باید دید کودکان چه نوع کتابهایی را می توانند برای افزایش اطلاعات خود مورد مطالعه قرار دهند، زیرا تنها خواندن چند صفحه کتاب درباره ی علوم، فهم کودکان را محدود نگاه می دارد و امیال متنوع و نیروی کنجکاوی آنان به قدر کافی ارضا نمی شوند.
از این رو، معلم باید کتابهای علمی گوناگونی را که میل حقیقت جویی کودکان را ارضا می کنند، فراهم آورد. معلم در انتخاب کتابهای اطلاعاتی برای کودکان، علاوه بر معیارهای مذکور، باید به معیارهای کلی زیر توجه کند:
همچنین، معلم باید دانش آموزان را به این اختلافها متوجه سازد و آنان را برای روشن شدن، به مراجعه به سایر منابع و فرهنگنامه ها وا دارد.
معلم هنگام ملاحظه ی درستی یک کتاب اطلاعاتی باید منظور خواننده را همواره به یاد داشته باشد زیرا مسلماً کودکان به علت تفاوت احتیاج به حقایق خاصی متمایل خواهند شد.
کتابهای اطلاعاتی خوب، خشک و سنگین نیستند و با این فرض، تهیه و تنظیم می شوند که دانش آموزان می توانند اطلاعات و بعضی از قانونها و روابط مهم و قابل توجه را در زیست شناسی، زمین شناسی، فیزیک، هیئت، جغرافیا، تاریخ، جامعه شناسی، مردم شناسی و هنرها بفهمند.
کتاب اطلاعاتی خوب، دیدگاه ایشان را گسترش می دهد و دورنمای تازه ای زیبایی را پیش چشم شان بازی می کند.
عنوان های فصل و پاراگراف، به دانش آموزان کمک می کند که اطلاعات مورد نیازشان را بسیار آسان و زود پیدا کنند. به طور کلی، کتاب باید طوری تنظیم شود که خواننده بتواند اطلاعاتی را که احتیاج دارد تشخیص دهد و انتخاب کند.
* در چه تاریخی چاپ شده است؟
* آیا حقایق و نظریات به طور روشن، مورد بحث قرار گرفته اند؟
* آیا در متن و تصویر از یکنواختی خودداری شده است؟
* آیا شکلها از مفهومهای معناداری حکایت می کنند؟
* آیا بر واقع بنی مبتنی است؟
* آیا نویسنده از ساکت و قانع ساختن، خودداری کرده است؟
* آیا کلمات تازه در متن و شکل، توضیح داده شده اند؟
* آیا سبک و روش مؤلف، جالب است؟
* آیا خواننده را به کنجکاوی تشویق می کند؟
* آیا شکلها به طرز خوشایندی آورده شده اند؟
* آیا نمودارها به طور روشن، توضیح داده شده اند؟
* آیا دارای راهنمای تلفظ کلمات دشوار است؟
* آیا می توان به آسانی جای اطلاعات مورد نیاز را در آنها پیدا کرد؟
حتما امتحان کنید و برق چشم فرزندتان را موقعی که متنی در کار نیست و او از روی عکس‌های کتاب برای شما قصه‌ی خودش را می‌گوید، ببینید. عکس‌های جذاب کتاب می‌تواند برداشت تصویرگر کتاب باشد و قصه‌ای که در کتاب آمده است، می‌تواند تصاویری انتزاعی باشد که کودک را کنجکاو کرده و به فکر بی‌اندازد. انتخاب کتاب مناسب برای کودکان حتما کتابی همراه با عکس‌های متنوع و تصاویری جذاب است.
اما حتما والدین باید قبل از سپردن کتاب به دست کودکشان (یا کودکانشان) آن را تورقی بکنند و نکات و آموزش‌های گنجانده در لایه‌های متن را دریابند تا بتوانند با همان شیوه و همان مثال که کتاب قصه‌اش را برای کودکشان روایت می‌کند، در گپ و گفت با کودک او را روشن کرده و با ارجاع به قصه‌ی کتاب او را تربیت کنند. مطمئنا که منظور از تربیت کودک با این شیوه، تربیت در جزئیات و شکل‌دهی به شخصیت کودک است.
سال‌هاست که حیوانات نقش مهمی در کتب کودک ایفا می‌کنند. از شغال‌های «کلیه و دمنه» که از هند تا ایران آمده‌اند و از زبان سانسکریت به فارسی درآمده اند و نصرالله منشی در عصر ساسانی از آن اثری نو ساخته و بعدها رودکی _شاعر بزرگ_ آن را به نظم درآورده، تا داستان‌های هانس کریستین اندرسنِ دانمارکی و «جوجه اردک زشت» مشهورش و روباه داستان «شازده کوچولو»ی آنتوان اگزوپری از فرانسه
کودک باید دنیایی را که در آن زندگی می کند، بشناسد و خود را برای آن خواسته ها و مقتضیات محیط، آماده سازد. باید کودک را در تعبیر و تفسیر علمی محیط زندگی کمک کرد. برای کمک به کودکان در فهم مفاهیم علمی مهم در زندگی روزانه، وجود کتابهای علمی کودکانه ضروری است.
باید دانست که کودک پیش از ورود به مدرسه، اطلاعات گوناگونی درباره ی اشیاء و محیط خود دارد که در مدرسه باید آنها را تصیح و تکمیل کند. این نیز در صورتی ممکن خواهد بود که کودک با مطالعه ی کتابهای علمی مناسب با زبان علم آشنا شود تا بتواند پاسخ پرسشهای خود را از کتابها پیدا کند.
عامل دیگری که کودکان را به مطالعه ی علمی برمی انگیزد، نیروی کنجکاوی است. به سبب وجود همین نیرو یا استعداد است که ایشان همواره می خواهند اطلاعاتی درباره ی دنیای محسوس خود به دست آورند و علاقه مندند اصول و قانونهای حاکم بر آن را کشف کنند.
از طرف دیگر، کتابهای علمی می توانند میل دانش جویی کودکان را برانگیزند و ایشان را در مهارت به کار بردن روش علمی کمک و رهبری کنند از این رو، کتابهای علمی از جمله ی وسایل ضروری مدرسه، به شمار می روند و مطالعه ی آنها مستلزم توانایی خاصی است.
دانش آموزان باید از طریق مطالعه ی کتابهای علمی با تغییرات محیط طبیعی، محیط اجتماعی و زندگی عقلی انسان، آشنا شوند؛ زیرا هدف دیگر آموزش علوم در دبستان این است که به هر کودک کمک کند تا معرفت علمی ضروری برای زندگی آزاد و سالم اجتماعی و سازگری نتیجه بخش و مفید با محیط طبیعی را به دست آورد و فردی خلاق بار آید و نه تنها از مواهب طبیعت بهره مند شود، بلکه خود نیز متقابلاً به آن ببخشد و به دیگران در استفاده ی مطلوب از آن، کمک کند.
یکی دیگر از هدفهای آموزش علوم، رشد و گسترش شایستگی و قابلیت و رغبت مطالعه ی مسائل علمی است. کودک باید روش مطالعه ی علمی و خواندن کتابهای علمی را از همان آغاز خواندن بیاموزد.
یکی از مهارتهای مهم و اساسی ضروری در علم، توانایی تفسیر علایم اختصاری است، مثلاً کودک یاد بگیرد که H علامت هیدروژن و O علامت اکسیژن است. مهارت اصلی دیگر در علم، توانایی خواندن فرمول است. همچنین کودک باید به تدریج با نمودارها آشنا شود و این نیز از راه مطالعه ی کتابهای علمی امکان پذیر خواهد بود.
* دارای تازه ترین مطالب و یافته های درست و معتبر و مستند علمی باشد.
* کودک را به ادامه ی مطالعه و تفکر علمی تشویق کند.
* به قدر کافی اشکال و نمودارهای لازم را داشته باشد.
* ظاهر کتاب برای کودکان جالب باشد.
* خوب و محکم صحافی شود.
* قیمت آن مناسب باشد تا همه ی کودکان بتوانند تهیه کنند.
* به جوانب انسانی و اجتماعی موضوع مورد بحث خود، توجه داشته باشد.
کتاب علمی کودکان علاوه بر صفات نامبرده، باید سایر شرایط و خصایص کتابهای کودکان را نیز دارا باشد.
بنابراین، باید کتابهای آزاد ریاضی نیز در اختیار کودکان قرار داده شوند، به شرط اینکه به پیدایش تواناییهای مذکور در ایشان کمک کنند. این گونه کتابها نیز باید شرایط و ویژگیهای خاص کتاب کودکان را دارا باشند.
- تجربه های اجتماعی ایشان را افزایش و گسترش دهند.
- رغبت مطالعه مداوم را در کودکان برانگیزند.
- دید یا گرایش اجتماعی ایشان را وسعت بخشند.
2. انطباق موضوع یا احتیاجات و تواناییهای سنی خوانندگان.
3. بیان روشن و مشخص مطلب.
4. خالی بودن از تعصبات (شخصی یا قومی).
5. جنبه ی تلقینی نداشتن.
6. توجه بیشتر به جنبه های کلی بشری.
7. جنبه تزیینی یا آرایشی نداشتن تصاویر و جداول. (1)
کتاب علوم اجتماعی کودکان و نوجوانان باید مسائل اجتماعی را، بدون هرگونه غرض و تعصب یا دور از حب و بغض شخصی، به صورت تحلیلی مورد بحث قرار دهد و در بحث از اشخاص و مشاهیر، هرچند مطلوب نبوده یا نباشند، باید از به کار بردن الفاظ و عبارات خلاف ادب انسانی خودداری کرد، بلکه بهتر و حتی ضروری است همه ی کارهای خوب و بد ایشان را به زبان روشن و با ارائه اسناد معتبر، یادآوری کرد.
و این روش، کودکان را با شیوه ی مطالعه علمی پدیدارهای اجتماعی و آموختن داوری معقول و منطقی آشنا می کند. مثلاً در کتاب تاریخ، باید حوادث تاریخی و حادثه سازان یا شخصیتهای تاریخی، آن چنانکه بودند و با همه ی محاسن و معایبی که داشتند و اعمالی که انجام دادند اعم از خوب و بد، به صورت تحلیلی در حد درک و فهم کودکان معرفی شوند و از هرگونه قضاوت یک طرفه و بدون استدلال روشن خودداری شود.
شناخت و حرکت، مقدمه ی ضروری هرگونه تغییر است، یا شناخت و اعتقاد و حرکت، نخستین گامهای تعیین کننده ی هرگونه تغییر است.
* عباراتش روان و عاری از استعاره ها و کنایه ها باشد.
* دارای وزن و قافیه و آهنگ باشد.
* به آموزش مستقیم نپردازد که معمولاً مورد علاقه ی کودکان نیست.
* کنجکاوی و تفکر کودکان را برانگیزد و به گسترش و تکامل فکری ایشان کمک کند.
* به دنیای کودکان و نوجوانان نزدیک باشد.
* کودکان را به عالم خلسه نبرد بلکه بر تحرک و بیداری و حساسیت ایشان بیفزاید.
* متوجه هدفهای آرمانی و متعالی باشد و توجه دهد.
* موضوعاتش گسترده باشند.
* مفاهیم تازه ای را به کار ببرد.
نویسنده:
دکتر علی اکبر شعاری نژاد
شعاری نژاد، علی اکبر؛ (1390)، ادبیات کودکان، تهران: انتشارات اطلاعات، چاپ بیست و هفتم
از این رو، معلم باید کتابهای علمی گوناگونی را که میل حقیقت جویی کودکان را ارضا می کنند، فراهم آورد. معلم در انتخاب کتابهای اطلاعاتی برای کودکان، علاوه بر معیارهای مذکور، باید به معیارهای کلی زیر توجه کند:
1. درستی و قابل اعتماد بودن
معلم باید کتاب هایی را برای دانش آموزان برگزیند که از لحاظ علمی درست و قابل اعتمادند و برای تشخیص آنها بهتر است به شهرت علمی نویسنده توجه کند و یا چند کتاب را درباره ی موضوع معینی با یکدیگر مورد مقایسه قرار دهد و اختلاف آنها را یادداشت کند.همچنین، معلم باید دانش آموزان را به این اختلافها متوجه سازد و آنان را برای روشن شدن، به مراجعه به سایر منابع و فرهنگنامه ها وا دارد.
معلم هنگام ملاحظه ی درستی یک کتاب اطلاعاتی باید منظور خواننده را همواره به یاد داشته باشد زیرا مسلماً کودکان به علت تفاوت احتیاج به حقایق خاصی متمایل خواهند شد.
2. محتویات و سبک
آن نوع کتاب اطلاعاتی برای کودکان مناسب خواهد بود که ایشان را با دنیای طبیعی و اجتماعی، که در آن زندگی می کنند، آشنا سازد. مطالب این نوع کتابها باید برای کودکان، جالب و انگیزنده باشد و اگر لغت تازه ای در آنها به کار رود، باید توضیح داده شود و مورد بحث قرار گیرد.کتابهای اطلاعاتی خوب، خشک و سنگین نیستند و با این فرض، تهیه و تنظیم می شوند که دانش آموزان می توانند اطلاعات و بعضی از قانونها و روابط مهم و قابل توجه را در زیست شناسی، زمین شناسی، فیزیک، هیئت، جغرافیا، تاریخ، جامعه شناسی، مردم شناسی و هنرها بفهمند.
کتاب اطلاعاتی خوب، دیدگاه ایشان را گسترش می دهد و دورنمای تازه ای زیبایی را پیش چشم شان بازی می کند.
3. اشکال و تصاویر
شکلهای کتاب باید با متن آن آمیخته شوند، درست و به قدر کافی بزرگ باشند تا جزئیات را نشان دهند و در جایی گذاشته شوند که خواننده، گیج نشود و با متن، هماهنگ باشند. نمودارها به طور روشن، توضیح داده شوند و عکسها به جای اینکه تصویرهای عادی و عمومی باشند باید یک دو نقطه را توضیح دهند و روشن نمایند.4. تنظیم
کودکی که خواستار اطلاعات خاصی است احتیاج دارد که بتواند به خوبی از منابع و فهرستها استفاده کند. متأسفانه بعضی از کتابهای اطلاعاتی، این نوع کمکها را ندارد، در بعضی دیگر نیز تعیین شماره های صفحه، دشوار است.عنوان های فصل و پاراگراف، به دانش آموزان کمک می کند که اطلاعات مورد نیازشان را بسیار آسان و زود پیدا کنند. به طور کلی، کتاب باید طوری تنظیم شود که خواننده بتواند اطلاعاتی را که احتیاج دارد تشخیص دهد و انتخاب کند.
خلاصه، معلم و کتابدار در انتخاب کتابهای اطلاعاتی برای کودکان باید به پرسشهای زیر توجه نمایند:
درستی و قابل اعتماد بودن
* آیا مؤلف در این قسمت، صلاحیت لازم را داشته است؟* در چه تاریخی چاپ شده است؟
* آیا حقایق و نظریات به طور روشن، مورد بحث قرار گرفته اند؟
* آیا در متن و تصویر از یکنواختی خودداری شده است؟
* آیا شکلها از مفهومهای معناداری حکایت می کنند؟
* آیا بر واقع بنی مبتنی است؟
محتویات و سبک
* آیا حقایق خاصی آورده شده اند؟* آیا نویسنده از ساکت و قانع ساختن، خودداری کرده است؟
* آیا کلمات تازه در متن و شکل، توضیح داده شده اند؟
* آیا سبک و روش مؤلف، جالب است؟
* آیا خواننده را به کنجکاوی تشویق می کند؟
شکلها
* آیا شکلها متن را توضیح و روشن می کنند؟* آیا شکلها به طرز خوشایندی آورده شده اند؟
* آیا نمودارها به طور روشن، توضیح داده شده اند؟
تنظیم
* آیا کتاب منابع و فهرست دارد؟* آیا دارای راهنمای تلفظ کلمات دشوار است؟
* آیا می توان به آسانی جای اطلاعات مورد نیاز را در آنها پیدا کرد؟
داشتن عکس‌های متنوع و جذاب
در هر گروه سنی، تصویر جایگاه بلندی دارد. در انتخاب کتاب برای کودک، کتابی که تصاویری رنگی و خلاق داشته باشد، مسیر یادگیری و پشت‌بام پرواز خیال را نشان کودک می‌دهد. کتابهایی هستند که به دسته سِنی خاصی مقید نیستند و همه‌ی حرف‌ها و قصه‌های کتاب را تصاویر به‌وجود آورده‌اند.حتما امتحان کنید و برق چشم فرزندتان را موقعی که متنی در کار نیست و او از روی عکس‌های کتاب برای شما قصه‌ی خودش را می‌گوید، ببینید. عکس‌های جذاب کتاب می‌تواند برداشت تصویرگر کتاب باشد و قصه‌ای که در کتاب آمده است، می‌تواند تصاویری انتزاعی باشد که کودک را کنجکاو کرده و به فکر بی‌اندازد. انتخاب کتاب مناسب برای کودکان حتما کتابی همراه با عکس‌های متنوع و تصاویری جذاب است.
داشتن مطالب آموزشی و نکات تربیتی
باید گفت که در معیارهای انتخاب کتاب کودک یکی از مهم‌ترین‌ها آموزشی بودن کتب وداشتن نکات تربیتی‌ست. صد البته که هیچ «نکته»ای قند نیست مگر نشسته شود به روشناییِ درایت و خلاقیت.اما حتما والدین باید قبل از سپردن کتاب به دست کودکشان (یا کودکانشان) آن را تورقی بکنند و نکات و آموزش‌های گنجانده در لایه‌های متن را دریابند تا بتوانند با همان شیوه و همان مثال که کتاب قصه‌اش را برای کودکشان روایت می‌کند، در گپ و گفت با کودک او را روشن کرده و با ارجاع به قصه‌ی کتاب او را تربیت کنند. مطمئنا که منظور از تربیت کودک با این شیوه، تربیت در جزئیات و شکل‌دهی به شخصیت کودک است.
محتوای خلاقانه
کودکان همان‌طور که با یک قصه‌ی خطی می‌توانند لذت ببرند و یاد بگیرند، با یک قصه‌ی خلاق و خارج از خط نیز حتما ارتباط برقرار می‌کنند. متنی خلاق یا تصاویری خلاقه، که مثلا می‌تواند امروزی بودن قصه و شهری بودن یک قصه در کتاب باشد و قهرمان کتاب قوه‌ی همذات‌پنداری را در کودک جاری و قوی می‌کند.سال‌هاست که حیوانات نقش مهمی در کتب کودک ایفا می‌کنند. از شغال‌های «کلیه و دمنه» که از هند تا ایران آمده‌اند و از زبان سانسکریت به فارسی درآمده اند و نصرالله منشی در عصر ساسانی از آن اثری نو ساخته و بعدها رودکی _شاعر بزرگ_ آن را به نظم درآورده، تا داستان‌های هانس کریستین اندرسنِ دانمارکی و «جوجه اردک زشت» مشهورش و روباه داستان «شازده کوچولو»ی آنتوان اگزوپری از فرانسه
کتابهای علمی
کودکان امروز در دنیایی پر از اکتشاف و فعالیتهای علمی بزرگ و بسیار مهم زندگی می کنند بنابراین، باید از همان ابتدا به علم و فعالیتهای علمی راغب شوند. مدارس جدید اهمیت خاصی برای آموزش علوم قائل اند.کودک باید دنیایی را که در آن زندگی می کند، بشناسد و خود را برای آن خواسته ها و مقتضیات محیط، آماده سازد. باید کودک را در تعبیر و تفسیر علمی محیط زندگی کمک کرد. برای کمک به کودکان در فهم مفاهیم علمی مهم در زندگی روزانه، وجود کتابهای علمی کودکانه ضروری است.
باید دانست که کودک پیش از ورود به مدرسه، اطلاعات گوناگونی درباره ی اشیاء و محیط خود دارد که در مدرسه باید آنها را تصیح و تکمیل کند. این نیز در صورتی ممکن خواهد بود که کودک با مطالعه ی کتابهای علمی مناسب با زبان علم آشنا شود تا بتواند پاسخ پرسشهای خود را از کتابها پیدا کند.
عامل دیگری که کودکان را به مطالعه ی علمی برمی انگیزد، نیروی کنجکاوی است. به سبب وجود همین نیرو یا استعداد است که ایشان همواره می خواهند اطلاعاتی درباره ی دنیای محسوس خود به دست آورند و علاقه مندند اصول و قانونهای حاکم بر آن را کشف کنند.
از طرف دیگر، کتابهای علمی می توانند میل دانش جویی کودکان را برانگیزند و ایشان را در مهارت به کار بردن روش علمی کمک و رهبری کنند از این رو، کتابهای علمی از جمله ی وسایل ضروری مدرسه، به شمار می روند و مطالعه ی آنها مستلزم توانایی خاصی است.
دانش آموزان باید از طریق مطالعه ی کتابهای علمی با تغییرات محیط طبیعی، محیط اجتماعی و زندگی عقلی انسان، آشنا شوند؛ زیرا هدف دیگر آموزش علوم در دبستان این است که به هر کودک کمک کند تا معرفت علمی ضروری برای زندگی آزاد و سالم اجتماعی و سازگری نتیجه بخش و مفید با محیط طبیعی را به دست آورد و فردی خلاق بار آید و نه تنها از مواهب طبیعت بهره مند شود، بلکه خود نیز متقابلاً به آن ببخشد و به دیگران در استفاده ی مطلوب از آن، کمک کند.
یکی دیگر از هدفهای آموزش علوم، رشد و گسترش شایستگی و قابلیت و رغبت مطالعه ی مسائل علمی است. کودک باید روش مطالعه ی علمی و خواندن کتابهای علمی را از همان آغاز خواندن بیاموزد.
یکی از مهارتهای مهم و اساسی ضروری در علم، توانایی تفسیر علایم اختصاری است، مثلاً کودک یاد بگیرد که H علامت هیدروژن و O علامت اکسیژن است. مهارت اصلی دیگر در علم، توانایی خواندن فرمول است. همچنین کودک باید به تدریج با نمودارها آشنا شود و این نیز از راه مطالعه ی کتابهای علمی امکان پذیر خواهد بود.
کتاب علمی کودکان باید خصایص زیر را دارا باشد:
* موضوعهای آن به محیط زندگی کودک، مربوط باشند.* دارای تازه ترین مطالب و یافته های درست و معتبر و مستند علمی باشد.
* کودک را به ادامه ی مطالعه و تفکر علمی تشویق کند.
* به قدر کافی اشکال و نمودارهای لازم را داشته باشد.
* ظاهر کتاب برای کودکان جالب باشد.
* خوب و محکم صحافی شود.
* قیمت آن مناسب باشد تا همه ی کودکان بتوانند تهیه کنند.
* به جوانب انسانی و اجتماعی موضوع مورد بحث خود، توجه داشته باشد.
کتاب علمی کودکان علاوه بر صفات نامبرده، باید سایر شرایط و خصایص کتابهای کودکان را نیز دارا باشد.
کتاب های ریاضی
کودک به تدریج باید بتواند میان مسائل و حقایق روابطی برقرار کند. همچنین باید بتواند درباره ی اطلاعات مربوط به مسأله ای که باید حل شود داوری کند، و نیز توانایی تنظیم و سازمان دادن حقایق مربوط به یک مسئله و مرتبط ساختن آنها را به همدیگر داشته باشد.بنابراین، باید کتابهای آزاد ریاضی نیز در اختیار کودکان قرار داده شوند، به شرط اینکه به پیدایش تواناییهای مذکور در ایشان کمک کنند. این گونه کتابها نیز باید شرایط و ویژگیهای خاص کتاب کودکان را دارا باشند.
کتاب های علوم اجتماعی
در این گونه کتاب ها مسائل و مطالعات اجتماعی از قبیل آداب و رسوم مختلف را مورد بحث قرار می دهند و معمولاً موضوعها و مسائلی را انتخاب می کنند که با زندگی کودکان، ارتباط دارند و مورد علاقه شان هستند. موفقیت در مطالعات اجتماعی با مهارت خواندن ارتباط دارد و اگر موضوع آنها جالب و جاذب باشد به تقویت مهارت خواندن کمک خواهد کرد.کتابهای علوم اجتماعی، در صورتی که درست و طبق ضوابط (در زیر به بعضی از این ضوابط اشاره شده) تهیه و تألیف شوند، می توانند:
- به تربیت اجتماعی کودکان و نوجوانان کمک مؤثری بکنند.- تجربه های اجتماعی ایشان را افزایش و گسترش دهند.
- رغبت مطالعه مداوم را در کودکان برانگیزند.
- دید یا گرایش اجتماعی ایشان را وسعت بخشند.
ضوابط نسبتاً خاص کتابها یا نوشته های اجتماعی را می توان چنین خلاصه کرد:
1. صحت و دقت مطالب و مستند بودن آنها.2. انطباق موضوع یا احتیاجات و تواناییهای سنی خوانندگان.
3. بیان روشن و مشخص مطلب.
4. خالی بودن از تعصبات (شخصی یا قومی).
5. جنبه ی تلقینی نداشتن.
6. توجه بیشتر به جنبه های کلی بشری.
7. جنبه تزیینی یا آرایشی نداشتن تصاویر و جداول. (1)
کتاب علوم اجتماعی کودکان و نوجوانان باید مسائل اجتماعی را، بدون هرگونه غرض و تعصب یا دور از حب و بغض شخصی، به صورت تحلیلی مورد بحث قرار دهد و در بحث از اشخاص و مشاهیر، هرچند مطلوب نبوده یا نباشند، باید از به کار بردن الفاظ و عبارات خلاف ادب انسانی خودداری کرد، بلکه بهتر و حتی ضروری است همه ی کارهای خوب و بد ایشان را به زبان روشن و با ارائه اسناد معتبر، یادآوری کرد.
و این روش، کودکان را با شیوه ی مطالعه علمی پدیدارهای اجتماعی و آموختن داوری معقول و منطقی آشنا می کند. مثلاً در کتاب تاریخ، باید حوادث تاریخی و حادثه سازان یا شخصیتهای تاریخی، آن چنانکه بودند و با همه ی محاسن و معایبی که داشتند و اعمالی که انجام دادند اعم از خوب و بد، به صورت تحلیلی در حد درک و فهم کودکان معرفی شوند و از هرگونه قضاوت یک طرفه و بدون استدلال روشن خودداری شود.
شناخت و حرکت، مقدمه ی ضروری هرگونه تغییر است، یا شناخت و اعتقاد و حرکت، نخستین گامهای تعیین کننده ی هرگونه تغییر است.
شعر
از جمله ی موضوعهای مهم در ادبیات کودکان، شعر است که بیشتر دوست دارند و یادگیری و حفظ کردن آن برای ایشان آسان و مطلوب است به شرط اینکه:
* موضوع آن، مانند سایر موضوعهای مربوط به کودکان، قابل درک و مورد علاقه کودکان باشد تا بتوانند به گسترش افق ذهنی و احساساتی ایشان کمک کند.* عباراتش روان و عاری از استعاره ها و کنایه ها باشد.
* دارای وزن و قافیه و آهنگ باشد.
* به آموزش مستقیم نپردازد که معمولاً مورد علاقه ی کودکان نیست.
* کنجکاوی و تفکر کودکان را برانگیزد و به گسترش و تکامل فکری ایشان کمک کند.
شعری که در عصر حاضر برای کودکان سروده می شود باید:
* تغییر نگرشهای شاعر را به کودک و نوجوان (در کودکی و نوجوانی) نشان دهد.* به دنیای کودکان و نوجوانان نزدیک باشد.
* کودکان را به عالم خلسه نبرد بلکه بر تحرک و بیداری و حساسیت ایشان بیفزاید.
* متوجه هدفهای آرمانی و متعالی باشد و توجه دهد.
* موضوعاتش گسترده باشند.
* مفاهیم تازه ای را به کار ببرد.
نویسنده:
دکتر علی اکبر شعاری نژاد
پی‌نوشت:
1. لیلی ایمن (آهی) و همکاران، گذری بر ادبیات کودکان، شورای کتاب کودک، 1355، ص 181 (با اندکی تصرف)
شعاری نژاد، علی اکبر؛ (1390)، ادبیات کودکان، تهران: انتشارات اطلاعات، چاپ بیست و هفتم
