نویسندگان: مهدی حقیقی کفاش
محمدرضا اسماعیلی , مسعود اکبری
محمدرضا اسماعیلی , مسعود اکبری
سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور
هئیت وزیران در جلسه مورخ 1381/10/18 بنابه پیشنهاد شماره 101/16639 مورخ 1381/9/11 سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور و به استناد اصل یکصد و سی و هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران آیین نامه ارزیابی عملکرد دستگاه‌های اجرایی کشور را به شرح زیر تصویب نمود:آیین نامه ارزیابی عملکرد دستگاه‌های اجرایی کشور
ماده 1- در این آیین نامه واژه‌ها و عبارات زیر در مفاهیم مربوط به کار می‌روند:الف- عملکرد: چگونگی انجام وظایف، فعالیت‌ها و نتایج حاصل.
ب- ارزیابی: فرایند سنجش، ارزش گذاری و قضاوت.
ج- شاخص: مشخصه‌ای که در اندازه گیری ورودی‌ها، فرایندها، ستاده‌ها یا پیامدها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
د- استاندارد: حد مطلوب تعیین شده برای سنجش شاخص‌های ارزیابی عملکرد.
هـ- اقتصادی بودن: استفاده بهینه از امکانات و منابع.
ماده 2- هدف از ارزیابی عملکرد عبارت است از: سنجش، ارزش گذاری و قضاوت در خصوص عملکرد دستگاه‌های اجرایی کشور بر اساس قوانین و مقررات مربوط با رویکرد معیارهای اثربخشی، کارایی، اقتصادی و اخلاقی به منظور ارتقاء کیفیت خدمات دولتی.
ماده 3- عملکرد دستگاه‌های اجرایی از بعد عمومی و اختصاصی به شرح زیر مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
الف- ابعاد عمومی
نظام‌های مدیریتی شامل مدیریت راهبردی، مدیریت منابع انسانی، ساختار (تشکیلات، قوانین و مقررات)، بهبود سیستم‌ها و روش‌های انجام کار، بهره گیری از فناوری‌های اداری و قانون گراییشهروندمداری
شناخت نیازها و حصول اطمینان از تطابق کیفیت خدمات با نیازها و انتظارات ارباب رجوع
ب- ابعاد اختصاصی
1. میزان تحقق سیاست‌های محوری و جهت گیری‌های کلی برنامه‌های توسعه2. میزان تحقق اهداف کمی برنامه‌های توسعه
3. عملکرد دستگاه‌های اجرایی با توجه به برنامه‌های رئیس جمهور و وزیران در مورد اخذ رأی از مردم و مجلس
4. میزان موفقیت در اجرای طرح‌های عمرانی از نظر کیفیت، سرعت و هزینه
5. میزان تحقق سیاست‌ها و مأموریت‌های محوری و مهم دولت (مأموریت‌های ویژه)
تبصره 1- دستگاه‌هایی که در سند برنامه‌های توسعه هدف‌های کمی و کیفی ندارند بر اساس شرح وظایف قانونی مورد ارزیابی قرار می‌گیرند.
تبصره 2- دستگاه‌هایی که مشمول یک یا چند بند از بندهای 3، 4 و 5 نشوند امتیاز آن به سایر ابعاد و محورها اضافه می‌گردد.
ماده 4- فرایند تدوین شاخص‌های ارزیابی عملکرد به شرح زیر است:
الف- تدوین شاخص‌های ارزیابی عملکرد در ابعاد عمومی
شاخص‌های ارزیابی عملکرد عمومی بر اساس ابعاد و محورهای نظام‌های مدیریتی و شهروندمداری توسط سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور تهیه و پس از تصویب شورای عالی اداری به دستگاه‌های اجرایی ابلاغ می‌گردد.ب- تدوین شاخص‌های ارزیابی عملکرد در ابعاد اختصاصی:
شاخص‌های ارزیابی عملکرد اختصاصی بر اساس ابعاد و محورهای مذکور در بند (ب) ماده 3 این آیین نامه توسط سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور از قوانین برنامه توسعه، احکام خاص مندرج در قوانین بودجه، قوانین و مصوبات خاص مجلس، دولت و شوراهای قانونی و برنامه‌های اعلام شده رئیس جمهور به مردم و برنامه‌های وزیران به مجلس با هماهنگی و همکاری دستگاه‌های ذی ربط تهیه و پس از تصویب شورای عالی اداری به کلیه دستگاه‌های اجرایی ابلاغ می‌گردد.تبصره 1- سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور موظف است ظرف سه ماه پس از ابلاغ این آیین نامه نسبت به تدوین شاخص‌های عمومی و اختصاصی و ضریب اهمیت آن‌ها و استانداردهای هر شاخصی بر اساس محورهای تعیین شده اقدام نماید.
تبصره 2- تغییرات احتمالی در شاخص‌ها و استانداردها و دستورالعمل‌های مربوط بر اساس موارد مذکور در بندهای (الف) و (ب) ماده 2 این آیین نامه، تدوین و پس از سیر مراحل پیش بینی شده در قالب برنامه ارزیابی عملکرد هر سال به همراه قانون بودجه به دستگاه‌های اجرایی ابلاغ می‌شود.
ماده 5- فرایند اجرای ارزیابی به شرح زیر است:
الف- فرایند ارزیابی در ابعاد عمومی
ابلاغ شاخص‌ها و استانداردها و اساس دستورالعمل‌ها و برگه‌های مربوط به دستگاه اجرایی تا نیمه دی ماه هر سال توسط سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور.توجیه و آموزش مدیران و مسئولین مربوط که در تکمیل برگه‌ها سهیم می‌باشند، تا پایان دی ماه هر سال.
تکمیل برگه‌ها بر اساس دستورالعمل‌های مربوط توسط دستگاه اجرایی و تحویل آنان همراه با مستندات مربوط به شورای تحول اداری دستگاه، تا پایان بهمن ماه هر سال.
بررسی برگه‌های تکمیل شده و تأیید آن‌ها بر اساس مستندات عملکرد واقعی توسط شورای تحول اداری در دستگاه، تا نیمه اسفندماه هر سال.
ارسال گزارش عملکرد (نحوه انجام ارزیابی، برگه‌های تکمیل شده و مستندات عملکرد واقعی) به سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، تا پایان فروردین ماه سال بعد.
بررسی اطلاعات دریافتی از دستگاه اجرایی و مقایسه عملکرد واقعی با عملکرد مطلوب در سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور تا پایان خردادماه سال بعد.
امتیازدهی و رتبه بندی عملکرد دستگاه در محورهای تعیین شده بر اساس مدل ارزیابی عملکرد تا پایان نیمه اول تیرماه سال بعد.
ب- فرایند ارزیابی در ابعاد اختصاصی:
1. ابلاغ شاخص‌ها و استانداردها و ارسال دستورالعمل‌ها، برگه‌ها و فهرست سؤال‌ها به دستگاه اجرایی به همراه میزان انتظارات دولت در محورهای اختصاصی در دی ماه هر سال توسط سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور.2. مشاهده، قضاوت و تکمیل برگه‌ها بر اساس فهرست سؤال‌ها در دستگاه اجرایی در بهمن ماه هر سال.
برگه‌ها باید توسط مدیران مسئول و مجریان تکمیل شده و پس از تلفیق در واحد ارزیابی عملکرد دستگاه به تصویب مراجع ذی ربط برسد.
بررسی برگه‌های تکمیل شده و تأیید آن‌ها بر اساس مستندات عملکرد واقعی توسط شورای تحول اداری دستگاه در نیمه اسفندماه هر سال.
ارسال گزارش عملکرد (نحوه انجام ارزیابی برگه‌های تکمیل شده و مستندات عملکرد واقعی) به سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور تا پایان فروردین ماه سال بعد.
بررسی اطلاعات دریافتی از دستگاه اجرایی و مقایسه عملکرد واقعی با عملکرد مطلوب در اردیبهشت ماه سال بعد.
امتیازدهی و رتبه بندی عملکرد دستگاه در محورهای تعیین شده بر اساس مدل ارزیابی عملکرد در نیمه اول تیرماه سال بعد.
ج- فرایند تلفیق و تدوین گزارش جامع عملکرد:
1. دریافت و استفاده از گزارش عملکرد دستگاه‌ها در محورهای عمومی و اختصاصی.2. بهره گیری از نظرات و نتایج تصمیمات شورای عالی نظارت سازمان و استفاده از گزارش‌های نظارتی دفاتر بخشی و دیگر واحدهای نظارتی و بازرسی سازمان و مؤسسات تابعه.
3. بهره گیری از گزارش‌ها و نتایج اقدامات سازمان‌ها و مؤسسات نظارتی و بازرسی کشور.
4. استفاده از نتایج افکارسنجی میزان رضایت شهروندان از دستگاه‌های اجرایی.
5. استفاده از نتایج نظارت بر شرکت‌های دولتی.
6. تجزیه و تحلیل اطلاعات و گزارش‌های دریافتی
7. رتبه بندی دستگاه‌ها بر اساس امتیازات مکتسبه و ضرایب اهمیت مربوط تا پایان تیرماه هر سال.
8. تهیه گزارش جامع از میزان موفقیت دستگاه‌های اجرایی و ارائه آن به رئیس جمهور در شهریورماه هر سال.
تبصره 1- سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور از طریق مرکز آمار ایران در هر دوره ارزیابی نسبت به افکارسنجی میزان رضایت شهروندان از دستگاه‌های اجرایی اقدام و نتایج حاصل را در ارزیابی دستگاه منظور می‌نماید.
تبصره 2- شورای عالی اداری می‌تواند اجرای این آیین نامه را در سال اول به تعدادی از دستگاه‌های اجرایی تسری دهد تا پس از رفع نارسایی‌ای احتمالی در برگه‌ها و دستورالعمل‌های ذی ربط، اجرای آن در سال بعد به کلیه دستگاه‌های مشمول تسری یابد.
ماده 6- ساختار اجرایی تصمیم گیری در خصوص ارزیابی عملکرد دستگاه‌های اجرایی کشور به شرح زیر تعیین می‌گردد:
الف- سیاست گذاری، هماهنگی و اتخاذ تصمیمات کلی در خصوص اجرای ارزیابی عملکرد دستگاه‌های اجرایی کشور، به عهده شورای عالی اداری بوده و این شورا علاوه بر موارد مذکور عهده دار وظایف زیر نیز می‌باشد:
تأیید دستورالعمل‌ها و شاخص‌های ارزیابی عملکرد.
تصویب رتبه دستگاه‌ها بر اساس امتیازات کسب شده و انتخاب دستگاه‌های اجرایی نمونه و برتر تأیید گزارش جامع عملکرد دستگاه‌ها به منظور ارائه به رئیس جمهور.
ب- شورای تحول اداری در هر وزارتخانه علاوه بر وظایف موضوع ماده 5 این آیین نامه عهده دار بررسی نتایج ارزیابی واحدهای ذی ربط و تأیید و پیگیری امور ارزیابی می‌باشد.
تبصره 1- کمیسیون‌های تحول اداری مؤسسات وابسته به وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی موظفند با استفاده از ابعاد و شاخص‌های عمومی و اختصاصی مصوب و در چارچوب ضوابط این آیین نامه نسبت به ارزیابی عملکرد مؤسسه ذی ربط اقدام نموده و نتایج حاصل را در قالب گزارش جامعی به سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور ارسال نمایند.
تبصره 2- ستادهای برنامه ریزی تحول اداری استان‌ها موظفند با استفاده از ابعاد و شاخص‌های عمومی و اختصاصی مصوب و در چارچوب ضوابط این آیین نامه نسبت به ارزیابی عملکرد شاخص‌های استانی واحدهای اجرایی مستقر در استان اقدام نموده و نتایج حاصله را ضمن بهره برداری در سطح استان و رتبه بندی واحدهای اجرایی استان، در قالب گزارش جامعی به واحد مربوط در سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور ارسال نمایند.
تبصره 3- سازمان‌های مدیریت و برنامه ریزی استان‌ها عهده دار هماهنگی لازم برای اجرای ارزیابی عملکرد در واحدهای استانی می‌باشند.
ج- عنوان دفاتر بازرسی و پاسخ گویی به شکایات به دفاتر ارزیابی عملکرد و پاسخ گویی به شکایات اصلاح می‌شود و دفاتر مزبور مسئولیت پیگیری و اجرای ارزیابی عملکرد را در دستگاه‌ها به عهده دارند. سازمان‌هایی که دارای چنین دفاتری نیستند یکی از مشاورین رئیس سازمان عهده دار این وظیفه خواهد بود.
تبصره- شرح وظایف و تشکیلات دفاتر یادشده با توجه به توسعه وظایف آنان، مورد بازنگری قرار می‌گیرد.
د- دفتر بهبود مدیریت و ارزیابی عملکرد سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور موظف است با تشکیل جلسات و هماهنگی با مسئولین ارزیابی عملکرد دستگاه‌ها اقدامات لازم را برای توجیه و پیگیری اجرای این تصویب نامه به عمل آورد.
ماده 7- نتایج حاصله از ارزیابی عملکرد به شرح زیر مورد استفاده قرار می‌گیرد:
ارشاد و راهنمایی دستگاه‌ها در جهت بهبود مدیریت
ارتقاء پاسخ گویی و شفافیت دستگاه‌های اجرایی
ارتقاء مدیران در چارچوب ضوابط و نتایج حاصل از ارزیابی عملکرد
ارائه نتایج ارزیابی دستگاه‌های اجرایی (با توجه به امکانات و منابع در اختیار) به رئیس جمهور به منظور آگاهی از وضعیت عملکرد دستگاه‌ها (نقاط قوت و ضعف)
آگاهی مردم از وضعیت عملکرد دستگاه‌ها و در نتیجه افزایش اعتماد عمومی
نظام مند نمودن فعالیت‌ها و اقدامات دستگاه‌های اجرایی از طریق بازخوردهای نتایج ارزیابی
تصحیح اهداف، سیاست‌ها، وظایف و برنامه‌های دستگاه‌های اجرایی و بررسی فلسفه وجودی آن‌ها با استفاده از نتایج به دست آمده از ارزیابی عملکرد و تدوین واقع بینانه آن‌ها
تشویق دستگاه‌هایی که عملکرد برتر داشته‌اند با استفاده از سازوکارهای مختلف و مناسب معرفی پنج دستگاه نمونه (در جشنواره شهید رجایی) که بالاترین رتبه را کسب نموده‌اند:
10- دادن تذکرات لازم به دستگاه‌ها در خصوص عملکرد ضعیف و غیرقابل قبول
تبصره- سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور موظف است اقدامات لازم را در خصوص اجرای موارد اشاره شده در ماده مذکور به عمل آورده و نتایج حاصله را به طور مستمر در قالب گزارشی به شورای عالی اداری ارائه نماید.
ماده 8- کلیه وزارتخانه‌ها، مؤسسات و شرکت‌های دولتی و مؤسسات و شرکت‌هایی که شمول قانون بر آن‌ها مستلزم ذکر نام است از جمله بانک‌ها، بیمه‌ها، شرکت‌های نفت، گاز، پتروشیمی و همچنین کلیه دستگاه‌هایی که به نحوی از انحا از بودجه عمومی استفاده می‌نمایند مشمول مفاد این آیین نامه می‌باشند.
ماده 9- ارزیابی عملکرد دستگاه‌های اجرایی کشور به صورت مستمر و سالانه انجام و گزارش آن هر سال توسط سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور تهیه و تنظیم و پس از سیر مراحل تأیید، تا پایان مردادماه سال بعد به رئیس جمهور ارائه می‌گردد.
ماده 10- سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور مسئول حسن اجرای این آیین نامه می‌باشد و کلیه دستگاه‌های اجرایی موظفند همکاری‌های لازم را به منظور اجرای صحیح و دقیق آن با سازمان یادشده به عمل آورند.
ماده 11- سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور موظف است حداکثر ظرف شش ماه نظام ارزیابی استراتژیک کشور را مبتنی بر شاخص‌های کلان و محوری و منطبق با استاندارهای جهانی، تهیه و به شورای عالی اداری ارائه نماید؛ تا بر آن اساس، امکان سنجش میزان موفقیت سیاست‌ها و جهت گیری‌های اساسی کشور در مقایسه با سایر کشورها میسر شود و بر آن مبنا گزارش‌های لازم برای سطوح مختلف تصمیم گیری کشور فراهم گردد.
محمدرضا عارف
معاون اول رئیس جمهور
منبع مقاله :
حقیقی کفاش، مهدی، اسماعیلی، محمدرضا، اکبری، مسعود؛ (1391)، ارزیابی عملکرد در سازمان‌های فرهنگی، تهران: مؤسسه‌ی انتشارات امیرکبیر، چاپ اول
