امام خميني از بازداشت تا آزادي

از 15 خرداد 1342 تا 15 فروردين 1343، امام خميني به مدت 10 ماه در بازداشت و حصر رژيم شاه بودند. امام اين مدت را در 5 نقطه گذراندند كه عبارتند از: زندان باشگاه افسران، زندان قصر، زندان عشرت‌آباد، منزلي متعلق به ساواك در داووديه تهران و منزل ديگري در قيطريه.
امام خميني در زندان باشگاه افسران تنها چند ساعت ماندند. سپس به پادگان قصر (بي‌سيم) انتقال يافتند. ايشان در اين مكان، به مدت 19 روز در بازداشت بودند. طي اين مدت حكومت شاه با دردسرهاي فراواني مواجه بود. اين دردسرها اشكال گوناگوني داشت. در اين مدت واكنش‌هاي گسترده‌اي از سوي شخصيت‌ها و مجامع روحاني نسبت به بازداشت امام و ساير زندانيان سياسي 15 خرداد ظاهر شد.عموم علما و روحانيون شيعة ايران و عراق با صدور اعلاميه‌ها و تلگرام‌هايي، دستگيري امام و ديگر علما و روحانيون و نيز كشتار مردم عزادار دوازدهم محرم (15 خرداد) را محكوم كردند و كمتر از يك هفته پس از آن واقعه، دهها نفر از برجسته‌ترين مراجع و علماي سراسر كشور به عنوان اعتراض به دستگيري امام به تهران مهاجرت كرده و به بحث و تبادل نظر پرداختند.
مهاجرت دسته‌جمعي علما از يك سو اسطوره وحشت و اختناق را در كشور شكست و از سوي ديگر حمايت قاطع آنان از امام، وي را در موقعيتي قرار داد كه تجاوز به حريم ايشان ممكن نشد.
در طول مدت بازداشت امام خميني، رژيم شاه نتوانست كمترين توفيقي در بازجوئي از امام بدست آورد. زيرا ايشان به هيچ يك از سؤالات بازجويان خود پاسخ نمي‌دادند.
از طرفي نگاه داشتن امام در بازداشتگاه با توجه به نزديك شدن تدريجي چهلمين روز شهادت قربانيان حادثه 15 خرداد و مراسمي كه قرار بود در سراسر كشور برگزار شود، شديداً رژيم را نگران كرده بود. آزاد كردن امام نيز معنائي جز عقب‌نشيني و اعتراف به شكست رژيم در روياروئي با ايشان نداشت.
در چنين شرايطي امام خميني روز چهارم تير به پادگان عشرت‌‌آباد منتقل شدند و در اين مكان به مدت 40 روز ماندند. امام در اين مدت علاوه بر عبادات روزانه و قرائت قرآن و دعا به مطالعه كتابهايي پيرامون انقلاب مشروطيت، استقلال هند، استقلال اندونزي ... نيز ‌پرداختند. در همين مدت تني چند از علما و روحانيون، از جمله برادر بزرگ امام توانستند كه با ايشان ملاقات نمايند. در اين ديدار بود كه امام غير مستقيم در جريان مهاجرت علماي شهرستانها به تهران قرار گرفتند و پس از اطلاع از تعطيلي بازار و دروس حوزه، ‌دستور بازگشايي بازار و شروع دروس را دادند.
امام خميني روز 11 مرداد به منزلي در منطقه داووديه تهران كه تحت نظر ساواك و مأموران شهرباني بود، منتقل شدند. در نخستين ساعات ورود امام به داووديه چند نفر از برجسته‌ترين علماي مهاجر و نيز علماي تهران به ديدار ايشان شتافتند. مردم به محض اطلاع براي ديدار امام روانة محل اقامت ايشان شدند، به طوري كه خيابان‌ها و كوچه‌هاي اطراف، مملو از جمعيت مشتاق گرديد و عبور و مرور خودروها به سختي صورت مي‌گرفت.
از نخستين ساعات صبح روز شنبه 12 مرداد، مغازه‌داران تهران و شهرستانها به مناسبت آزادي نسبي امام، بر سر در مغازه‌هاي خود پرچم نصب كرده و چراغاني نمودند و ميان مردم شيريني و شكلات توزيع كردند.
هجوم سيل آساي مردم به سوي اقامتگاه امام موجب شد، ملاقات با ايشان در پايان روز دوم اقامت از سوي مأموران ساواك و شهرباني ممنوع شود.
امام خميني سه روز پس از اقامت در داووديه به منزل ديگري در قيطريه منتقل شدند. در اين منزل نيز ايشان 8 ماه اقامت داشتند.
رژيم شاه سرانجام امام را پس از سالگرد واقعه فيضيه و پيش از فرا رسيدن ماه محرم آزاد كرد. مأموران امنيتي ساواك به سرپرستي سرهنگ مولوي، رئيس ساواك تهران، شبانه امام را از قيطريه خارج كرده و به قم آوردند مأموران امام را در ساعت 22 روز 15 فروردين ماه 1343 در ميدان نكويي قم، كه بيش از صد متر با منزلشان فاصله نداشت، پياده كرده و به سرعت دور شدند. برخي كه امام را شناختند به سوي ايشان شتافتند و با فرستادن صلوات و شعار براي امام ايشان را به منزل رساندند. انبوه جمعيت در مدت كوتاهي روانة منزل امام شد و برخي از علما و روحانيون طراز اول همان شب به ديدار امام آمدند. ديدارها تا ساعت 12 شب ادامه داشت و در روزها و شب‌هاي بعد سيل مشتاقان امام به ديدار مشاراليه رفتند.

منابع:

زندگينامه سياسي امام خميني،‌ محمد‌حسن رجبي، انتشارات مركز اسناد انقلاب اسلامي.
نهضت امام خميني، سيدحميد روحاني، دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم.