مقدمه:
وصف نماز را باید از کسی شنید که خود به راستی اقامه کننده آن بود. کسی که نماز با تک تک سلولهای مبارکش عجین شده و آن را با تمام وجود برپا می نمود.
آنچه در این مقاله مورد بحث قرار می گیرد باید ها و نباید های امام علی (ع ) در مواجه با نماز است که گوش جان به فرموده های آن امام همام بسپاریم،. تا آداب و توصیه های آن امام را در مورد نماز که ستون دین است، فرا گرفته و عامل به آن باشیم.
وصف نماز را باید از کسی شنید که خود به راستی اقامه کننده آن بود. کسی که نماز با تک تک سلولهای مبارکش عجین شده و آن را با تمام وجود برپا می نمود.
آنچه در این مقاله مورد بحث قرار می گیرد باید ها و نباید های امام علی (ع ) در مواجه با نماز است که گوش جان به فرموده های آن امام همام بسپاریم،. تا آداب و توصیه های آن امام را در مورد نماز که ستون دین است، فرا گرفته و عامل به آن باشیم.
آنچه باید درباره امام علی در مواجه با نماز بدانید.
توصیه امام علی (ع) به نمازامام علی علیه السلام:
«تَعَاهَدُوا أَمْرَ الصَّلَاةِ وَ حَافِظُوا عَلَیْهَا وَ اسْتَکْثِرُوا مِنْهَا وَ تَقَرَّبُوا بِهَا فَإِنَّهَا کانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ کِتاباً مَوْقُوتاً»(1).«امر نماز را مراعات کنید و آن را محافظت نمایید و بسیار به جا آورید و با آن به خدا تقرب جویید زیرا نماز بر مومنین فریضه است و نوشته شده و وقت آن تعیین گردیده است.»
امام علی علیه السلام:اُوصیکُمْ بِالصَّلاةِ وَ حِفْظِها، فَاِنَّها خَیْرُالْعَمَلِ وَ هِىَ عَمُودُ دینِکُمْ.(2).«شما را به نماز و مراقبت از آن سفارش مى کنم زیرا نماز برترین عمل و اساس دین شماست.»
امام علی علیه السلام:اللَّهُمَّ الْعَنْ مَنْ تَرَکَ الصَّلَاةَ مُتَعَمِّدا(3). «خدایا لعنت کن کسی را که عمدا نماز را ترک کند.»
نماز اول وقت در کلام امام علی(ع)
امام علی علیه السلام:صَلِّ الصَّلاةَ لِوَقتِها المُؤَقَّتِ لَها، ولا تُعَجِّل وَقتَها لِفَراغٍ، ولا تُؤَخِّرها عَن وَقتِها لِاشتِغالٍ، واعلَم أنَّ کلَّ شَی ءٍ مِن عَمَلِک تَبَعٌ لِصَلاتِک.(4)
«نماز را در وقت مقرر آن به جای آور، و به خاطر فراغت عجله مکن و به علت اشتغال آن را به تاخیر میفکن، و بدان که همه اعمال تو بسته به نماز تو است.»
کانَ رَسُولَ اللهِ – صَلَّی اللهٌ عَلَیهِ وَ الِهِ – لا یوثِرٌ عَلَی الصَّلواتِ عِشاءً وَ لا غَیرَهٌ وَ کانَ اِذا دَخَلَ وَقتُها کَاَنّهُ لا یَعرِفُ اَهلاً وَ لا جَمیعاً؛(5).
«رسول خدا (ص) هیچ چیز را نه شام و نه غیر آن را، بر نماز مقدم نمیداشت ؛ هرگاه وقت نماز فرا می رسید، رسول خدا (ص) دیگر نه خانواده می شناخت و نه دوست.»
امام علی علیه السلام:اَلمُنتَظِرُ وَقتَ الصَّلاهِ بَعدَ العَصرِ، زائِرُ اللهِ وَ حَقُّ عَلَی اللهِ – عَزَّ وَ جلَّ - اَن یُکرِمَ زائِرَهُ وَ یُعطِیَهُ ما سَاَلَ؛(6)
«هر مسلمانی که منتظر وقت نماز ، بعد از عصر است، زائر پروردگار می باشد و بر عهده خداوند عزیز و جلیل است که زائر خود را گرامی بداردو به او هر چه را که می خواهد عطا فرماید.»
فلسفه و اسرار نماز در کلام امام علی(ع)
امام علی علیه السلام:وَ إِنَّهَا لَتَحُتُّ الذُّنُوبَ حَتَّ الْوَرَقِ(7).«نماز گناهان را مانند ریزش برگ درختان فرو می ریزد.»
امام علی علیه السلام:اَلصّلاةُ حِصْنُ الرَّحْمنِ وَ مَدْحَرَةُ الشَّیطانِ(8).«نماز قلعه خدای بسیار مهربان و وسیله ای برای دورکردن شیطان است.
وَ عَنْ ذَلِکَ مَا حَرَسَ اللَّهُ عِبَادَهُ الْمُؤْمِنِینَ بِالصَّلَوَاتِ وَ الزَّکَوَاتِ(9).«و از اینجاست که خداوند با نمازها و زکات ها و سخت کوشی در نماز، از بندگان با ایمانش پاسداری می کند.»
امام علی علیه السلام:إِجَابَةُ الْمُؤَذِّنِ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ(10).«اجابت دعوت اذان گو، سبب افزایش روزی می شود.»
امام علی علیه السلام:«اِذا قامَ الرَّجُلُ اِلَى الصَّلاةِ اَقْبَلَ اِلَیْهِ اِبْلیسُ یَنْظُرُ اِلَیْهِ حَسَدا لِمایَرى مِنْ رَحْمَةِ اللّهِ اَلتَّى تَغْشاهُ.(11)«هنگامی که کسی به نماز برمی خیزد، شیطان می آید و به نظر حسادت به او نگاه می کند زیرا می بیند که رحمت خدا او را فرا گرفته است.»
امام علی علیه السلام:مَن أتَى الصَّلاةَ عارِفا بِحَقِّها غُفِرَ لَهُ(12).«کسی که نماز به جا آورد در حالی که عارف به حق آن باشد، خداوند او را می آمرزد.»
امام علی علیه السلام:«مَن صَلی بِاذانٍ و اِقامةٍ صَلی خَلفَه صفٌ مِنَ الملائکهِ، لایُری طَرَفاهُ و من صَلی بِاقامَةٍ صَلی خَلفهُ مَلَک»(13)
هر کس نمازش را با اذان و اقامه بخواند، صفی از فرشتگان پشت سر او به نماز می ایستند که دو طرف آن صف دیده نمی شود و هر کس که نماز خود را با اقامه تنها بخواند یک فرشته پشت سر او نماز می گذارد.»
حالات حضرت علی علیه السّلام قبل نماز
در احوال سرور پارسایان حضرت علی ـ علیه السّلام ـ چنین آمده است که:«کان علی ـ علیه السّلام ـ اذا قام الی الصلاة فقال وجّهت وجهی للّذی فطر السموات و الارض تغیّر لونه حتّی یعرف ذلک فی وجهه»، آنگاه که به نماز می ایستاد این آیه را تلاوت می کرد:
صورت خود را به سوی معبودی می گردانم که آسمانها و زمین را آفرید، رنگ چهره اش تغییر می کرد، و این تغییر کاملاً از چهره اش هویدا بود(14).
در روایتی چنین می خوانیم: هرگاه مولای متّقیان به نماز می ایستد، چهره اش متغیّر می شد، و بدن نازنیش به لرزه می افتد، به حضرت عرض می کردند: این چه حالتی است ای امیرالمؤمنین؟
حضرت می فرمودند:«جاء وقت امانة الله التی عرضها علی السّموات و الارض فأیین ان یحملنها و اشفقن منها و حملها الانسان فلا ادری احسن اداء ما حملت ام لا(15).
یعنی هنگام امانت خداوند است، امانتی که به آسمانها و زمین عرضه شد و آنان نپذیرفتند و در وحشت فرو رفتند، ولی انسان آن را پذیرفت و معلوم نیست که نیکو اداء خواهد کرد یا خیر.این حالت قبل از نماز بود،
به قول حافظ:
آسمان بار امانت نتوانست کشید قرعه فال به نام من دیوانه زدند.
آمادگی امام علی (ع) قبل از نماز "
امام علی علیه السلام: مَن لَم یأخُذ اهبهُ الصلوهِ قَبلَ وَقتِها فَما و قُرَها(16). «کسی که قبل از نماز خود را برای اقامه نماز آماده نکند، به نمازبی احترامی نموده است.»
-امیرالمؤمنین (ع) فرمود: پیغمبر خدا (ص) فرموده است: روز قیامت خداوند امت مرا در میان سایر امت ها در حالی محشور می کند که آثار نورانی وضو در ایشان پیداست. (17)
-روزی حضرت علی (ع) به فرزندش محمد حنیفه فرمود: ظرفی آب بیاور. محمد آب آورد، حضرت دست های خود را شست و فرمود: به نام خدا تبرک می جویم، از او کمک می خواهم، حمد و سپاس مخصوص خدایی است که آب را پاک و پاک کننده ساخت.
سپس آب در دهان گردانید و عرض کرد: خداوندا روزی که ترا ملاقات می کنم، حجتم را به من تلقین کن و زبانم را برای ذکرت بگشای. آنگاه با آب، بینی خود را شسته و عرض کرد:
خدایا بوی بهشت را بر من حرام مکن و من را از کسانی قرار ده که بوی نسیم و عطر بهشت را حس می کنند. سپس صورتش را شست و عرض کرد: خداوندا روزی که تبهکاران روسیاهند، مرا روسپید گردان و روزی که صالحان روسفیدند، روسیاهم مکن.
آنگاه دست راستش را شست و عرض کرد: خدایا کارنامه ام را به دست راستم و برگه اقامت ابدی در بهشت را به دست چپم بده و حساب مرا آسان گیر.
پس از آن، دست چپش را شست و عرض کرد: خدایا کارنامه را به دست چپم مده، آن را بر گردنم مینداز و من از پاره های آتش به تو پناه می برم.
آن گاه سرش را مسح کرد و عرض نمود: خداوندا جامه های رحمت، برکت و عفوت را برمن بپوشان.
سپس دوپای خود را مسح کرد و عرض نمود: خدایا روزی که قدم ها در آن می لغزند، گام های مرا بر صراط، ثابت و استوار فرما و سعی و تلاشم را در چیزی قرار ده که تو از من راضی باشی. (18)
-زمانی بر مردم بگذرد که کارهای ناشایست بسیار گردد، هر یک ازشما که آن زمان را درک کند، نباید شبها بدون وضو بخوابد. (19)
-مراقب اول وقت بودن نمازهای پنجگانه باشید، زیرا این نمازها در پیشگاه خداوند عزوجل دارای موقعیتی خاص هستند. (20)
-هر که بانگ( اذان ) را بشنود و بدون علت به آن پاسخ ندهد، پس نمازی برای او نیست. (21)
-هر کسی که نماز خود رابا اذان و اقامه بخواند، صفی از فرشتگان پشت سر او به نماز می ایستند که دو طرف آن صف دیده نمی شود و هر کس نماز خود را با اقامه تنها بخواند، یک فرشته پشت سر او نماز می گزارد. (22)
-در چهار زمان دعا را غنمیت شمارید: 1- هنگام قرائت قرآن،2- هنگام اذان3- هنگام نزول باران4- هنگام روبرو شدن دو لشگر مؤمنین و کفار برای جنگ.(23)
-«قد قامت الصلوة» بدین معنا است که هنگام دیدار، راز و نیاز، برآورده شدن خواسته ها، دریافت آرزوها و همچنین زمان رسیدن به خداوند، کرامت، آمرزش، بخشش و خشنودی او فرا رسیده است. (24)
کلام امام علی (ع) در مورد سجده
امام علی علیه السلام:أطِیلُوا السُّجودَ فما مِن عَمَلٍ أشَدَّ على إبلیسَ مِن أن یَرَى ابنَ آدَمَ ساجِدا لأنّهُ اُمِرَ بالسُّجودِ فَعَصى(25).
«سجده را طولانی کنید که هیچ عملی بر ابلیس گران تر از این نیست که انسان را درحال سجده ببیند زیرا خداوند او را امر به سجده کرد و او سربرتافت.»
امام علی علیه السلام:أقْرَبُ مَا یَکُونُ العَبْدُ مِنَ اللهِ اذا سَجَد(26).«نزدیک ترین چیزی که بنده را به خدا نزدیک می کند سجده است.»
امام علی علیه السلام:لَو یَعلَمُ المُصَلّى ما یَغشاهُ مِنَ الرَّحمَةِ لَما رَفَعَ رَأسَهُ مِنَ السُّجودِ(27).«اگر نمازگزار بداند که چقدر از رحمت (خداوند تعالی) او را فرا گرفته است، سرش را از سجده بر نمی دارد.»
امام علی علیه السلام:طُولُ الْقُنُوتِ وَ السُّجُودِ یُنْجِی مِنْ عَذَابِ النَّارِ(28).«قنوت و سجده طولانی در نماز، نمازگزار را از عذاب آتش نجات می دهد.»
حالات حضرت علی علیه السّلام حین نماز
و در حین نماز خدا می داند چگونه بود، فقط این مقدار می توان گفت که نمازش یادآور نماز رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ بود.
امام علی علیه السلام:اِذا قامَ اَحَدُکُمْ اِلَى الصَّلوةِ فَلْیُصَلُّ صَلوةَ مُوَدّعٍ(29).«هرگاه یکى از شما به نماز ایستد، باید مانند کسى که با نماز وداع مى کند، نمازبخواند.»
و درباره حضرت ـ علیه السّلام ـ آورده اند که:«انّه کان اذا دخل الصّلاة کان کأنه بناء ثابت او عمود قائم لا یتحرّک و کان ربّما رکع او سجد فیقع الطّیر علیه و لم یطق احد ان یحکی صلاة رسول الله ـ صلّی الله علیه و آله ـ الاّ علیّ بن ابیطالب و علیّ بن الحسین علیهم السّلام(30)..
حضرت طوری بودند،که وقتی داخل نماز می شدند، گویا مثل یک بناء ثابت یا ستون ایستاده ای می باشند، که حرکتی نمی کند و گاه گاهی رکوع یا سجده می کردند، و این هنگام پرنده بروی آن بزرگوار می نشست،.
و کسی طاقت نداشت از نماز رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ تقلید کند، مگر علی بن ابیطالب و امام سجاد ـ علیهما السّلام.
امام علی علیه السلام:
اذا صَلَّیْتَ فَاَسْمِعْ نَفْسَکَ الْقِراءَةَ وَ التَّکْبیرَ وَ التَّسْبیحَ(31).«هنگامى که نماز مى خوانى، قرائت و تکبیر و تسبیح را چنان به جاى آور که خود بشنوى »
لباس نمازگزار از منظر امام علی علیه السّلام
امام علی علیه السلام:إنّ الإنسانَ إذا کانَ فی الصَّلاةِ فإنّ جَسَدَهُ و ثیابَه و کُلَّ شَیءٍ حَولَهُ یُسَبِّحُ(32).«هنگامی که انسان درحال نماز است، اندام و جامه او و هرچه پیرامون اوست، خدا را تسبیح می گویند.»
امام علی علیه السلام: النَّظیفُ مِن الثِّیابِ یُذهِبُ الهَمَّ والحُزنَ ، وهُو طَهورٌ للصَّلاةِ(33).«لباس تمیز غم و ناراحتی را برطرف کرده و آن لباس پاک (مناسب) نماز است.»
خارج کردن تیر هنگام نماز
و نیز درباره ایشان چنین نقل کرده اند که:«ینسب الی مولانا امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ انّه وقع فی رجله نصل فلم یمکن من اخراجه فقالت فاطمة ـ علیها السلام ـ : أخرجوه فی حال صلاته فانّه لایحس بما یجری علیه حینئذ، فاَخْرَجَ و هو ـ علیه السّلام ـ فی صلاته»،
یعنی: در پای مبارکش تیر رفته بود، هر چه کردند، به جهت درد شدیدی که داشت، نتوانستند خارج کنند، تا آن که به راهنمایی و توصیه همسر گرانقدرش سیّده نساء عالمین، حضرت فاطمه زهرا ـ سلام الله علیها ـ هنگامی که به نماز مشغول شدند، تیر را از پا بیرون کشیدند، و امام متوجه نشدند(34).
نماز چه کسی مقبول نیست:
امام علی علیه السلام:لایُقْبِلُ اللّهُ الصَّلاةَ مِمَّنْ مَنَعَ الزَّکاةَ(35).«هرکس مانع دادن زکات شود, نمازش قبول نمى شود.»
لَا قُرْبَةَ بِالنَّوَافِلِ إِذَا أَضَرَّتْ بِالْفَرَائِضِ(36).«نوافل و مستحبات اگر به واجبات ضرر برسانند موجب تقرب به درگاه خدای تعالی نخواهد بود.»
امام علی علیه السلام:إیاکم و البِطنهَ فَإِنها مَقساهٌ ِللقَلبِ وَ مَکسَلَهٌ عَنِ الصلوهِ وَ مَفسَدهٌ ِللجسدِ(37).«از پرخوری دوری کنید که موجب قساوت قلب و باعث کسالت از اقامه نماز و سبب تباهی بدن است.»
امام علی علیه السلام:یا کمیل! انْظُرْ فِیمَا تُصَلِّی وَ عَلَى مَا تُصَلِّی إِنْ لَمْ یَکُنْ مِنْ وَجْهِهِ وَ حِلِّهِ فَلَا قَبُول.(38)
«حضرت علی (ع) خطاب به کمیل فرمود: ای کمیل! نگاه کن ببین که در چه چیزی نماز می گزاری و بر روی چه چیز نماز ایستادی، اگر آن چیزی را که برای نمازت استفاده می کنی، حلال و مباح نباشد، نمازت قبول نیست.»
لا یَقُومَنَّ أحَدُکُم فی الصَّلاةِ مُتَکاسِلاً و لا ناعِسا، و لا یُفَکِّرَنَّ فی نفسِهِ فإنّهُ بینَ یَدَی رَبِّهِ و إنّما لِلعَبدِ مِن صلاتِهِ ما أقبَلَ علَیهِ مِنها بقَلبِهِ(39).
«در حال کسالت وچرت زدن نماز نخوانید و در حال نماز به فکر خودتان نباشید زیرا در محضر خدا ایستاده اید. به درستی که آن مقدار از نماز بنده قبول می شود که قلبا به خدا توجه داشته باشد.»
امام علی علیه السلام:من سَمعَ النداءَ فَلَم یجبه مِن غیر علةٍ فلا صلاةَ لَه؟(40)«هر که بانگ (اذان) را بشنود و بدون علت بدان پاسخ ندهد، پس نمازی برای او نیست.»
امام علی علیه السلام:مَنْ سَمِعَ اَلنِّدَاءَ و هو فِی اَلْمَسْجِدِ ثم َخَرَجَ فَهُوَ مُنَافِقٌ إِلاَّ أَنْ رجلُ یُرِیدَ اَلرُّجُوعَ إِلَیْهِ، اَو یکونُ علی غیرِ طهارۀٍ فیخرج لِیتطهَّر.(41)
«کسی که صدای اذان را از مسجد بشنود و بدون خواندن نماز (جماعت) از مسجد خارج شود، منافق است مگر این که قصد برگشت برای نماز خواندن دارد، یا وضو ندارد و برای گرفتن وضو از مسجد خارج شود.»
نماز جماعت و جمعه در کلام امام علی (ع)
امام علی علیه السلام:«مَنْ صَلَّى اَلْفَجْرَ فِی جَمَاعَةٍ رُفِعَتْ صَلاَتُهُ فِی صَلاَةِ اَلْأَبْرَارِ وَ کُتِبَ یَوْمَئِذٍ فِی وَفْدِ اَلْمُتَّقِینَ.»(42)«کسی که نماز صبح را به جماعت بخواند، نمازش در میان نماز نیکان بالا برده می شود و آن روز در جرگه پارسایان نوشته شود.»
ضَمِنْتُ لِسِتَّةٍ علی الله اَلْجَنَّةَ منهم رَجُلٌ خَرَجَ الی الجمعهِ فماتَ فَلَهُ اَلْجَنَّةُ(43).از حضرت علی (ع) نقل شده که فرمود: «برای شش نفر بهشت را ضامن هستم که خداوند به آنها عطا کند: از آنها مردی است که در راه رفتن به نماز جمعه بمیرد.»
امام علی علیه السلام:اَفْضَلُ الصُّفُوفِ اَوَّلُها وَ هُوَ صَفُّ الْمَلائِکَةِ وَ اَفْضَلُ الْمُقَدَّمِ مَیامِنُ الاِْمامِ.(44).«بهترین صفهای نماز جماعت، صف اول است و آن صف ملائکه است و بهترین جای صف اول سمت راست امام است.»
سهل انگاری در نماز
امام علی علیه السلام:إنّ أسرَقَ النّاسِ مَن سَرقَ صَلاتهُ(45).«دزدترین مردم کسی است که از نمازش کم بگذارد.»
آثار ترک نماز
أَلَا تَسْمَعُونَ إِلَى جَوَابِ أَهْلِ النَّارِ حِینَ سُئِلُوا« ما سَلَکَکُمْ فِی سَقَر؟َ قالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّین».(46).آیا به پاسخ اهل دوزخ گوش فرا نمی دهید که وقتی از آنها می پرسند: «چه چیز شما را گرفتار دوزخ ساخت؟ می گویند: ما از نمازگزاران نبودیم.»
تعقیبات نماز
-رسول اکرم (ص) به من فرمود: یا علی! در تعقیب هر نمازی آیة الکرسی را بخوان، زیرا کسی آن را پاس نمی دارد، مگر پیامبر باشد یا به مقام صدیق و شهید رسیده باشد. (47)
نتیجه:
در یک کلام باید اینچنین گفت: اگر از کلمات امام اول شیعیان که در مورد نماز بیان کرده اند بخواهیم سه بعد کلی دین یعنی اعتقادات و احکام و اخلاق را در زندگی یاد بگیریم. برای سعادتمند شدن در دنیا و اخرت کافی است.باشد که از پیروانش باشیم.
35.(بحارالانوار, ج 96 ص 29)صورت خود را به سوی معبودی می گردانم که آسمانها و زمین را آفرید، رنگ چهره اش تغییر می کرد، و این تغییر کاملاً از چهره اش هویدا بود(14).
در روایتی چنین می خوانیم: هرگاه مولای متّقیان به نماز می ایستد، چهره اش متغیّر می شد، و بدن نازنیش به لرزه می افتد، به حضرت عرض می کردند: این چه حالتی است ای امیرالمؤمنین؟
حضرت می فرمودند:«جاء وقت امانة الله التی عرضها علی السّموات و الارض فأیین ان یحملنها و اشفقن منها و حملها الانسان فلا ادری احسن اداء ما حملت ام لا(15).
یعنی هنگام امانت خداوند است، امانتی که به آسمانها و زمین عرضه شد و آنان نپذیرفتند و در وحشت فرو رفتند، ولی انسان آن را پذیرفت و معلوم نیست که نیکو اداء خواهد کرد یا خیر.این حالت قبل از نماز بود،
به قول حافظ:
آسمان بار امانت نتوانست کشید قرعه فال به نام من دیوانه زدند.
آمادگی امام علی (ع) قبل از نماز "
امام علی علیه السلام: مَن لَم یأخُذ اهبهُ الصلوهِ قَبلَ وَقتِها فَما و قُرَها(16). «کسی که قبل از نماز خود را برای اقامه نماز آماده نکند، به نمازبی احترامی نموده است.»
-امیرالمؤمنین (ع) فرمود: پیغمبر خدا (ص) فرموده است: روز قیامت خداوند امت مرا در میان سایر امت ها در حالی محشور می کند که آثار نورانی وضو در ایشان پیداست. (17)
-روزی حضرت علی (ع) به فرزندش محمد حنیفه فرمود: ظرفی آب بیاور. محمد آب آورد، حضرت دست های خود را شست و فرمود: به نام خدا تبرک می جویم، از او کمک می خواهم، حمد و سپاس مخصوص خدایی است که آب را پاک و پاک کننده ساخت.
سپس آب در دهان گردانید و عرض کرد: خداوندا روزی که ترا ملاقات می کنم، حجتم را به من تلقین کن و زبانم را برای ذکرت بگشای. آنگاه با آب، بینی خود را شسته و عرض کرد:
خدایا بوی بهشت را بر من حرام مکن و من را از کسانی قرار ده که بوی نسیم و عطر بهشت را حس می کنند. سپس صورتش را شست و عرض کرد: خداوندا روزی که تبهکاران روسیاهند، مرا روسپید گردان و روزی که صالحان روسفیدند، روسیاهم مکن.
آنگاه دست راستش را شست و عرض کرد: خدایا کارنامه ام را به دست راستم و برگه اقامت ابدی در بهشت را به دست چپم بده و حساب مرا آسان گیر.
پس از آن، دست چپش را شست و عرض کرد: خدایا کارنامه را به دست چپم مده، آن را بر گردنم مینداز و من از پاره های آتش به تو پناه می برم.
آن گاه سرش را مسح کرد و عرض نمود: خداوندا جامه های رحمت، برکت و عفوت را برمن بپوشان.
سپس دوپای خود را مسح کرد و عرض نمود: خدایا روزی که قدم ها در آن می لغزند، گام های مرا بر صراط، ثابت و استوار فرما و سعی و تلاشم را در چیزی قرار ده که تو از من راضی باشی. (18)
-زمانی بر مردم بگذرد که کارهای ناشایست بسیار گردد، هر یک ازشما که آن زمان را درک کند، نباید شبها بدون وضو بخوابد. (19)
-مراقب اول وقت بودن نمازهای پنجگانه باشید، زیرا این نمازها در پیشگاه خداوند عزوجل دارای موقعیتی خاص هستند. (20)
-هر که بانگ( اذان ) را بشنود و بدون علت به آن پاسخ ندهد، پس نمازی برای او نیست. (21)
-هر کسی که نماز خود رابا اذان و اقامه بخواند، صفی از فرشتگان پشت سر او به نماز می ایستند که دو طرف آن صف دیده نمی شود و هر کس نماز خود را با اقامه تنها بخواند، یک فرشته پشت سر او نماز می گزارد. (22)
-در چهار زمان دعا را غنمیت شمارید: 1- هنگام قرائت قرآن،2- هنگام اذان3- هنگام نزول باران4- هنگام روبرو شدن دو لشگر مؤمنین و کفار برای جنگ.(23)
-«قد قامت الصلوة» بدین معنا است که هنگام دیدار، راز و نیاز، برآورده شدن خواسته ها، دریافت آرزوها و همچنین زمان رسیدن به خداوند، کرامت، آمرزش، بخشش و خشنودی او فرا رسیده است. (24)
کلام امام علی (ع) در مورد سجده
امام علی علیه السلام:أطِیلُوا السُّجودَ فما مِن عَمَلٍ أشَدَّ على إبلیسَ مِن أن یَرَى ابنَ آدَمَ ساجِدا لأنّهُ اُمِرَ بالسُّجودِ فَعَصى(25).
«سجده را طولانی کنید که هیچ عملی بر ابلیس گران تر از این نیست که انسان را درحال سجده ببیند زیرا خداوند او را امر به سجده کرد و او سربرتافت.»
امام علی علیه السلام:أقْرَبُ مَا یَکُونُ العَبْدُ مِنَ اللهِ اذا سَجَد(26).«نزدیک ترین چیزی که بنده را به خدا نزدیک می کند سجده است.»
امام علی علیه السلام:لَو یَعلَمُ المُصَلّى ما یَغشاهُ مِنَ الرَّحمَةِ لَما رَفَعَ رَأسَهُ مِنَ السُّجودِ(27).«اگر نمازگزار بداند که چقدر از رحمت (خداوند تعالی) او را فرا گرفته است، سرش را از سجده بر نمی دارد.»
امام علی علیه السلام:طُولُ الْقُنُوتِ وَ السُّجُودِ یُنْجِی مِنْ عَذَابِ النَّارِ(28).«قنوت و سجده طولانی در نماز، نمازگزار را از عذاب آتش نجات می دهد.»
حالات حضرت علی علیه السّلام حین نماز
و در حین نماز خدا می داند چگونه بود، فقط این مقدار می توان گفت که نمازش یادآور نماز رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ بود.
امام علی علیه السلام:اِذا قامَ اَحَدُکُمْ اِلَى الصَّلوةِ فَلْیُصَلُّ صَلوةَ مُوَدّعٍ(29).«هرگاه یکى از شما به نماز ایستد، باید مانند کسى که با نماز وداع مى کند، نمازبخواند.»
و درباره حضرت ـ علیه السّلام ـ آورده اند که:«انّه کان اذا دخل الصّلاة کان کأنه بناء ثابت او عمود قائم لا یتحرّک و کان ربّما رکع او سجد فیقع الطّیر علیه و لم یطق احد ان یحکی صلاة رسول الله ـ صلّی الله علیه و آله ـ الاّ علیّ بن ابیطالب و علیّ بن الحسین علیهم السّلام(30)..
حضرت طوری بودند،که وقتی داخل نماز می شدند، گویا مثل یک بناء ثابت یا ستون ایستاده ای می باشند، که حرکتی نمی کند و گاه گاهی رکوع یا سجده می کردند، و این هنگام پرنده بروی آن بزرگوار می نشست،.
و کسی طاقت نداشت از نماز رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ تقلید کند، مگر علی بن ابیطالب و امام سجاد ـ علیهما السّلام.
امام علی علیه السلام:
اذا صَلَّیْتَ فَاَسْمِعْ نَفْسَکَ الْقِراءَةَ وَ التَّکْبیرَ وَ التَّسْبیحَ(31).«هنگامى که نماز مى خوانى، قرائت و تکبیر و تسبیح را چنان به جاى آور که خود بشنوى »
لباس نمازگزار از منظر امام علی علیه السّلام
امام علی علیه السلام:إنّ الإنسانَ إذا کانَ فی الصَّلاةِ فإنّ جَسَدَهُ و ثیابَه و کُلَّ شَیءٍ حَولَهُ یُسَبِّحُ(32).«هنگامی که انسان درحال نماز است، اندام و جامه او و هرچه پیرامون اوست، خدا را تسبیح می گویند.»
امام علی علیه السلام: النَّظیفُ مِن الثِّیابِ یُذهِبُ الهَمَّ والحُزنَ ، وهُو طَهورٌ للصَّلاةِ(33).«لباس تمیز غم و ناراحتی را برطرف کرده و آن لباس پاک (مناسب) نماز است.»
خارج کردن تیر هنگام نماز
و نیز درباره ایشان چنین نقل کرده اند که:«ینسب الی مولانا امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ انّه وقع فی رجله نصل فلم یمکن من اخراجه فقالت فاطمة ـ علیها السلام ـ : أخرجوه فی حال صلاته فانّه لایحس بما یجری علیه حینئذ، فاَخْرَجَ و هو ـ علیه السّلام ـ فی صلاته»،
یعنی: در پای مبارکش تیر رفته بود، هر چه کردند، به جهت درد شدیدی که داشت، نتوانستند خارج کنند، تا آن که به راهنمایی و توصیه همسر گرانقدرش سیّده نساء عالمین، حضرت فاطمه زهرا ـ سلام الله علیها ـ هنگامی که به نماز مشغول شدند، تیر را از پا بیرون کشیدند، و امام متوجه نشدند(34).
نماز چه کسی مقبول نیست:
امام علی علیه السلام:لایُقْبِلُ اللّهُ الصَّلاةَ مِمَّنْ مَنَعَ الزَّکاةَ(35).«هرکس مانع دادن زکات شود, نمازش قبول نمى شود.»
لَا قُرْبَةَ بِالنَّوَافِلِ إِذَا أَضَرَّتْ بِالْفَرَائِضِ(36).«نوافل و مستحبات اگر به واجبات ضرر برسانند موجب تقرب به درگاه خدای تعالی نخواهد بود.»
امام علی علیه السلام:إیاکم و البِطنهَ فَإِنها مَقساهٌ ِللقَلبِ وَ مَکسَلَهٌ عَنِ الصلوهِ وَ مَفسَدهٌ ِللجسدِ(37).«از پرخوری دوری کنید که موجب قساوت قلب و باعث کسالت از اقامه نماز و سبب تباهی بدن است.»
امام علی علیه السلام:یا کمیل! انْظُرْ فِیمَا تُصَلِّی وَ عَلَى مَا تُصَلِّی إِنْ لَمْ یَکُنْ مِنْ وَجْهِهِ وَ حِلِّهِ فَلَا قَبُول.(38)
«حضرت علی (ع) خطاب به کمیل فرمود: ای کمیل! نگاه کن ببین که در چه چیزی نماز می گزاری و بر روی چه چیز نماز ایستادی، اگر آن چیزی را که برای نمازت استفاده می کنی، حلال و مباح نباشد، نمازت قبول نیست.»
لا یَقُومَنَّ أحَدُکُم فی الصَّلاةِ مُتَکاسِلاً و لا ناعِسا، و لا یُفَکِّرَنَّ فی نفسِهِ فإنّهُ بینَ یَدَی رَبِّهِ و إنّما لِلعَبدِ مِن صلاتِهِ ما أقبَلَ علَیهِ مِنها بقَلبِهِ(39).
«در حال کسالت وچرت زدن نماز نخوانید و در حال نماز به فکر خودتان نباشید زیرا در محضر خدا ایستاده اید. به درستی که آن مقدار از نماز بنده قبول می شود که قلبا به خدا توجه داشته باشد.»
امام علی علیه السلام:من سَمعَ النداءَ فَلَم یجبه مِن غیر علةٍ فلا صلاةَ لَه؟(40)«هر که بانگ (اذان) را بشنود و بدون علت بدان پاسخ ندهد، پس نمازی برای او نیست.»
امام علی علیه السلام:مَنْ سَمِعَ اَلنِّدَاءَ و هو فِی اَلْمَسْجِدِ ثم َخَرَجَ فَهُوَ مُنَافِقٌ إِلاَّ أَنْ رجلُ یُرِیدَ اَلرُّجُوعَ إِلَیْهِ، اَو یکونُ علی غیرِ طهارۀٍ فیخرج لِیتطهَّر.(41)
«کسی که صدای اذان را از مسجد بشنود و بدون خواندن نماز (جماعت) از مسجد خارج شود، منافق است مگر این که قصد برگشت برای نماز خواندن دارد، یا وضو ندارد و برای گرفتن وضو از مسجد خارج شود.»
نماز جماعت و جمعه در کلام امام علی (ع)
امام علی علیه السلام:«مَنْ صَلَّى اَلْفَجْرَ فِی جَمَاعَةٍ رُفِعَتْ صَلاَتُهُ فِی صَلاَةِ اَلْأَبْرَارِ وَ کُتِبَ یَوْمَئِذٍ فِی وَفْدِ اَلْمُتَّقِینَ.»(42)«کسی که نماز صبح را به جماعت بخواند، نمازش در میان نماز نیکان بالا برده می شود و آن روز در جرگه پارسایان نوشته شود.»
ضَمِنْتُ لِسِتَّةٍ علی الله اَلْجَنَّةَ منهم رَجُلٌ خَرَجَ الی الجمعهِ فماتَ فَلَهُ اَلْجَنَّةُ(43).از حضرت علی (ع) نقل شده که فرمود: «برای شش نفر بهشت را ضامن هستم که خداوند به آنها عطا کند: از آنها مردی است که در راه رفتن به نماز جمعه بمیرد.»
امام علی علیه السلام:اَفْضَلُ الصُّفُوفِ اَوَّلُها وَ هُوَ صَفُّ الْمَلائِکَةِ وَ اَفْضَلُ الْمُقَدَّمِ مَیامِنُ الاِْمامِ.(44).«بهترین صفهای نماز جماعت، صف اول است و آن صف ملائکه است و بهترین جای صف اول سمت راست امام است.»
سهل انگاری در نماز
امام علی علیه السلام:إنّ أسرَقَ النّاسِ مَن سَرقَ صَلاتهُ(45).«دزدترین مردم کسی است که از نمازش کم بگذارد.»
آثار ترک نماز
أَلَا تَسْمَعُونَ إِلَى جَوَابِ أَهْلِ النَّارِ حِینَ سُئِلُوا« ما سَلَکَکُمْ فِی سَقَر؟َ قالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّین».(46).آیا به پاسخ اهل دوزخ گوش فرا نمی دهید که وقتی از آنها می پرسند: «چه چیز شما را گرفتار دوزخ ساخت؟ می گویند: ما از نمازگزاران نبودیم.»
تعقیبات نماز
-رسول اکرم (ص) به من فرمود: یا علی! در تعقیب هر نمازی آیة الکرسی را بخوان، زیرا کسی آن را پاس نمی دارد، مگر پیامبر باشد یا به مقام صدیق و شهید رسیده باشد. (47)
نتیجه:
در یک کلام باید اینچنین گفت: اگر از کلمات امام اول شیعیان که در مورد نماز بیان کرده اند بخواهیم سه بعد کلی دین یعنی اعتقادات و احکام و اخلاق را در زندگی یاد بگیریم. برای سعادتمند شدن در دنیا و اخرت کافی است.باشد که از پیروانش باشیم.
پی نوشت:
1.(نهج البلاغه، خطبه 199)
2.(بحارالأنوار: ج 82، ص 209).
3.(جامع الحادیث الشیعه، ج 4، ص 76)
4.(نهج البلاغه، نامه 27)
5.(سنن نبوی، ص 14)
6.(الخصال باب الثلاثه، حدیث 127، جامع احادیث الشیعه، ج 4 ،ص 78)
7.(نهج البلاغه، خطبه 199)
8.(غررالحکم، ج 2، ص 166)
9.(نهج البلاغه، فیض الاسلام، ص 7989)
10.(بحارالانوار، ج 84، ص 177)
11.(بحارالانوار، ج82، ص 207)
12.(بحارالانوار، ج 82، ص 207، تحف العقول ص 117)
13.(ثواب الاعمال، ص ۵۸)
14 . فلاح السائل / 101، بحارالانوار،/ ج 84/ 366، میزان الحکمة/ ج 5/ 381.
15 . بحارالانوار/ ج 84/ 248، اسرار الصلوة ملکی تبریزی/ 11
16.(شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج ,۲۰ باب ,۷۶۸ ص ۳۲۹)
17.(جامع احادیث الشیعه، ج 2، ص 237)
18.(وسائل الشیعه، ج ا، ص 201)
19.(جامع احادیث الشیعه، ج 2، ص 222)
20.(بحار الانوار، ج 77، ص 392)
21.(وسایل الشیعه، ج 55، ص 375)
22.(ثواب الاعمال، ص 58)
23.(وسایل الشیعه، ج 4، ص 114)
24.(بحار الانوار، ج 84، ص 266)
25.(بحارالانوار، ج 85، ص 161)
26.(بحارالانوار، جلد 82، ص 223)
27.(غرر الحکم، ص 261)
28.(تصنیف غررالحکم، ص 175، حدیث 3353)
29.(غررالحکم، ص 129)
30. میزان الحکمة/ ج 5/ 382.
31.(بحارالانوار, ج 85 ص 76)
32.(میزان الحکمه، ج 5، ص 377)
33.(وسائل الشیعه، ج 3، ص 346)
34 . المحجّة البیضاء/ ج 1/ 397 و 398.
36.(غررالحکم، ص 325)
37.(غرر الحکم، ص 80)
38(تحف العقول، ص 187)
39.(بحارالانوار، ج 84، ص 239، وسائل الشیعه، ج 4، ص 687)
40.(وسائل الشیعه، ج 55، ص 275)
41.(بحارالانوار، ج 84، ص 161).
42.(دعائم الاسلام، ج 1، ص 152)
43.(وسائل الشیعه، ج 5، ص 11)
44.(بحارالانوار، ج 88، ص 18)
45.(بحارالانوار، ج 82، ص 222)
46.(بحار الانوار، ج 82، ص 224، نهج البلاغه، خطبه 190)
47.(دعائم الاسلام، ج 1)
منبع:
سایت اندیشه قم.
https://ahlolbait.com/article/4820
http://yarane59.blogfa.com/post/61
https://hawzah.net/fa/Article/View/95710
https://navideshahed.com/fa/news/491176
*این مقاله در تاریخ 1401/9/22 بروز رسانی شده است.
