راهکارهای درمان ریا

راه‏كارهای درمان ریا

پرهیز از ریا خیلی در اختیار انسان نیست . چنین نیست كه هر وقت انسان دلش خواست، ریا كند و هر وقت نخواست، كارش خالص شود . شیطان ناخودآگاه در دل انسان اثر می‏گذارد و نیت را خراب می‏كند . آن‏گاه كه شیطان موفق شود ریا را به صورت یك عادت درآورد، فرد آلوده به ریا به این زودی‏ها نمی‏تواند خود را خلاص كند . پس اگر با خودكاوی، مشاهده كردیم كارهای ما، به ویژه عبادات ما مثل نماز، آن‏طور كه باید و شاید خالص نیست، برای درمان این مرض قلبی، چه راه‏كارهایی می‏توان ارائه كرد؟
برای درمان این بیماری قلبی سه راه وجود دارد:

الف) درمان كوتاه مدت

برای این كه فرد مبتلا به ریا، بتواند - در مدت كوتاهی - از این مرض قلبی نجات پیدا كند، سفارش شده است كه واجبات و به ویژه مستحبات را در خلوت انجام دهد . روشن است كه چنین فردی، هر چند ممكن است وقت نماز یا مكان نماز را به گونه‏ای انتخاب كند كه كسی نبیند، اما مشكل این است كه در بیش‏تر اوقات، نمی‏توان واجباتی چون نماز و روزه را مخفیانه انجام داد . به همین دلیل، این یك درمان موقتی، علاج اورژانسی و همانند قرص مسكن عمل می‏كند و در حقیقت درمان ریا نیست . از این رو ممكن است‏شیطان در فرصت‏هایی او را فریب دهد و فرد به عمل ریایی مبتلا شود .

ب) برنامه‏ی میان مدت

عمل به این برنامه، مقدمات طولانی دارد، اما درمانی ریشه‏ای است . درمان اساسی این است كه فرد آلوده به ریا، پیرامون عمل ریایی و عمل از روی اخلاص، اندیشه كند و تفاوت بین آن دو را دریابد . قرآن كریم از این راه برای تربیت انسان استفاده كرده است و می‏فرماید: مثل كسانی كه برای خدا انفاق می‏كنند و انگیزه‏ی خودنمایی ندارند، همانند كشاورزی است كه دانه‏ای را در زمین حاصل‏خیز بیافشاند و به موقع آبیاری كند تا این دانه سبز و از آن هفت‏خوشه بیرون آید كه هر خوشه‏ای صد دانه و بلكه بیش ا زهفتصد دانه بار آورد . پس كار سالم و خالص چنین بركاتی را به دنبال دارد . اما كار ریایی مثل این است كه كسی روی سنگ صاف، قصد زراعت داشته، منتتظر بازده آن باشد . زمانی كه باران بر این صخره ببارد، همان دانه‏ی افشانده شده را نیز از بین خواهد برد . به دیگر سخن پس از مدتی در می‏یابد كه تمام زحماتی كه كشیده است، حتی همان سرمایه‏ی اولیه - دانه - را نیز از دست داده است . تفاوت این دو عمل تنها به نیت و انگیزه‏ی فرد است . عمل خارجی دانه است و بارانی كه آسمان می‏آید . این دانه (عمل) در جای مناسبی (قلب پاك) قرار می‏گیرد، رشد می‏كند و صدها برابر نتیجه می‏دهد . اما وقتی نیت پاك نباشد مثل زراعت روی صخره صاف است كه پس از مدتی آن دانه (عمل) پوسیده می‏شود و از بین می‏رود . تصور كنید كه اگر انجام عملی مانند حج‏با آن همه مقدمات و شرایط ویژه و زحمت‏بسیار، به هنگام عمل یا پس از عمل به ریا آلوده شود، آیا جبران آن به سادگی ممكن خواهد بود؟!
توجه به این نكته ضروری است: فردی كه در نماز ریا می‏كند، افزون بر این كه نمازش باطل می‏شود (مثل كسی كه نماز نخوانده) برای این نوع عبادت مجازات هم می‏شود . بنابراین چرا انسان عملش را برای خدا خالص نكند، تا از این همه بركات محروم شود .

ج) برنامه‏ی بلند مدت

درمان دراز مدت ریا این است كه فرد آلوده به ریا، تلاش كند ریشه‏های خودنمایی و ریاكاری را از بین ببرد . انگیزه‏ی انسان از نشان دادن عمل به دیگران چیست؟ آیا انتظار تعریف و تمجید از دیگران دارد؟ تعریف دیگران چه نتیجه‏ای در پی خواهد داشت؟ اگر درست دقت كنیم انگیزه‏ی اصلی ریاكار این است كه وی به كمك و دست‏یابی به سود - مادی ومعنوی - از دیگران امید دارد . وقتی می‏بیند دیگران مؤمن هستند و آدم‏های خوب را دوست دارند و به آن‏ها خدمت می‏كنند، با این عمل ریایی می‏خواهد خویش را خوب جلوه دهد تا از این منافع برخوردار شود . بنابراین برای درمان قطعی ریا باید از امید داشتن به دیگران و اعتماد به آنان دست‏شست و تنها به خدا امید و اعتماد داشت .
به دیگر سخن، برای این كه ریشه‏ی ریاكاری سوزانده شود، باید توحید افعالی را در خویش تقویت نمود . برای تقویت توحید افعالی، اگر فرد قدرت تعقل قوی دارد، تلاش كند با دلیل و برهان، سپس با تجارب شخصی با دیگران، دریابد كه همه كاره‏ی عالم خداوند است و از آفریده‏ای خداوند - بی اذن او - هیچ كاری بر نمی‏آید .
اگر قدرت تعقل و استدلال عقلی‏اش خیلی قوی نیست، به استدلال‏های نقلی از آیات و روایات توجه كند . وقتی به لحن و ترجمه‏ی قرآن نگاه می‏كنیم، می‏بینیم همه‏ی كارها را به خدا نسبت می‏دهد . به عنوان نمونه همه می‏دانیم كه باران چگونه نازل می‏شود، اما خداوند اصرار دارد كه ای انسان بفهم كه خدا باران نازل می‏كند . دانه‏ای كه روی زمین می‏روید، خداوند آن دانه را می‏شكافد و می‏رویاند . بیانات قرآن برای این است كه دل انسان را متوجه خدا كند، هر چند آن اسباب و مسببات را انكار نمی‏كند . اما سر سلسله دست‏خداوند است و هدف این است كه انسان با آن سلسله جنبان آشنا شود .
در اموری معنوی هم همین‏طور است . روزی دست او است . نمونه‏ی آن را قرآن در داستان مریم (س) نقل نموده است . هدایت و گمراهی هم دست‏خداوند است . اگر ما این معارف را از قرآن یاد بگیریم، آن وقت زمینه‏ی ریا از بین خواهد رفت . قرآن می‏فرماید: اگر خدا بخواهد ضرری به كسی برسد و تمام عالم جمع شوند، نمی‏توانند جلو آن ضرر را بگیرند و اگر خدا بخواهد خیری به كسی برسد، هیچ‏كس نمی‏تواند جلو آن خیر را بگیرد . عزت و ذلت در دست او است . اگر فرد به این باور راه یافت، دل به این و آن نمی‏بندد . آری تملق گفتن برای تحصیل علم جایز است، اما باید دانست كه حقیقت علم دست‏خداوند است . اگر خدا اراده نكند، انسان ساده‏ترین مطلب را نمی‏تواند بفهمد، یا اگر فهمید یادش می‏رود . در حدیث قدسی آمده است كه خداوند می‏فرماید: به عزت و جلالم قسم، به تسلطی كه بر عالم دارم و آن را اداره می‏كنم، اگر كسی به غیر از من امید ببندد، امیدش را نا امید می‏كنم . سپس به صورت گله می‏گوید: بنده‏ی من خیال می‏كند كارها در دست دیگران است؟ تدبیر آسمان و زمین و اختیار همه چیز به دست من است و تو سراغ دیگران می‏روی؟! دیگران از خود چیزی ندارند .