مرد، تکامل پذير و اوج گراست، قرآن هرگاه از کمالات انساني سخن مي گويد، زنان را نيز همدوش مردان مطرح مي کند. راه رسيدن به کمالات انساني و تقرّب به خداوند متعال، به طور مساوي براي مرد و زن باز است. (8) در سوره ي نساء مي خوانيم:
و کسي که چيزي از اعمال صالح را انجام دهد، خواه مرد باشد يا زن، در حالي که ايمان داشته باشد، چنان کساني داخل بهشت مي شوند و کم ترين ستمي به آن ها نخواهد شد.
در هر دو جناحِ حقّ و باطل، هم مردان وجود دارند و هم زنان. (9) قرآن برخلاف آنچه که در عهد عتيق (10) (=تورات) و بعضي ديگر آثار ادبي جهان آمده، زن را عنصر گناه و شيطان کوچک نمي داند و حوّا را علّت رانده شدن آدم از بهشت معرفي نمي کند، بلکه مي گويد شيطان آن دو را وسوسه کرد و فريفت. (11) در آيه ي 20 از سوره ي اعراف مي خوانيم:
سپس شيطان آن دو را وسوسه کرد تا آنچه را از اندامشان پنهان بود، آشکار سازد.
قرآن برخلاف برخي نظريات تحقيرآميز که زن را در مقام استعدادهاي روحاني هم رديف مرد نمي دانند، دوشادوش مردان بزرگ از زنان بزرگ نيز ياد مي کند چنانچه از همسران آدم و ابراهيم (عليه السلام) و از مادران موسي و عيسي (عليه السلام) (12) در نهايت تجليل، نام برده است. به عنوان نمونه در سوره ي آل عمران آمده است:
و (به ياد آوريد) هنگامي را که فرشتگان گفتند: اي مريم! خدا تو را برگزيده و پاک ساخته و برتمام زنان جهان، برتري داده است.
اگر قرآن، همسران نوح و لوط (13) را زناني ناشايسته مي داند، از زن فرعون (14) به عنوان زني بزرگ ياد مي کند. در تاريخ اسلام کم تر مردي به مقام خديجه (عليه السلام) مي رسد و هيچ مردي جز پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) و علي (عليه السلام) ... به شايستگي و هم سنگي؛ حضرت زهرا (عليه السلام) نيست.
اسلام برخلاف برخي آيين ها و مروّجين رهبانيت، ازدواج را مقدّس و مستحب مي داند (15) و دوست داشتن زنان را از اخلاق انبياء مي شمارد. (16)
اسلام باز برخلاف برخي نظريات حقارت بار که وجود زن را مقدمه اي براي وجود مرد مي دانند و اصالت را به مرد مي دهند، زمين و آسمان و ابر و باد و گياه و حيوان را در اختيار انسان مي داند، امّا هرگز زن را مقدمه براي آفرينشِ مرد نمي داند.
قرآن مي فرمايد:
زنان زينت و پوشش شما هستند و شما مردان زينت و پوشش آن ها. (17)
قرآن وجود زن را نه شرّ و بلا، بلکه مايه خير و آرامش وتسکين مرد مي داند. (18) قرآن سهم زن را در پيدايش فرزند – همان گونه که در علوم روز نيز به اثبات رسيده است – کم تر از مرد نمي داند و نسل انسان ها را از آدم و حوّا – هر دو – مي داند. در آغاز سوره ي نساء مي فرمايد:
اي مردم! از (مخالفت) پروردگارتان بپرهيزيد. همان کسي که همه ي شما را از يک انسان آفريد و همسر او را (نيز) از جنس او خلق کرد و از آن دو، مردان و زنان فراواني (در روي زمين) منتشر ساخت. (19)
بنابراين از ديدگاه اسلام و قرآن، مرد و زن در جهت آفرينش و ماهيّت انساني يکسانند و نسبت به يکديگر برتري ندارند.

پي‌نوشت‌ها:

1.عبدالله جوادي آملي: زن در آئينه جلال و جمال، صص 71 – 66.
2.نساء (4): 1.
3.عبدالله جوادي آملي: زن در آئينه جلال و جمال، صص 36 – 33.
4.محمدرضا زيبايي نژاد و محمد تقي سبحاني: درآمدي بر نظام شخصيت زن در اسلام، ج 1، صص 60 – 53.
5.اعراف (7).
6.مرجان دواتگران: (زنان، آفرينش، معنويت و عقل)، فصل نامه کتاب نقد، ش 12، در اين بحث نگاه کنيد به: محمدرضا زيبايي نژاد و محمد تقي سبحاني: درآمدي بر نظام شخصيت زن در اسلام، ج 1، صص 60 – 53.
7.محمد باقر مجلسي: بحارالانوار، ج 11، ص 221.
8.ر.ک: نساء (4): 124؛ نمل؛ (27): 97؛ توبه (9): 72؛ احزاب (33): 35؛ الفتح (48): 5 و 6؛ حديد (57): 12 و 13؛ يس (36): 56.
9.ر. ک: توبه (9): 67، 68، 71؛ نور (24) 26.
10.عهد عتيق از کتاب مقدس. سفر پيدايش، باب سيّم، آيات 1 تا 13. البته نيازي به ذکر نيست که به عقيده يهود و غير يهود، تورات فعلي تحريف شده و اين کتابي نيست که بر موسي (عليه السلام) نازل گرديده چون داستان مرگ موسي و حوادث بعد از آن را نيز ذکر مي کند.
11.ر. ک: بقره (2): 35، 36؛ اعراف (7): 19 – 23؛ طه (20): 117 – 122.
12.نگاه کنيد: طه (20): 38، 39، 40؛ آل عمران (3): 33 – 37 و 42 – 47؛ اعراف (7): 19 – 27.
13.تحريم (66): 10.
14.تحريم (66): 11.
15.اشاره به حديث نبوي معروف «النِّکاحُ السّنَّتي فَمن رَغِبَ عَن سُنَّتي فَلَيسَ مِنِّي» محمد بن حسن عاملي: وسائل الشيعه، ج 14. باب اوّل از مقدمات نکاح.
16.اشاره به حديث پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) «مِن اخلاق الانبياء، حبّ النِّساء» محمد بن حسن عاملي: وسائل الشيعه، ج 14، باب سوم از مقدمات نکات، روايت 2.
17.بقره (2): 187.
18.روم (30): 21.
19.نساء (4): 1.