شرايط صحّت و قبولي عبادات(قسمت دوم)

ب) حضور قلب

توجه و حضور قلب از ديگر شرايط صحت عبادت است:
برخي از راه هاي كسب توجه و حضور قلب در عبادات عبارتند از:
1. توجه به عظمت خدا و تفكر در عبادت حضرت علي ـ عليه السّلام ـ مي فرمايد: «الا لاخير في عبادة ليس فيها تفكر؛ آگاه باشيد كه در عبادتي كه تفكر نباشد سودي نيست»[1]
2. توجه به لطف بي نهايت خدا نسبت به بندگانش.
3. پناه بردن به خدا از شر شيطان هاي جنّي و انسي.
4. توسل جستن به اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ.
5. داشتن حالت خشوع و خضوع.
و ....

4. شرط اقتصادي: اداي حق مردم

رسيدگي به نيازمندان و اداي حقوق محرومان به درجه اي از اهميت است كه گاهي قبولي عبادت بستگي به آن دارد. پرداختن زكات، يا داشتن درآمد مشروع، از اين نمونه هاست.
امام رضا ـ عليه السّلام ـ مي فرمايد: «من صلّي و لم يزك لم تقبل صلوته»[2] هر كس نماز بخواند ولي زكات (و ماليات اسلامي) نپردازد، نمازش قبول نمي شود.
در حديث ديگري علي ـ عليه السّلام ـ به كميل مي فرمايد:
هر گاه غذاي تو از راه حلال و درآمد صحيح نباشد، خداوند، تسبيح گفتن و شكر كردن تو را قبول نمي كند.[3]

5. شرط اجتماعي: خيرخواهي نسبت به ديگران

حفظ پيوندهاي اجتماعي و اخوّت ميان مسلمانان و روابط شايسته و نيكو ميان پيروان اسلام، اهميّت بسياري دارد. از اين رو، هر سخن و عملي كه به گسستن پيوندها و بهم زدن روابط خوب منجر شود نارواست، «غيبت»، «سوء ظن»، «بدخواهي»، «قطع رابطه»،‌ «بدخلقي» و ... از اوصاف و اعمالي هستند كه موجب قبول نشدن عبادت مي شوند.
رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرمود: «من اغتاب مسلماً او مسلمةً لم يقبل الله صلاته و لاصيامه اربعين يوماً و ليلةً الّا ان يغفر له صاحبه»[4]
كسي كه غيبت زن و مرد مسلماني را بكند، تا چهل روز نماز و روزه اش را خدا نمي پذيرد، مگر آنكه آن شخص، او را ببخشد.
و نيز، آن حضرت فرمود: «يا اباذر! اياك و هجران اخيك، فانّ العمل لايتقبّل مع الهجران»[5] اي ابوذر! از دوري و قطع رابطه با برادر ديني بپرهيز، چرا كه عمل اينگونه اشخاص پذيرفته نيست.
و امام صادق ـ عليه السّلام ـ مي فرمايد: «لا يقبل الله من مؤمن عملاً و هو مضمر علي اخيه سوءً»[6] هر مؤمني كه نسبت به برادر ديني اش، نيّت بدي داشته باشد، خداوند عمل او را قبول نمي كند.
و امام صادق ـ عليه السّلام ـ مي فرمايد: «انّ سوء الخلق يفسد العمل كما يفسد الخّل العسل»[7] بداخلاقي با مردم، چنان عمل را فاسد مي كند، كه سركه، عسل را.
نتيجه آنكه بدگويي از ديگران، نيّت سوء دربارة مردم، ترك دوستي، غيبت و امثال آن كه باعث سست شدن پيوندهاي اجتماعي مسلمانان مي شود، از موانع قبول شدن عبادات به حساب آمده است. و نمازگزار و اهل عبادت، بايد روابط ديني مستحكمي با بندگان خدا داشته باشد، تا پرستش هايش شايستگي قبولي را دارا باشند.

6. شرط خانوادگي: خوشرفتاري

آئين مقدس و متعالي اسلام، ميان عبادت و سياست و اخلاق و اجتماع، پيوندي منسجم ايجاد كرده است. در امور خانوادگي هم رعايت احترام و حقوق متقابل زن و شوهر را چنان مهم دانسته كه بي توجهي به آن گاهي باعث قبول نشدن عبادات مي گردد. و قطع پيوندهاي زميني، به قطع پيوند آسماني مي انجامد.
در اين زمينه پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرموده است: «من كان له امرئة توذيه لم يقبل الله صلاتها و لاحسنةً من عملها ... و علي الرّجل مثل ذلك»[8] هر كس زن بد رفتار و اذيت كننده اي داشته باشد، خداوند نماز و كارهاي نيك آن زن را نمي پذيرد. (مرد نيز همچنين است)
نه تنها بد رفتاري زن با شوهر يا برعكس، اين اثر را دارد، حتي نگاه خشم آگين به پدر و مادر هم مانع قبول عبادت است.
امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمود: «من نظر الي أبويه نظر ماقتٍ و هما ظالمان له لم يقبل الله له صلاةً»[9]
نماز فرزنداني كه با خشم به پدر و مادر خود نگاه مي كنند قبول نمي شود. گر چه والدين، نسبت به آنان كوتاهي و ظلمي كرده باشند.
آري ... وقتي ما از نردبان نماز، به معراج مي رويم كه پايه هاي آن، روي زمين محكمي باشد. ولي اگر روي يخ لغزنده يا زمين سست قرار داده شود، بالا رفتن را مشكل يا غير ممكن مي سازد. كمال معنوي در ساية‌ عبادات، آن هم با حسن رفتار و روابط شايستة اجتماعي حاصل مي شود. مسائل ديگري هم در روايات بيان شده كه مانع قبولي اعمال است، مانند شراب خوردن و غير آن. البته نبايد تصوّر شود كه حال كه خدا قبول نمي كند، پس نماز نخواند و روزه نگيرد و ... بلكه اينگونه روايات، نشان دهندة ضعف عمل و كم ارزشي آن به خاطر رفتار و خصلت هاي ناشايست عبادت كننده است.

نشان قبولي

قرآن، ثمرة نماز را، باز داشتن از فحشاء و منكر مي داند «إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ»[10]
و اين خاصيّت، مغز و محتواي اصلي نماز و نشان قبولي اعمال و عبادات است. هستة بي مغز، رشد نمي كند و ثمر نمي دهد. نماز بدون بازداشتن از بدي ها، همان عبادت بي محتواست.
امام صادق ـ عليه السّلام ـ در بيان اين نشانه، مي فرمايد: «مَنْ اَحَبّ اَنْ يَعْلَمَ اَقُبِلَتْ صَلاتُه اَمْ لَمْ تُقْبَل، فَلْينظُر هَلْ مَنَعتْهُ صَلاتُه عَنِ الْفَحشاءِ وَ المنكر؟ فَبقَدرِ ما ضَعَتْهُ قُبِلَتْ مِنه»[11]
هر كس دوست دارد بداند نمازش قبول شده يا نه، ببيند كه آيا نمازش او را از گناه و زشتي باز داشته يا نه؟ پس به هر قدر كه نمازش او را از گناه باز داشته، به همان اندازه نمازش قبول شده است.

پی نوشت

[1] . اصول كافي، ج 1، ص 36.
[2] . بحارالانوار، ج 96، ص 12.
[3] . سفينة البحار، ج 1، واژة «حلّ».
[4] . جامع السعادات، ج 2، ص 234.
[5] . مكارم الاخلاق، ص 554 (به نقل از الحياة، ج 1، ص 236).
[6] . اصول كافي، ج 2، ص 361.
[7] . اصول كافي، ج 2، ص 321.
[8] . وسائل الشيعه، ج 14، ص 116.
[9] . اصول كافي، ج 2، ص 349.
[10]. سورة عنكبوت، آية 45.
[11] . بحارالانوار، ج 82، ص 198.

منبع: پرتوي ازاسرارنماز