نویسنده: راضیه محمّدزاده
1. فرزندان خود را احترام کنید
باور کنید اگر خودمان در خانه به بچه‌ها شخصیت بدهیم فرزندانی برومند، لایق و شایسته، تحویل جامعه خواهیم داد همین درس را از زبان رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) بشنویم که فرمود:اَکرِموا اَولادَکم وَ اَحسِنوا آدابهم یغفر لَکم
فرزندان خود را گرامی بدارید و ادب و تربیت آنان را نیکو گردانید تا مورد مغفرت قرار بگیرید.
2) کمک به فرزند
چه قدر در کارها به آنها کمک می‌کنید چه اندازه به آنها نیکی و احسان می‌نمایید، ما باید در تعلیم و تربیت کودکان و نونهالان تلاش و کوشش کافی به خرج دهیم. بی‌شک کمک‌های اساسی و راهنمایی‌های اصولی ما، در مسائل مربوط به زندگی آنان، و در پی ریزی آینده‌ی درخشان برای نسل نو و در پیشرفت و موفقیت کودکان، بسیار مؤثر است.پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در این زمینه فرمود:
رحم‌الله امرء اعان ولده علی یره بالاحسان الیه و التالف له و تعلیمه و تادیبه
خدا بیامرزد پدر و مادری را که فرزندان خود را در کارهای خوب یاری کنند. بدین طریق که با آنان انس گرفته و به ایشان نیکی کنند و در تعلیم و تربیتشان بکوشند.
3) شدت عمل به هنگام لزوم
امام علی (علیه السلام) در این زمینه فرمود:اغترم بالشّدة حین لایغنی عنک الا الشّدة
ترجمه: هرگاه جز تندی و خشونت مفید واقع نشود حتماً روشن تند پیش بگیر و ناراحتی خشونت را بر خود هموار ساز.
4) نافرمان بار نیاورید
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در این زمینه فرمود:لعن الله والدین حملا ولد هما علی عقوقهما
خدا نیامرزد آن پدر و مادری را که با رفتارهای نسنجیده‌ی خویش فرزندان خود را به نافرمانی و عقوق وادار می‌سازند.
5) کودکان را تن پرور بار نیاورید
در این زمینه امام موسی بن جعفر (علیه السلام) فرمود:تستحب عرامة الصبی فی صغره لیکون حلیماً فی کبره
بهتر است کودکان را در خردسالی به کارهای نسبتاً سخت و دشوار وادار کنید تا شاید به هنگام بزرگ سالی صبور و بردبار باشند
6) آنچه نوجوان باید بیاموزد
در این زمینه امام علی (علیه السلام) فرمود:اولی الاشیاء ان یتعلمها الاحداث، الاشیائ التی اذا صاروا رجالاً احتاجوا الیها.
بهترین چیزی که نوجوانان باید یاد بگیرند، آن سلسله کارهایی است که به هنگام بزرگ‌سالی بدان نیازمند خواهند بود.
7) نوجوانان را دریابید
امام صادق (علیه السلام) به اهمیت این موضوع توجه داشته و چنین می‌فرماید:بادروا احداثکم بالحدیث قبل ان یسبقکم الیهم المرجثه المرجئه
پیش از آن که گمراهان و مغرضان نوجوانان شما را منحرف سازند و آنها را از دست شما بربایند به ایشان حدیث و مطالب مفید و آموزنده یاد دهید.
8) برنامه‌ی نماز
چنانچه علی (علیه السلام) در مورد نماز چنین دستور می‌دهد:علموا صبیانکم الصلّوه و خذوهم بها اذا بلغوا الحلم.
به بچه‌های خود نماز یاد دهید و هنگامی که به حد رشد رسیدند و بالغ شدند آنان را به انجام دادن آن وادار سازید.
9) ورزش‌های لازم
پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) خود به ما چنین دستور می‌دهد:علموا اولادکم السباحة و الرمایة.
به فرزندان خود شنا و تیراندازی یاد دهید.
10) باید انعطاف نشان داد
در این رابطه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:یقبل میسوره و یتجاوز عن معسوره و لا یرهقه و لا یحرق به.
آن چه از قدرت کودک برمی‌آید از او بپذیرد و از آنچه نتوانسته انجام دهد درگذرد و به او سخنان احمقانه نگوید و به سفاهت و حماقت نسبتش ندهد.
11) زیاد سخت‌گیر نباشید
چنانچه امام علی (علیه السلام) گوید:یسروا و لا تعسروا و خففوا و لا تثقلوا.
آسان بگیرید سخت گیر نباشید. بارهای مسئولیت را سبک کنید و سنگین ننمایید.
12) جوانان حساس‌ترند
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در این مورد فرمود:اوصیکم بالشبان خیرا فانهم ارق افئده.
در مورد جوانان جداً به شما سفارش می‌کنم، با آنان نیکو رفتار کنید چون دلشان بسیار نازک است و دارای احساسات رقیق می‌باشند.
13) اندرز در پیش مردم
علی (علیه السلام) به طور قاطع در این باره سخن می‌گوید:النصح بین الملاء تفریع.
اندرز و نصیحت کردن در میان مردم، احساسات لطیف انسان را جریحه‌دار می‌سازد و او را به بحران روحی عمیقی گرفتار می‌کند.
14) گوشزد نه سرزنش
گوشزد کردن و تذکر دادن لغزش‌های شخص خردمند، با رمز و کنایه، از سرزنش صریح و عتاب مستقیم مفیدتر و مؤثرتر است.15) زیاده روی در سرزنش
امام علی (علیه‌السلام) در این زمینه فرمود:الا فراط فی الملامة یشب نار اللجاجه.
زیاده روی در سرزنش و ملامت، آتش لجاجت و ستیزه خویی را دامن می‌زند.
16) دل نوجوان
امام علی (علیه السلام) فرمود:و انما قلب الحدث کالارض الخالیه ما القی فیها من شیء قبلته.
صفحه‌ی دل نوجوان هم چون زمین حاصل خیز و مستعدی است که هیچ گیاهی در آن نروییده و آماده‌ی هر نوع بذر افشانی است.
17) برابر نیستند
امام علی (علیه السلام) در این زمینه فرمودند:و لا یکونن المحسن و المسیء عندک بمنزلة سواء فان فی ذلک تزهیدا لاهل الاحسان فی الاحسان و تدریبا لاهل الا سائة علی الاسائة.
هرگز نیکوکار و بدکار در نزد شما یکسان و برابر نباشند چون این روش، نیکوکار را به کارش بی‌رغبت و نابکار را در عمل خویش تشویق و ترغیب می‌کند.
18) رفتار بر اساس عدالت
پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) با صراحت فرمود:اعدلوا بین اولادکم کما تحبون ان یعدلوا بینکم.
با فرزندان خود عادلانه رفتار کنید همان گونه که مایلید با شما به عدالت رفتار شود.
19) سخن نیکو و پاسخ نیکوتر
امام علی (علیه السلام) فرمود:اجملوا فی الخطاب تسمعوا جمیل الجواب.
با مردم نیکو سخن بگویید تا پاسخ نیکو و پسندیده بشنوید.
20) بهترین میراث
امام علی (علیه السلام) فرمود:خیر ماروث الا باء الابناء الادب.
بهترین میراث از پدران برای فرزندان ادب و تربیت نیکو است.
منبع مقاله :
محمّدزاده، راضیه، (1393)، مادر اگر این گونه می‌بود، تهران: منیر، چاپ پنجم
