جنگ‌های نادر با عثمانی

ظهور نادر، شکست‌های قطعی عثمانی از ایران در شمال عراق

پس از پیروزی خردکننده‌ی شاه عباس کبیر بر نیروهای عثمانی در سال‌های آغازین قرن هفدهم، ترک‌ها تا 20 سال جرأت حمله به ایران را نداشتند تا آن که در 1630 با استفاده از ضعف حکومت مرکزی ایران همدان را گرفته و در 1653 شمال ایران را مسخر ساختند. در 1683 بغداد نیز در دست آن‌ها گرفتار شد. این فتوحات تا 100 سال کم و بیش در دست دولت‌های عثمانی بود و ایران را یارای بیرون کردن ترکان نبود.
ورود نادرشاه (طهماسب‌قلی) به عرصه‌ی سیاست ایران در اوایل قرن هجدهم، ناگهان اوضاع را تغییر داد و ایران به سرعت افغان‌ها و ازبک‌ها را قلع و قمع کرد و نادر در 1703 ترک‌ها را در غرب ایران موقتاً شکست داد اگرچه دخالت بی‌مورد شاه طهماسب، آخرین شاه واقعی صفوی، سبب شکست قوای ایران از ترک‌ها شد.

نبرد کرکوک

در 1733 نادر با سپاهی بزرگ به قصد تسخیر کرکوک و بغداد حرکت کرد. احمد پاشا مدافع ترک بغداد که شکست خود را نزدیک می‌دید ناگهان مطلع شد که سپاه عظیم عثمانی که از قسطنطنیه اعزام شده در اطراف کرکوک است. نادر 12 هزار نیروی خود را در دیوارهای اطراف بغداد گذاشت و با عمده قوای خود به سپاه عثمانی زد اما جنگجویان ینی‌چری میدان را خالی نکردند و ضربات سنگینی به ارتش نادر وارد کردند. در این نبرد سخت نادر مجروح شد و به سختی خود را از مهلکه به در برد.

شکست سردار عثمانی توپال پاشا

توپال پاشا از سرداران بزرگ قسطنطنیه بود که یک بار نادر را شکست داده و اکنون به دنبال شکست دوباره نادر بود. به ترک‌ها خبر رسیده بود که این سردار ایرانی طی سه ماه مجدداً سپاهی بزرگ را جمع آوری کرده و در کنار رودخانه‌ی دیاله 20 هزار سرباز عثمانی را شکست داده است. نبرد در اواخر 1733 آغاز شد و در نزدیکی کرکوک مجدداً سپاهیان دو کشور درگیر شدند که شکست این بار از آن توپال پاشا بود. وی جان خود را نیز در این نبرد بی‌حاصل از دست داد. نادر در 1735 ارتشی بزرگ فراهم کرد و قصد خارج کردن ارتش عثمانی را از شمال بین‌النهرین و قفقاز و داغستان کرد. او در این زمان در اوج قدرت بود و عثمانی را به وحشت انداخته بود. هنگامی که به سلطان عثمانی خبر رسید که نادر هم زمان چهار قلعه بزرگ تفلیس، ایروان، گنجه و فارس را تصرف کرده، وی فهمید که تعلل جایز نیست. بنابراین عظیم‌ترین سپاه شرقی خود را که مرکب از 70 هزار سوار و 50 هزار پیاده بود به جنگ نادر فرستاد. عبدالله پاشا، سردار ترک نادر، نیز با سپاه 80 هزار نفره خود در مراد تپه بلافاصله با سپاه بزرگ ترک درگیر شد. نبرد 200 هزار سرباز ایرانی و عثمانی با شدت بی‌سابقه‌ای ادامه یافت و در اواخر روز ناگهان دفاع سپاه عثمانی از هم پاشید و قتل عام بی‌رحمانه‌ای از لشکرهای شکست خورده آغاز شد. به گفته‌ فروغی نویسنده تاریخ ایران، 50 هزار سرباز ترک در این نبرد کشته شدند و پس از این شکست و مرگ سردار عثمانی، عبدالله پاشا، تفلیس و گنجه نیز تسلیم شده و ترک‌ها ایروان را هم چندی بعد تسلیم کردند. از این زمان به بعد سلطان شکست را در ایران پذیرفت و از کلیه‌ی متصرفاتش در منطقه صرف‌نظر کرد و تصمیم به امضای معاهده صلح با ایران گرفت.

نتیجه نبردهای نادر و عثمانی

شکست‌های عثمانی در عراق از نادر نه تنها راه تجاوزات ترک‌ها به ایران را کاملاً بست بلکه موقعیت آن‌ها را در عراق کنونی تضعیف کرد. پس از این شکست‌ها بازیگران گرجستان، قفقاز و دریای خزر تنها ایران و روسیه شدند و قدرت عثمانی در خاورمیانه عربی نیز فروکش کرد و تا 10 سال آن‌ها کاری به ایران نداشتند اگرچه نادر یک بار دیگر (سال 1745) ارتش بزرگ ترک را از میان برداشت و برای همیشه تهدید آن‌ها را منتفی ساخت.
منبع مقاله :
غفوری، علی؛ (1386)، 100 جنگ بزرگ تاریخ، تهران: هیرمند، چاپ دوم