تأثير عبادات در پيشگيري و درمان اختلالات روان

عباداتي مانند نماز ، روزه ، زكات و حج كه دين اسلام بر پيروان خود واجب كرده است موجب مي شود كه فرد به سوي رفتار بهتر و برتر و رشد و ارتقاي نفس و اجتناب از رفتار زشت و انحرافي وغير انساني گرايش پيدا كند . يكي از عباداتي كه در اين زمينه بيشتر مورد توجه قرار گرفته است نماز مي باشد .
نماز:
نماز يك رابطه خاضعانه و خاشعانه بين انسان و پروردگار است . بر قراري چنين رابطه اي در برابر آفريدگار هستي ، نيرويي معنوي به انسان مي بخشد كه حسن صفاي روحي و آرامش قلبي و اهميت رواني را در او برمي انگيزد . انسان وقتي در مقابل قادر متعال مي ايستد ، از همه اشتغالات و مشكلات دنيا روي بر مي گرداند و تمام حواس خود را متوجه خدا مي كند ، در نتيجه حالتي از آرام سازي كامل و آرامش روان در او ايجاد مي شود كه از نظر درماني تأثير به سزايي در كاهش اضطراب و نگراني او دارد .
دكتر توماس هايسلوپ (پزشك) مي گويد : «مهمترين وسيله ايجاد آرامش در روان و اعصاب انسان كه من تاكنون شناخته ام، نماز است.»
پيامبر اكرم (صلی الله علیه واله) نيز به هنگام فرا رسيدن اوقات نماز فرموده اند: « اي بلال ما را با نماز به آرامش وادار »
رابطه معنوي بين انسان و خداوند در موقع نماز . به او چنان نيرويي مي بخشد كه موجب تجديد اميد ، تقويت اراده و آزاد شدن تواناييهاي عظيم وي مي شود به طوري كه او را بر عمل سختي ها و انجام كارهاي بسيار بزرگ قادر مي سازد .سيول برت روانشناس انگليسي نيز گفته است : « ما به واسطه نماز مي توانيم وارد انبار بزرگي از نشاط عقلاني شويم كه در شرايط عادي ياراي وصول بدان را نداريم .»
روزه:
روزه يكي ديگر از عبادات واجب مسلمانان است كه در پرورش و تهذيب نفس تأثير به سزايي دارد و سبب تقويت اراده انسان مي شود و مي تواند رفتارهاي صحيح زندگي را بياموزد تا مسووليتها وظايف خود را به خوبي انجام دهد .
زكات:
زكات نيز نوعدوستي را به انسان مي آموزد و او را از خود محوري و خود خواهي نجات مي هد .كمك به همنوعان موجب تقويت احساس تعلق به گروه و ايجاد احساس رضايت از خود مي شود كه چنين احساسي براي سلامت رواني اهميت فراواني دارد . حج داراي فوايد مهمي براي روان انسان است زيرا انجام مناسك حج وزيارت خانه خدا و قبر رسول خدا (صلی الله علیه واله) و ائمه ، فرد را براي تحمل سختي ها و گرفتاري ها آماده مي كند و چون از همه ملتها و نژادها با لباسي يكسان و ساده دور هم جمع مي شوند احساس نوعدوستي در آنها تقويت مي شود .
دعا:
دعا و نيايش و مناجات در مذاهب گوناگون شكل هاي متفاوتي دارد ، اما محتواي آن در همه مذاهب حاكي از اعتراف به گناه و نقص و ضعف ، در خواست سلامت و سعادت و تمايل به قرب الهي است .يكي از دانشمندان فرانسوي مي گويد : « دعا عبارت است از رابطه يا معامله يك روح مضطرب در كمال شعور و اراده با قدرتي كه آن روح احساس مي كند ، به آن بستگي دارد و سرنوشتش به دست اوست .» منظور از دعا ، حالتي است كه در آن انسان روح خود را با قدرتي كه در قلب خويش احساس مي كند ، مرتبط بسازد نه آنكه فرد از روي عادت ، اعمال يا الفاظي را انجام دهد يا بگويد و به عمق معناي آن نپردازد . ويليام جيمز مي گويد : « آدمي در تلاش هاي خود ، ذخيره و نيروي رواني خود را از دست مي دهد و تنها منبعي كه مي تواند آن نيرو را جبران كند ، اتصال به قدرت لايزال الهي است و آن اتصال حاصل نمي گردد مگر با مناجات.» الكسيس كارل در كتاب نيايش مي نويسد : « دعا تنها جبران كننده ضعف انسان نيست ، بلكه تقويت كننده قدرت انساني و ادامه دهنده كار مثبت و تلاش سازنده فرد در ساختن زندگي فردي و اجتماعي اش به حساب مي آيد و احساس عرفاني كه از اعماق فطرت ما سرچشمه مي گيرد يك غريزه اصلي است ، پس عدم ارضاي اين غريزه مي تواند در فرد تنش ايجاد كند.»
بنابراين دعا و نيايش هم موجب آرامش روان مي شود .
و فرد احساس خود شكوفايي مي كند و از تألمات روحي وي كاسته مي شود و نيز باعث تخليه هيجانات فرد و دستيابي وي به منبع لايزال ، توان و نيرو مي شود . همچنين گريه كه غالبا درجريان دعا رخ مي دهد كمك زيادي به تخليه هيجانات و استرس هاي فرد مي كند . البته به قول جميزها يزلينگ ، لازم نيست دعا در خواست چيزي از خدا باشد ، بلكه هر توجه و ارتباطي با دستگاه الهي دعا مي باشد .
خداوند در سوره مباركه فرقان آيه 18 مي فرمايد : اي رسول به امت بگو كه اگر دعاي شما نبود ، پروردگار به شما چه توجهي داشت كه شما آيات حق را تكذيب كرديد و به كيفر آن خواهيد رسيد .
توبه:
توبه يكي از روشهاي مفيد و تقريبا بي نظير ، براي درمان احساس گناه است ، زيرا توبه ، سبب آمرزش گناهان و تقويت اميد انسان به جلب رضايت الهي است به همين دليل ، موجب كاهش اضطراب ناشي از اشتباهات گذشته فرد مي شود ، هم چنين توبه انسان را به اصلاح و خود سازي وا مي دارد و او را از مرتكب شدن مجدد به خطاها مصون مي دارد .
صبر:
صبر موجب تقويت شخصيت وافزايش توانايي انسان در برابر سختي ها و بارهاي سنگين زندگي و حوادث و مصايب روزگار مي شود . خداوند بندگان خود را به صبر سفارش مي كند . مثلا در سوره مباركه بقره آيه 153 مي فرمايد : اي افراد با ايمان از صبر ونماز ( در برابر حوادث سخت زندگي ) كمك بگيريد زيرا خداوند با صابران است. پس فرد متدين هرگز از مشكلات و سختي ها ، اظهار شكوه و ناتواني نمي كند بلكه در مقابل حوادث روزگار مقاومت مي كند . فرد صبور داراي شخصيتي رشد يافته ، متعادل ، كمال يافته و توليد كننده ، فعال و از احساس اندوه و اضطراب به دور خواهد بود .علاوه بر دعا ، توبه و صبر ، انجام امور ديگري در سلامت روان انسان موثرند ، مانند نيكوكاري ، صدقه ، پرهيز از اذيت وآزار ديگران .
نيكوكاري:
در مورد نيكوكاري امام صادق (علیه السلام) مي فرمايد : عدد كساني كه به سبب نيكوكاري زندگي طولاني مي كنند از كساني كه با عمر طبيعي خود زندگي مي كنند افزون است .