مقدمه:
مسجد از نگاهی خانه خداست[۱] و از نگاهی دیگر، مجلس و جایگاه پیام آوران بزرگ الهی و خانه همه تقوا پیشگان است که: «المساجد المجالس الآنبیاء[۲]» «المساجد بیوت المتقین.[۳]..» مسجد متعلق به ذات پاکی است که سرچشمه تمامی عظمتها و بزرگیهاست: «و ان المساجد لله[۴]...» ساختن، تعمیر کردن و آبادان نگاه داشتن این جایگاه فرخنده، افزون بر آنکه نشان ایمان به شمار آمده، تنها در قلمرو صلاحیت مؤمنان خداجوی قرار گرفته است[۵]. ضرورت تلاش برای آبادانی و رونق این جایگاه ملکوتی تا بدانجاست که یکی از رازهای تشریح فریضه «جهاد» پاسداری از این پرستشگاه پر عظمت در برابر یورش حاکمان خود کامه و ستمگر است[۶]. تاریخ مسجد با تاریخ دین گره خورده است، مخصوصاً دین اسلام، که از شروع بعثت نبی مکرم (ص) حرکتها و تماس فعالیتها از مسجد صورت گرفته است که مسجد بعنوان پایگاه عبادت و یاد خداوند متعال و بعنوان پایگاه جهاد فکری و تعلیم و تعلم معارف اسلامی و همچنین بعنوان پایگاه تجمع نیروهای رزمنده و اعزام آنان به جبهه و جهاد و مرکز وحدت مسلمین و نمایش روح وحدت و یکپارچگی به دشمنان اسلام مورد استفاده قرار گرفته است. و در هر عصر و زمانی نقش خودش را در این راستا خوب ایفا کرده است. و حالا در عصر غیبت، در مسجد با اینکه همه وظایف مذکور را برای دین اسلام انجام میگیرد یک وظیفه مهم دیگری هم دارد، شکل و صورت میگیرد که آن همان نقش مسجد در زمینهسازی حضور امام زمان (عج) است، که مؤمنان در این کانون مقدس همه روزه با حضور در آن و به پا داشتن فریضه نماز در صفوفی منظم، پیوستگی و همبستگی خویش را به نمایش میگذارند و جامعه اسلامی را برای ظهور ولی عصر (عج) آماده میکنند و از این راه امیدهای واهی دشمنان پیدا و پنهان جامعه اسلامی را به یأس و نومیدی میکشانند، در این مساجد با خطرها و آفتهایی که اسلام و امت واحد اسلامی را تهدید میکند، آشنا میشوند، و برای رویارویی با این خطرها چارهای نو میجویند، تا زمینه ظهور امام زمان (عج) را فراهم کنند. در این مقاله به خلاصه از نقش مسجد در زمینهسازی ظهور امام زمان (عج) اشاره میشود. انشاءالله که مورد قبول درگاه الهی باشد.
کلیات
الف) معنای مسجد:مسجد واژهای عربی از ماده «سجد» میباشد که اسم مکان به معنای محل سجده است. زیرا سجده فرد اعلی و اکمل عبادت به شمار میرود، و نهایت خضوع در برابر خالق هستی است[۷]. مسجد خانه دوم هر مسلمان است. و تعلق به معبود دارد و خانه خداست. محل پرستش، نیایش و ارتباط با خالق یکتا، غنی و فقیر در آن یکسان است. اهمیت مسجد در شریعت مقدس بر کسی پوشیده نیست و مانند کعبه حرم است. و جنگ و قتال در آن حرام و احترامش بر همگان لازم است، مسلمانان نیز این دستور را از روح دیانت اسلام فهمیدهاند و بیشتر از هر چیز و هر جای دیگر به عمران و آبادانی و توسعه مسجد اهتمام میورزند، و به شکوه و عظمت آن میاندیشند که وجود مساجد مستحکم و با شکوه در سرزمینهای اسلامی دلیل بر این مطلب است، بعد از انقلاب اسلامی مساجد اهمیت دیگری اهمیت بیشتری یافت و فعالیتهای سیاسی، اجتماعی بخصوص نظامی در مسجد شکل گرفت و مردم از مسجد نهضت را شروع کردند و از آنجا انقلاب به ثمر رسید. پیش از انقلاب مسجد محل تجمع نیروهای مردمی گشت و جنگ به ادامه انقلاب بقاء بخشیدند و جنگ را اداره کردند و پشتیبانی کردند، امام خمینی (ره) نیز در این مورد فرمودند: مساجد سنگر است سنگرها را حفظ کنید[۸].
ب) ظهور امام زمان (عج):
ظهور یعنی ظاهر شدن امام زمان (عج) از پس پرده غیبت تا جهان را پر از عدل و داد کند. چنانچه از ظلم و جور پر شده است. منشأ ظهور امام زمان (عج) ظهور یک انسان کامل و الهی در همه ادیان به طور اعم و در اسلام به طور اخص از چنان تأکید و اهمیتی برخوردار است، که حتی مفتیان درباره حجاز درباره منکر مهدویت حکم ارتداد را جاری میکنند، لذا تنها مشکلی که وجود دارد معرفی یک شخص خاص میباشد که شیعه با اتکا به ادله و اسناد بسیاراین مهم را انجام داده است. اما آنچه که بعد از اثبات وجود حیات و نسبت آن حضرت حائز اهمیت است، اهداف و اعمال آن وجود مقدس دوران ظهور است. مخصوصاً در عصر ظهور مسجد چه نقشی در رابطه با ظهور دارند، که از روایات و احادیث در این مورد استفاده میشود.
ج) تاریخچه بحث:
تا به حال بحثهای زیادی در مورد زندگینامه وجود مقدس امام زمان (عج) شده و در مورد عصر ظهور کتابهای زیادی نوشته شده است و در مورد عصر غیبت و وظایف امت اسلام و مخصوصاً شیعیان کتابهایی نوشتهاند، اما در مورد اینکه مسجد در عصر ظهور چه نقشی دارد بحثی نشده است. و در مورد مسجد و اهمیت آن کتابهایی نوشتهاند اما در این موضوع بحث و تحقیقی مشاهده نکردهایم.
مسجد و مؤمنین
الف) مسجد مکان تربیت نیروهای مؤمن و مخلص:در این عصر ظهور، چون فتنهها زیاد میشود، فساد جهانگیر میشود تمامی مکانها در اثر این فتنهها و فسادها، آلوده میشوند، و کمتر مکن سالم در دنیا پیدا میشود. که محیط سالم داشته باشد. ما الان در جامعه خودمان همین وضع را مشاهده میکنیم که اکثر ارگانها و وزارتها و نهادها چقدر آلوده شدهاند. اما تنها مکانی که نسبت به سایر محیطها سالم میماند، محیط مقدس مسجد است. که از فتنهها و فسادها دور مانده است. و اگر کسی بخواهد در این عصر دین خود را حفظ کند و ایمان خود را تقویت کند و به درجه یقین برساند به نظر من این در مسجد میسر است و زمینه حرکت در مسیر دین در مسجد فراهم است. از طریق مسجد میشود راههای اطاعت خدا را شناخت و با زندگی رسول خدا (ص) و ائمه اطهار (ع) آشنا شد. تا انسان زندگی خود را رنگ و بوی اهل بیت بدهد. مؤمن مخلص به کسی میگویند که کارهایش برای جلب رضایت خدا و رسول خدا باشد و از خدا و رسولش و جانشینان بر حق ایشان اطاعت کرده باشد. رفتن به مسجد انسان را به این مقام راهنمایی میکند و در اثر مداومت رفتن به مسجد انسان به درجه عالی اخلاص و ایمان میرسد و حتماً این شخص از افرادی است که زمینهساز ظهور امام زمان (عج) میباشد، چون در مسجد تربیت یافتهاند. روایات هم اشاره به این مطلب دارند: قال رسول الله (ص): «ولامسی الی المسجد طاعه الله و طاعة الرسوله و من اطاع الله و رسوله ادخله الجنة مع الصدیقین و الشهداء و کان فی الجنة رفیق داود علیه السلام و له مثل ثواب داود علیه السلام[۹]» پس این محیط مسجد است که اثر تربیتی خاص دارد و انسان را به مقام صدیقین و شهدا میرساند و کسی که به این مقام برسد آن همان متقین و مخلصین هستند که این افراد در آخر الزمان هستند که زمینه ظهور امام زمان (عج) را فراهم و خودشان را برای جنگ با کفار در رکاب امام زمان (عج) آماده میکنند.
ب) مسجد و نیروهای مخلص و محبین اهل بیت (ع):
از صدر اسلام تاکنون افرادی کناررهبران دین بودهاند که از درجه اخلاص از همه مردم جامعه بالاتر و بهترین افراد باایمان نسبت به خدا و دین و از لحاظ یقین با فضیلتترین مردم بودند، وقتی ما تاریخ دین مقدس اسلام را مطالعه میکنیم اکثر پیروان حضرت رسول خدا (ص) و امامان معصوم (ع) از چنین ویژگی برخوردار بودند. تا اینکه در تاریخ زنده ماندهاند همچنانکه اهل بیت زنده هستند. و اگر هم حرکتی رسول خدا (ص) و حضرت علی (ع) به قصد تغییر و تحول در جامعه انجام داده و موفق شده با وجود چنین نیروهای مخلص بوده است. مثل: ابوذر عقاری، سلمان فارسی، مقداد، مالک اشتر، عمار، یاسر و.... که مخلصانه در خدمت حجت خدا در روی زمین، زمان خودشان بودند و مثل آنها هم نامشان در تاریخ بشریت زنده مانده است، و این سیر نشان دهنده این است که در عصر ظهور هم این چنین افرادی خواهند بود که زمینه ظهور حجت خدای زمان خودشان را فراهم خواهند کرد. اینها همان افرادی هستند که رسول خدا (ص) در یک حدیث فرمودند: «احسن الناس ایماناً وافضلهم یقیناً قوم یکون فی الآخر النهان لم یلحق التی و غابت عنهم حجتهم و امنو بسواء من البیاض» «بهترین مردم از لحاظ ایمان و با فضیلتترین مردم از لحاظ یقین قومی هستند که در آخر الزمان میآیند و پیامبری را ندیدهاند و حجت و امام آنها از ایشان غایب است اما به سیاهی روی کاغذ ایمان میآورند و عمل میکنند. قرآن هر چه گفته جامع عمل میپوشانند و احادیث هر چه دستور دادهاند زندگیشان را به گفته احادیث تنظیم میکنند.
ج) نیروهای مؤمن و مخلص زمینه سازان ظهور:
نیروهای مخلص و مؤمن وقتی زندگیشان را بر اساس دستورات قرآن و فرمایش معصومین تنظیم کردند، اینها جامعه را در سایه خودسازی و روش دیگرسازی متوجه حقایق احکام متعالیه اسلام خواهند کرد و چون اولین صفت متقین بنا به فرموده قرآن ایمان به غیبت است، «الذین یؤمنون بالخیب و یقیمون الصلوة...[۱۰].» چون اولین صفت متقین ایمان به غیبت، یعنی ایمان به جهان عالم غیب که گستردهتر از این جهان است، یکی از مصداقهای غیب و زندگی وجود مقدس امام زمان (عج) است که از اول با غیب گره خورده است تمامی مراحل و لحظات زندگی مبارک ایشان با غیب آمیخته است. تا اینکه به غیبت صغری و غیبت کبری میرسد، پس یکی از شرایط متقی بودن باید ایمان به امام غایب داشت و این امام را شناخت و جامعه را برای آمدن این امام غایب از نظرها، آماده کرد و این کارها را فقط متقین و مخلصین میتوانند انجام بدهند. انشاءالله این مؤمنین مخلص زمینه ظهور امام زمان غایب از نظر را فراهم خواهند ساخت و با مردم جهان با ایجاد امید در دلهایشان آن را امیدوار به ظهور حضرت حجه (عج) خواهند کرد.
مسجد و امکانات حلال
الف) امام زمان (عج) پذیرنده امکانات حلال:آنچه از روایات بدست میآید امکاناتی که از ما به امام زمان (عج) میرسد و خواهد رسید باید از پول حلال و پاک و طاهر باشد و در آخر الزمان و بعد از ظهور آنچه از زندگی ما و امکانات ما پاک و طاهر است امام زمان (عج) قبول خواهد کرد و آنچه آلوده به حرام باشد مورد قبول ایشان قرار نخواهد گرفت، این بر اساس فرمایش وجود مقدس امام زمان (عج) است که فرمودند: «و اما ما وصلتنا به فلا قبول عندنا الا لما طاب و طهر[۱۱]...» « اما آنچه را به ما رساندهای نزد ما پذیرنده نیست مگر آنچه که پاک و پاکیزه است»
ب) مردم مسجد را با مال حلال میسازند:
بنابر روایت بالا تنها انفاقها و بخششهایی مورد پذیرش قرار میگیرد که از راه حق بدست آمده و در راه حق نیز مصرف شود بنابراین در مورد اموالی که برای خرید زمین مسجد و یا تهیه دیگر لوازم و امکانات آن مصرف میشود مؤمنین بایستی ضمن اجتناب از مصرف پول و اموالی که دیگران به گونهای در آن دارای حق میباشند سعی کنند بخششها و انفاقهای خود به مسجد را از محل اموال حلال و طیب قرار دهند، زیرا مسجد کانون عبادت و بندگی مؤمنین محسوب میشود و این بنیان الهی بایستی از آغاز تا پایان با اموال حلال و طیب و بر پایه استوار تقوی پیریزی و تکمیل و تعمیر شود. و این حدیث هم دلالت بر این دارد که ساختن مسجدی ثواب دارد که با پول حلال ساخته شود. قال رسول الله (ص): «من بنی الله مسجداً یعبد الله فیه من مال حلال بنی الله له بیتاً فی الجنه من در و یاقوت[۱۲]» «هر کسی که از مال حلال مسجدی را بسازد که خداوند در آن عبادت شود خدای تعالی در بهشت خانهای از در و یاقوت برایش میسازند» پس مساجد باید از مال حلال ساخته شود. اکثر مساجد از پول برای ساختن آنها استفاده میکنند به علت اینکه اولاً: مردم در ساختن مسجد سعی میکنند که از عقیده پاک خود که این خانه خداست، استفاده کنند و سعی میکنند با این عقیده در ساختن مسجد شریک شوند. ثانیاً: در نتیجه پول حلال خود را برای ساختن مسجد میدهند. ثالثاً: با رضایت کامل و بدون هیچ گونه فشاری این پول را پرداخت میکند و رابعاً: بدون توقع این پول را پرداخت میکند و امید به ثواب از طرف خدا دارد پس اکثر مساجد با پول حلال ساخته میشوند.
ج) مساجدی که به دست امام زمان (عج) میرسند:
اکثر مساجد به دست مبارک امام زمان (عج) میرسند چون مسجد اولاً تنها مکانی است که کاربرد آن عوض نمیشود و فقط برای عبادت خداوند ساخته شده و همیشه هم در این راستا مورد استفاده قرار میگیرد وثانیاً کارهایی که برای تقریب به خدا و از روی اخلاص صورت گیرد باقی خواهند ماند و آثاری که با اخلاص ساخته شود و بنا نهاده شود ماندگار هستند به دست مبارک صاحب الامر در این دنیا خواهند رسید. مسجد یکی از بناهای مهم است که اگر با اخلاص ساخته شود به دست امام زمان (عج) خواهد رسید، آن بنا در حکومت امام زمان (عج) جزء مراکزی میباشند که برای مردم ارائه خدمت و مردم از آنها استفاده میکنند، به خاطر این در روایات ما تأکید شده است که باید مساجد را با اخلاص و نیت پاک ساخت. قال رسول الله (ص): «من بنی لله مسجداً لا یرید به ریاء و لا سمعة بنی الله له بیتاً فی الجنة[۱۳]» «هر کسی برای خدا مسجدی را بسازد و آن را برای ریا و خودنمایی به کار نبرد خدای تعالی در بهشت خانهای برای او بنا میکند» بنابر فرمایشهای روایت بنای مسجد ثواب خانه بهشت دارد، که از روی اخلاص ساخته شود، پس مسجدی که از روی اخلاص بنا شدهاند بدست ایشان خواهد رسید و امام زمان (عج) آن مساجد را آباد خواهند کرد تا مردم از آن مساجد برای عبادت خدا و رسیدگی به امور دینی و دنیایی استفاده خواهند کرد.
ارتباط مسجد با حکومت اسلامی
مسجد به عنوان یک نهاد سیاسی پر تحرک در جامعه اسلامی مطرح است، در شروع حکومت سیاسی دین اسلام و ابقاء آن حکومت اسلامی مسجد نقش مهمی ایفا کرده است مایههای سیاسی با مساجد آمیخته است. آن انسان که احکام و مقررات دینی با آمیزههای سیاسی همراه با همزاد است، مراکز اداره حکومت اسلامی در زمان حضور پیامبر (ص) در مدینه، مسجد میباشد و از مسجد حکومت تازه تأسیس اداره میشود، در این راستا سیره اهل بیت را مطالعه کرده و ارتباط مسجد با حکومت را میآوریم.الف) شروع حکومت اسلامی و اداره آن از مسجد:
وقتی سیره و زندگی پیامبر اسلام را بررسی میکنیم، در زمان سالهای آغازین مبعث پیامبر از مسجدالحرام به عنوان یک سنگر تبلیغی و ارتباطی در راستای پیشبرد رسالت خویش استفاده میکرد، با اینکه قریش و کفار برای ایشان سخت میگرفتند، اما هر وقت فرصت مییافتند در مسجدالحرام مذاکراتی را با برخی از هیئتها انجام میدادند[۱۴]. بعد از هجرت رسول خدا (ص) به مدینه و با ورود ایشان به مدینه بی درنگ مسجدالنبی بنا گشت و قلب فعالیتهای تبلیغی و فرهنگی و اجتماعی و سیاسی مسلمانان شد، این نهاد مقدس در حقیقت برای حیات سیاسی و اجتماعی و پیدایش تشکل سالمی در جامعه آنروز همچون قلبی تپنده بود، قضاوت و رسیدگی به دعاوی توسط پیامبر اسلام در مسجد صورت میگرفت، مذاکرات و گفتگوهای سیاسی حضرت با افراد و هیئتهای اعزامی از قبائل و طوایف گوناگون در مسجد انجام میگرفت و پیمان بیعت با تازه مسلمانان در مسجد منعقد میگشت[۱۵]. این برنامه در صدر اسلام موجب شد تا مسجد به عنوان مظهر اقتدار سیاسی حکومت اسلامی مطرح شود به گونهای که میتوان از مسجد به عنوان مهمترین نهاد حکومتی پیامبر (ص) یاد کرد.
ب) مسجد مرکز فعالیتهای حضرت علی (ع):
پس از رحلت رسول خدا (ص) با اینکه حضرت علی (ع) را نگذاشتند در صحنه جامعه، دین را هدایت کند اما با این حال شواهد تاریخی نشان میدهد که آن حضرت در دوران بیست و پنج ساله سکوت و برکناری از خلافت ظاهری برای بجای آوردن نماز در مسجد حضور مییافتند و در موارد لازم به پرسشهای علمی مسلمانان پاسخ میگفتند. از عمر بن خطاب نقل شده که در زمان خلافت خویش گفته است: «لا یفتین احد فی المسجد و علن حاضر» این سخن و گفتار دیگر از خود حضرت امیرالمؤمنین (ع) نشان میدهد، که ایشان در دوران حکومت خلفاء ستمگر مسجد را خالی نکرده و پیوسته برای پاسخگویی به مشکلات قضایی در مسجد حضور مییافتهاند. پس از آنکه حضرت علی (ع) خلافت ظاهری را بر دست گرفت، در آغاز از مردم در مسجد بیعت گرفت، وقتی مردم برای بیعت به خانه حضرت هجوم آورده بودند، ایشان به آنها فرمودند: «اکنون که این کار قرار است انجام گیرد باید در مسجد و پیش مردم باشد زیرا بیعت با من نباید مخفیانه انجام شود[۱۶]». مردم سخن حضرت را پذیرفتند و همه با هم به مسجد رفتند و با حضرت در مسجد بیعت کردند[۱۷]. حضرت علی (ع) در مدینه و پس از آن در کوفه در سطح وسیعتری از مسجد به عنوان مرکز تبلیغ معارف اسلامی و روشنگری مردم بهره میبردند، حتی کارهای قضاوت و امور جنگ و بعضی امور حکومتی را در مسجد انجام میدادند، آن حضرت بارها در مسجد مدینه و کوفه و گاه نیز در مسجد بصره به وعظ و سخنرانی پرداختند. بسیاری از خطبههای آن حضرت که اینکه در دسترس ما قرار دارد، در مسجد کوفه یا مسجدالنبی ایراد شده است[۱۸].
ج) مسجد و ظهور امام زمان (عج):
چنانچه دیدیم شروع و ادامه حکومت اسلامی در زمان رسول خدا از مسجد بوده و همچنین وصی بر حقش حضرت علی (ع) در مسجد حکومت را تشکیل داد و اداره حکومت هم از مسجد بوده، در این راستا معلوم است که شروع حکومت جهانی حضرت مهدی (عج) از مسجد خواهد بود. «بعضی روایات مؤید آن است که حضرت حجه (عج) در آغاز کار با اندکی از یاران ظهور میکند و از مسجدالحرام ظهورش شروع میشود[۱۹]». در این زمینه از امام باقر (ع) منقول است که فرمودند: «همانا قائم ما از راه کوه ذی طوبی با ۳۱۳ مرد به عدد رزمندگان جنگ بدر میآید تا اینکه به حجر الاسود تکیه داده و پرچم پیامبر (ص) را میافرازد[۲۰]». بنابراین روایت شروع نهضت جهانی حضرت مهدی (عج) از مسجدالحرام است. و از آنجا به دنیا پیام خواهد داد، و ندای ملکوتی انا المهدی را به گوش جهانیان خواهد رساند. و برای فتح جهان از مسجد شروع خواهد کرد.
د) مسجد و اداره حکومت امام زمان (عج):
آنچه از روایات به دست میآید حضرت مهدی (عج) اداره حکومت را از طریق مسجد کوفه ادامه خواهد داد، و مرکز حکومت خود را مسجد کوفه قرار خواهد داد، و آن مسجد را آباد کرده و مثل جدش علی بن ابیطالب (ع) بر مردم از مسجد کوفه حکومت عادلانه خود را شروع خواهد کرد. آنچه از روایات بدست میآید بعد از ورود به عراق، امام زمان (عج) به کوفه و نجف و کربلا وارد شده و انتخاب کوفه به عنوان پایتخت و پایگاه خود و ساختن مسجد جمعه جهانی در نزدیکی کوفه که طبق روایات دارای هزار در میباشد اقدام خواهد کرد[۲۱]. از امام صادق (ع) منقول است که فرمودند: «زمانیکه قائم ما قیام نماید زمین به نور الهی روشن و درخشان میگردد، به گونهای که مردم از پرتو خورشید بینیاز میشود و عمر مردان در زمان حکومت او چنان طولانی میشود که برای هر مرد هزار فرزند متولد شود، که در آنها دختر نباشد، وی در نجف مسجدی میسازد. که دارای هزار در است و خانههای کوفه به نهر کربلا و به حیره متصل گردد تا جائی که اگر کسی در روز جمعه در حالیکه بر آستری چابک و لاغر سوار و آهنگ آن دیار نماید، تا نماز جمعه را درک کند موفق نمیشود[۲۲]». اینکه در نجف مسجدی بسازد که دارای هزار در است، نشانه عظمت و آبادی مسجد کوفه را میرساند و هجوم مردم و سرعت سبقت گرفتن مردم برای رفتن به نماز جمعه پشت امام را فرازهای دیگر روایت میرساند که انسانها هر چقدر سریع بروند تا خود رابه نماز جمعه برساند، میبیند که از آنها هم افرادی جلوتر آمدهاند و مسجد را پر کردهاند و ممکن است ذکر هزار در کنار هم از وسعت و گستردگی مسجد باشد و از این مرکز دنیای جهان تشیع را رهبری خواهد کرد[۲۳]. و همچنین کوفه آن قدر گسترش مییابد تا به کربلا و حدود آبهای کربلا خواهد رسید و کربلا هم مرکز رفت و آمد مؤمنان خواهد شد و تمامی مساجد دیگر دنیا را آباد و محل اداره حکومت قرار خواهد داد.
ه) مساجد و حکومت امام زمان (عج):
از حرکت امام زمان (عج) معلوم است که در محل اداره حکومت به سیره پیامبر (ص) و جدش علی بن ابی طالب (ع) عمل خواهد کرد. هرجا مسجدی است آباد و مرکز اداره حکومت آن محل قرار خواهد داد. بنا به گفته بعضی روایات ظاهرمیشود که امام زمان (عج) بعد از کوفه به طرف قدس حرکت خواهد کرد، پس از فتح قدس و شکست دادن یهود، مسجد بیت المقدس را از نو خواهد ساخت. روایتی که درباره بنای قدس توسط امام مهدی (عج) آمده که از معصومین (ع) است میفرماید: «خلیفهای از بنی هاشم فرود میآید که زمین را از عدل و داد پر میکند و عبارت بیت المقدس را بگونهای میسازد که همانندش ساخته نشده باشد[۲۴]». اینکه زمین را از عدل و داد پر میکند این برای همه روشن است که تمامی ظالمین مخصوصاً یهودیهای هیونیزم که غده سرطانی ظلم و ناعدالتی در جهان هستند بدست توانای قدرتمند امام زمان (عج) از بین خواهند رفت. و جهان آرامش را توأم با عدالت خواهد دید و اینکه در قسمتی از روایت آمده عمارت بیت المقدس را بگونهای میسازد که همانندش ساخته نشده باشد. این مسجد عظیم را احیاء خواهد کرد. و از چنگال دژخیمان نجات خواهد داد و آباد کرد و اداره حکومت را از این مسجد ادامه خواهد داد. و از اینجا معلوم است تمامی مساجد دنیا که مهم هستند آباد خواهد کرد و آنها را برای استفاده مردم چنانچه در عصر رسول خدا (ص) و عصر حضرت علی (ع) بودند آماده خواهد کرد، و امور مردم را از این مکانها رسیدگی خواهد کرد.
مسجد در عصر ظهور
الف) اهل مسجد ایمن از بلاها:با توجه به انحرافات در دین افکار شیطانی که در آخرالزمان در جوامع اسلامی شیوع پیدا میکند و در اثر تهاجم فرهنگی مردم به فساد و انحرافات کشیده میشوند و موجب نزول بلاها و گرفتاریها و مشکلاتی در جامعه میشود بنا به فرمایش حضرت رسول اکرم (ص) اهل مسجد در امانند. ایشان میفرمایند: «اذا نزلت العاهات و الافات عوفی اهل المسجد[۲۵]» «هنگامی که مشکلات و بلاها (برای اهل زمین) نازل میشود اهل مساجد درامانند». با توجه به این حدیث اهل مسجد از انحرافات در امان هستند و افکار شیطانی در آنها اثر نخواهد کرد. و تهاجم فرهنگی را پاسخ داده و خودشان را نجات خواهند داد. و از فساد و انحرافات در امان خواهند بود. به خاطر همین دچار بلاها و گرفتاریها و مشکلات که در آخرالزمان پیش میآید نخواهند شد.
انواع بلاها:
چون مبارزه با نفس جهاد اکبر است در آخرالزمان مؤمنین باید شب و روز در جهاد اکبر باشند تا از انحرافات و تهاجمات فرهنگی در امان بمانند، این جهاد با رفتن به مسجد انجام میگیرد، انسان با رفتن به مسجد میتواند جهاد اکبر را به نحو احسن انجام دهد. احادیث ما بیان کننده همین موضوع هستند. قال رسول الله (ص): «الغدو و الدواج الی المساجد من الجهاد فی سبیل الله[۲۶]» «شب و روز به سوی مسجد شتافتن از اقسام جهاد کردن در راه خداست». با توجه به این روایت ما دو نوع جهاد داریم، جهاد اصغر و جهاد اکبر، جهاد اصغر همان جنگ با کفار و دشمنان خارجی است، اما جهاد اکبر جهاد و مبارزه با نفس اماره است و چون در آخرالزمان فتنهها از زمین و آسمان میبارد و انواع هجمههای شیطانی برای فریب انسان و انواع خواهشهای نفسانی در جامعه رواج پیدا میکند و هر کس بخواهد از این گرفتاریها در امان بماند، باید جهاد اکبر انجام دهد، بنابر روایت برای این جهاد بهترین جا و وسیله مسجد است که انسان در این زمان با رفتن به مسجد از این هجمهها و فریبهای شیطانی و خواهشهای نفسانی ایمن خواهد ماند.ب) مسجد و منتظران ظهور:
در اکثر مساجد افراد مؤمن به خدا و با تقوی جمع میشوند چون راه به دست آوردن ایمان را در مسجد مییابند و کسی هم اگر بخواهد با تقوی و متقی باشد باید در مسجد به این مقام برسد. به همین دلیل پیامبر اکرم (ص) میفرمایند: «ان المومن مجلسه مسجده[۲۷]» «همانا مجلس مؤمن مسجد است» مؤمن با نشستن در مسجد ایمان خود را تقویت میکند تا به حد اعلاء ایمان میرساند در جای دیگر رسول مکرم اسلام (ص) در مورد شخص متقی میفرمایند: «المسجد بیت کل تقی[۲۸]» «مسجد خانه هر پرهیزگاری است» انسان هر چقدر با مسجد انس گیرد از دنیای فانی دور شده پس به خدا نزدیک میشود. با تقوا میشود، اکثر انسانهای مؤمن و مخلص و با تقوا و پرهیزگار از سربازان مخلص امام زمان هستند که در مسجد پرورش یافتهاند و در دل مسجد به درجه اخلاص رسیدهاند، در صدف مسجد گوهر وجود را حفظ و پرورش دادهاند و به درجه اخلاص رساندهاند که آنها از لشکر مخلص امام زمان (عج) هستند. ایشان در روز جمعه آمادگی خودشان را به نمایش میگذارند، چون روز جمعه مؤمنین او غسل میکنند تا از گناهان ظاهری خود را پاک کنند و آماده عبادت دسته جمعی بزرگی میشوند که به تن خود لباس تقوی کردهاند برای اقامه نماز جمعه در مصلی جمع میشوند و همگی با هم به درگاه خداوند دست توبه و استغفار بلند میکنند و از خدا طلب تعجیل در فرج و ظهور آقا را میکنند، برای اینکه شروع ظهور امام زمان (عج) روز جمعه است و صبح شنبه بنابر روایات صدای ملکوتی امام به گوش همه خواهد رسید، پس این مؤمنین که در نماز جمعه شرکت کرده بودند آمادگی خود را برای لبیک گویی اعلام میکنند چون «نماز جمعه میعادگاه عاشقان است[۲۹]» وعده ظهور حجت خواهد رسید و در روز جمعه مؤمنین عهدی جدید با خدا برای حمایت از دین میبندند. در روایتی امام جعفر صادق (ع) از جدش رسول الله نقل کردهاند که: قال رسول الله (ص): «اف لکل مسلم لا یفرغ نفسه فی کل جمعه لامر دینه فیتعاهده و یسال عن دینه[۳۰]» «اف بر هر مسلمانی که در هر جمعه خود را برای کار دینش فارغ نمیسازد، تا با آن تجدید عهد کند و درباره آن سؤال نماید» اینکه تجدید عهد کند که در روایت آمده منظور تجدید عهد با خدا که ما در دین تو ثابت قدم و آمادهایم تا به حجت تو لبیک گوییم.
نتیجه:
منتظر ظهور امام زمان (عج) شدن از بهترین عبادتها به حساب میآید. قال رسول الله (ص): «افضل العبادة انتظار الفرج[۳۱]» بهترین عبادتها انتظار فرج است و محل عبادت هم مسجد است پس در مسجد هم باید منتظر امام زمان (عج) بشویم. نوعی عبادت انجام دادهایم و هر کس در عصر ظهور چنین زندگی داشته باشد. مانند کسی است که در راه دین شب و روز جهاد کرده است چون از وجود مقدس امام صادق (ع) روایت شده که فرمودند جدم حضرت علی (ع) فرمودند: «المنتظر لامرنا کالمتشحط بدمه فی سبیل الله[۳۲]» «کسی که در انتظار امر ما باشد مانند کسی است که در راه خدا در خون خود غلتیده است» پس منتظران واقعی کسانی هستند که هر لحظه آماده شهادت در راه دین هستند پس همان مؤمنین و متقین هستند که در مسجد تربیت یافتهاند و خودشان را به این مقام رساندند چون مخلصین و مؤمنین لبیک گوی امام زمان (عج) هستند. لشکر مخلص خدا امام زمان را یاری میکنند. اولین نیروهایی که وجود مقدس امام زمان (عج) را یاری میکنند و به ایشان لبیک میگویند نیروهای مخلص و مؤمنین هستند از روایات چنین بدست میآید که اول مخلصین درگاه الهی به امام لبیک میگویند و بعد از آنها مؤمنین هستند که به امام لبیک گویند. روایت است از وجود مقدس امام صادق (ع) که فرمودند: بعد از اینکه در بین رکن و مقام میایستد و به آواز بلند صدا میزند، ای جماعت نقبا وای خاصان و آنانکه خداوند شما را پیش از ظهور برای من ذخیره کرده است از صمیم دل و اطاعت کامل نزد من آیید». صدای مبارک آن حضرت در شرق و غرب عالم به آنها میرسد، بعضی از آنها در محراب به عبادت مشغول و بعضی در رختخواب خود میباشند، به همین یک صدا همه آواز مبارک او را میشنوند و دعوتش را اجابت کرده رو به مکه میآورند، زمانی بس اندک بقدر به هم زدن چشم همه آنان پیش او در بین رکن و مقام حاضر شوند.... نوری از آن نور که از مکه میتابد، به خانههای مؤمنان تابش نماید، دلهای آنان به تابش آن نور خرسند میشود اما شب متوجه ظهور نمیشوند اما صبح که شد خودشان در حالیکه پیش روی او ایستادهاند میبینند[۳۳]. اولاً نیروهای مخلص که از مسجد و تربیت یافتگان مسجد هستند و مؤمنین هم که از افراد منظم مسجدی هستند به آن وقت از سایه عبادت رسیدهاند و روایت گویای آن استکه انسانهای اهل مسجد مؤمن به خدای متعال میباشند. در حدیث دیگر از رسول خدا (ص) آمده: «هنگامیکه دیدید مردی بر رفت و آمد به مسجد مداومت میکند وی را مؤمن بدانید، خدای متعال میفرماید: تنها آنان که ایمان به خداوند دارند مساجد خدا را آباد میکنند[۳۴]. پس سعی کنیم در این عصر از مساجد بهرهبرداری خوبی کنیم و برنامههایی که مردم را به طرف خدا و دین خدا هدایت کند برنامهریزی کنیم تا بتوانیم در زمینهسازی ظهور از مسجد بهترین استفاده را بکنیم.منابع:
الحکم الزاهره، صابری یزدی علی رضا، مترجم: محمد رضا انصاری، چاپ اول، زمستان ۷۲، انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی.
داستانها و حکایتهای مسجد، نیشابوری غلامرضا، چاپ دوم ۱۲۷۷، انتشارات سید جمال الدین اسدآبادی
سیمای مسجد، نوبهار رحیم، چاپ دوم، پاییز ۷۶
نقش مسجد در جامعه اسلامی، محرمی، غلامحسین، چاپ اول ۱۳۷۹، انتشارات یمین
عصر ظهور، کورانی علی، مترجم: عباس جلالی، چاپ دوم زمستان ۶۹، انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی
بحارالانوار، مجلس: محمد تقی، انتشارات چاپخانه اسلامی (تهران)
کمال الدین و تمام النعمه، محمد ابن بابویه قمی، دارالکتب الاسلامیه
قصایل و آثار مسجد در احادیث و قرآن، عزیزی عباس، چاپ اول ۷۶، انتشارات
پی نوشت:
[۱] سوره نور، آیه ۳۶
[۲] مستدرک الوسائل، ج ۳، ص ۳۶۳، باب ۳
[۳] همان، ص ۳۶۲
[۴] سوره ص، آیه ۱۸
[۵] سوره توبه، آیه ۱۸
[۶] سوره حج، آیه ۴۰
[۷] محرمی، غلامحسن، نقش مسجد در جامعه اسلامی
[۸] صحیفه نور
[۹] مستدرک الوسائل، ج ۳، ص ۳۶۸
[۱۰] سوره بقره، آیه ۳
[۱۱] بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۸۸
[۱۲] کنز العامال، ج ۷، ص ۶۵۴
[۱۳] کنزالعمال، ج ۷، ص ۶۵۵
[۱۴] سیمای مسجد، ص ۲۱۸
[۱۵] سیمای مسجد، ص ۲۱۸
[۱۶] تاریخ طبرسی، ج ۶، ص ۲۲۳۸
[۱۷] داستانها و حکایتهای مسجد، ص ۱۲۹
[۱۸] سیمای مسجد، ص ۱۴۲
[۱۹] عصر ظهور، علی کورانی، ص ۲۱۵
[۲۰] بحار، ج ۵۲، ص ۳۰۶
[۲۱] عصر ظهور، علی کورانی
[۲۲] بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۲۲۰
[۲۳] کتاب عصر ظهور، علی کورانی، ص ۱۳۱۲
[۲۴] همان منبع، ص ۱۳۴۰
[۲۵] مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۲۲۶
[۲۶] کنزالعاما، ج ۷، ص ۶۴۸
[۲۷] وسائل الشیعه، ج ۳، ص ۵۰۹
[۲۸] شهاب الاخبار، ص ۲۳
[۲۹] حضرت امام خمینی (ره)
[۳۰] کافی، ج ۱، ص ۴، جامع الاحادیث شیعه، ج ۱، ص ۵۹، الحکم الزهره، ص ۲۹۵
[۳۱] کمال الدین و تمام النعمه، ج ۱، ص ۲۷۱
[۳۲] منتخب الاثر، ص ۴۹۶
[۳۳] بحار، ج ۱۳، ص ۱۹۰
[۳۴] مستدرک الوسائل، ج ۳، ص ۳۶۲، باب ۳، روایت ۱۸
