روزی این اصطلاحات از یادتان می‏رود

یكی از مطالبی كه حضرت امام خمینی (قدس سره) در كتاب شریف «مصباح الهدایة‏» ذكر فرموده، این است كه انسان، قبل از رسیدن به هر مرحله‏ای، باید به آن مرحله، به عنوان «مقدمه‏» علاقه‏مند باشد؛ اما بعد از وصول به آن مرحله باید آن را «حجاب‏» بداند . در این سیر صعودی، انسان به جایی می‏رسد كه می‏بیند برای نائل شدن به مقام والای «تزكیه‏» ، تعلیمی كه تاكنون «مقدمه‏» بود، از این پس «حجاب‏» به شمار می‏آید . جهت روشن شدن بحث، بهتر است‏خاطره‏ای را از حضرت امام راحل - قدس سره - نقل كنیم . ایشان در پایان سال تحصیلی، برابر سنت دیرینه خود و مدرسان و مراجع بزرگ قم، در مسجد اعظم به موعظه پرداخت و فرمود: یك روز این اصطلاحات علمی از یادتان می‏رود؛ گاهی در دوران سالمندی و فرتوتی همه اصطلاحات علمی از ذهن انسان رخت‏بر می‏بندد و در این امر فرقی بین حوزه و دانشگاه نیست . این مشكل، دامن‏گیر بسیاری از حوزویان و دانشگاهیان است كه اصطلاحات علمی از یاد انسان می‏رود، یعنی انسان به جایی می‏رسد كه اگر بخواهد یك سطر عبارت فارسی یا عربی را به طور صحیح بخواند، برای او مقدور نیست .
خداوند سبحان در قرآن كریم نسبت‏به این خطر هشدار داده، فرمود: «و منكم من یرد الی ارذال العمر لكیلا یعلم من بعد علم شیئا» . بعضی از افراد، همان طور كه عوام به دنیا آمده‏اند، عوام نیز می‏میرند . وقتی انسان عوام مرد، در قیامت نیز در صف عوام محشور خواهد شد؛ زیرا او علمی فراهم كرد برای آن كه زندگی خود را تأمین كند یا نان و نامی به دست آورد و به دست آورد . و برای آخرت كاری نكرد تا مزكی و وارسته شود . اگر از اول تا آخر قرآن كریم را به طور مكرر قرائت و در آن تدبر كنید، هرگز این مطلب را نخواهید یافت كه: «قد افلح من تعلم‏» ؛ رستگار شد آن كه دانشمند است . این جمله در قرآن كریم و همچنین روایات معصومین نیست .
اما این مطلب با عبارات گوناگون در قرآن كریم زیاد است كه: «قد افلح من تزكی‏» ، «قد افلح من زكیها» . خوشا به حال كسی كه «آدم خوبی‏» شد، نه خوشا به حال كسی كه دانشمند و عالم شد؛ چون دانشمند و عالم شدن «مقدمه‏» است . البته اگر كسی بخواهد وارسته شود، باید بداند و مقدمه را فراهم كند . این جمع‏بندی اساسی قرآن كریم است . در عین حال كم‏تر سوره‏ای در قرآن كریم هست كه درباره عظمت «علم‏» و منزلت عالمان سخن نگفته باشد . اما قرآن در جمع‏بندی خود هشدار می‏دهد كه «علم‏» ، «مقدمه‏» ای بیش نیست كه اگر به ثمر نرسد، دیری نمی‏پاید كه از یاد انسان می‏رود .
سپس حضرت امام - قدس سره - ادامه داد: «این كه در قبر از عده زیادی سؤال می‏كنند: قبله تو كجا است؟ دین و كتاب تو چیست؟ پیامبر تو كیست؟ نپندارید برای هر كسی مقدور است كه جواب بدهد . آیا در امتحان، الفبا را از انسان سؤال می‏كنند یا مسائل دقیق و عمیق علمی را می‏پرسند؟ آیا از هیچ استادی در ارائه گواهی استادی، یااز هیچ دانشجوی دكترا در پایان نامه، سؤال می‏كنند: «الف - ب - د» و به او می‏گویند: این‏ها را بنویس؟ ! مسائلی نظیر این كه: «كتاب تو چیست؟ قرآن است‏» ، برای یك مسلمان جزء الفبای روشن اسلامی است . پس چرا این‏ها را در قبر از انسان سؤال می‏كنند؟
حضرت امام (قدس سره) می‏فرمودند: خیال نكنید هر كسی در قبر می‏تواند به این سؤالات جواب دهد . فشار مرگ آن چنان توان فرسا است كه: «من هر چه خوانده‏ام، همه از یاد من برفت‏» . كسی كه «تعلیم‏» خود را با «تزكیه‏» هماهنگ نكرد، او به یاد ندارد كه دین او چیست! البته بنابرآنچه در نصوص و روایات معاد آمده است، عده‏ای پس از سالیان متمادی كه معذب بودند، تازه به یاد آورده، می‏گویند: پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ما كسی است كه قرآن بر او نازل شده است . با وجود این، هنوز نام مبارك پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) را به یاد ندارد! اما آن كه همیشه نماز می‏خوانده و آن را اقامه می‏كرده و در اذان و اقامه و پایان نماز نام مبارك پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را می‏برده است، البته به یاد دارد؛ به عبارت دیگر، علمی می‏تواند انسان را از مهلكات برزخ و قیامت نجات دهد كه همراه با تزكیه باشد و جان انسان را از آلودگی‏ها تطهیر نموده باشد . (1)

پی‏نوشت:

1 . بنیان مرصوص، آیت الله جوادی آملی، ص‏171 - 168 . (با اندكی تلخیص و تصرف)