نگاه ایران به سپر دفاع موشكي آمريكا در شرق اروپا
نويسنده:
منبع:
منبع:
این مطلب در میزگرد «سیاست آمریکا در توسعه سامانه دفاع موشکی در اروپا» در روز ۱۸ تیر ۱۳۸۶ در دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی ارائه گردید.
لهستان استقرار اين سامانه را فرصتي براي نزديكي بيشتر مناسبات خود با آمريكا مي داند، اما در عين حال درصدد گرفتن تضمين هايي در رابطه با كمك آمريكا به تقويت سامانه هاي پدافند هوايي لهستان، افزايش همكاري و تبادل اطلاعات امنيتي بين دو كشور و تلاش بيشتر واشنگتن براي تسكين نگراني هاي روسيه است. برادران كاچينسكي اعلام كرده اند آن ها به سپر دفاع ضد موشكي به دليل آن كه موجب امنيت بيشتر لهستان مي شود علاقمند هستند. جمهوري چك نيز همچون لهستان مي خواهد با پذيرش درخواست آمريكا، وفاداري خود را به اثبات برساند. از ديدگاه دولت جمهوري چك، احداث اين پايگاه در درجه اول پرستيژي براي چك است و مسايل امنيتي و اقتصادي آن در مراحل بعدي اهميت قرار دارند.
جمهوري لهستان و چك آمادگي خود را براي آغاز مذاكره در خصوص استقرار اين سامانه در خاك كشورهايشان اعلام نموده اند. هر چند انتظار مي رود روند اين مذاكرات و استقرار احتمالي اين سامانه چند سال به طول بيانجامد.
در اين زمينه دو ديدگاه مختلف مطرح شده است. عده اي از كارشناسان معتقدند اقدامات نظامي فرامنطقه اي آمريكا به صورت مستقيم يا غيرمستقيم عليه منافع ج.ا.ايران قابل تفسير است. بر اين مبنا استقرار سامانه دفاع ضدموشكي آمريكا در شرق اروپا حلقه اي ديگر براي تهديد ايران و همچنين گام ديگري براي تحكيم يك جانبه گرايي آمريكا است. لذا ضروري است براي مقابله با اين تهديد، اقداماتي چون توجه كشورهاي اروپايي به حساسيت حضور نظامي آمريكا در خاك اروپا، و توجه روسيه به خطر افزايش مانور نظامي آمريكا در نزديكي خاك اين كشور پي گيري شود.
البته اين كه موضوع استقرار سامانه دفاع موشكي عليه ايران تلقي مي شود از سوي تعدادي از كساني كه نمي خواهند اين مسأله تنشي در روابط روسيه با آمريكا و كشورهاي اروپايي پديد آورد هم مطرح شده است. مقامات آمريکايی بارها در مذاکرات خود با طرف های روسی، هدف اين سامانه را ايران و کره شمالی معرفی کرده اند.
وابسته نظامي سفارت لهستان در مسكو، «آنژي لواندوفسكي» هم در واكنش به اعتراضات عليه اين مسأله در روسيه، اظهار داشت «لهستان مسأله سامانه ضدموشكي در خاك خود را با توجه به تهديدات از سوي ايران يا كره شمالي بررسي مي كند.» وي طي يك كنفرانس مطبوعاتي در روز 6 فوريه در مسكو اظهار داشت «تهديد از سوي ايران ظرف 5-6 سال آينده وجود خواهد داشت.» به ادعاي وي ايران تا سال هاي 2010-2013 از موشك هاي بالستيك با برد بيش از 6 هزار كيلومتر برخوردار خواهد شد. البته مشخص است كه اين اظهارنظر براي رهايي از فشار مقابله روسيه عليه لهستان مطرح شده است.
عده اي نيز سعي دارند اين موضوع را با حساسيت نسبت به مسأله هسته اي ج.ا.ايران پيوند دهند. اين گروه معتقدند آمريكا مدتي است تلاش دارد تا پرونده هسته اي ايران را از موضوعي سياسي به موضوعي امنيتي تبديل كند. در جريان پيچيده شدن معادله هسته‌اي ايران، آمريكا در مورد تهديدات احتمالي عليه اروپا از سمت تهديدات موشكي ايران تبليغ و بزرگ‌نمايي می نمايد. اين تاكتيك براي افزايش وزن در كفه امنيتي موضوع هسته اي ايران تلقي مي شود.
در مقابل عده‌اي معتقدند برخلاف اظهارات مقامات آمريكايي، اين طرح در اصل به منظور كنترل بيشتر خاك روسيه، از نزديك ترين نقطه در اروپاي شرقي به اين كشور صورت مي گيرد و نه ترس از موشك هاي ميان برد ايران يا كره شمالي. آمريكا هم‌اكنون استقرار 18 سامانه دفاع موشكي در اختيار دارد كه از اين ميان، 16 سامانه در آلاسكا و 2 سامانه در كاليفرنيا مستقر هستند. طبق برنامه جديد پنتاگون تا سال 2013 تعداد اين سامانه‌ها بايد به 54 برسد: 40 سامانه در آلاسكا، 4 سامانه در كاليفرنيا، و 10 سامانه در لهستان؛ اين به معناي محاصره كامل روسيه است.
ضمن اين كه در باور اين عده از كارشناسان، آمريكا براي مقابله با ايران يا كره شمالي مي تواند از پايگاه هاي خود در نزديكي مرزهاي اين كشورها بهره ببرد و نيازي به احداث پايگاه موشكي در شرق اروپا ندارد. بر اين مبنا، مصلحت بر اين است كه ج.ا.ايران به صورت مستقيم در اين قضيه وارد عمل نشود. شايد از همين رو باشد كه آقاي لاريجاني، دبير شوراي عالي امنيت ملي جمهوري اسلامي ايران، طرح موضوع تهديد ايران براي اروپا در اين قضيه را «جوك سال» خواند. اين گفته مبتني بر اين واقعيت است كه تهران هيچ گاه اروپا را تهديد نكرده است.
در تأييد ديدگاه دوم، بسياري از سياست مداران اذعان كرده اند كه اين برنامه به صورت آشكاري روسيه را هدف قرار داده است؛ به عبارت ديگر اين مسأله، مسأله اي بين متحدان آمريكا و روسيه است و نه عليه ج.ا.ايران. نگاهي به مواضع تند مقامات روسيه عليه اين طرح نيز مؤيد همين ديدگاه است. روسيه با صراحت مخالفت خود را با اين طرح اعلام داشته و اين اقدام را تهديدي براي امنيت ملي روسيه و تلاش امريكا براي بر هم زدن تبادل قدرت در شرق اروپا مي داند. رئيس جمهور روسيه به پراگ و ورشو هشدار داد «اگر آن ها درخواست واشنگتن را بپذيرند، با پيامدهاي آن روبرو خواهند شد.» در واكنش هاي ديگر مقامات مسكو ماهيت اين پيامدها مشخص تر شد. مقامات كاخ كرملين تهديد كردند در صورت پذيرفتن اين طرح از سوي لهستان، تحريم هايي را عليه اين كشور اعمال خواهد كرد. روز 15 فوريه 2007 رئيس ستاد ارتش روسيه، «ژنرال يوري بالوژوسكي»، هم هشدار داد در صورتي كه لهستان در مورد استقرار بخشي از سامانه دفاع ضدموشكي آمريكا در خاك كشورش توافق نمايد، روسيه ممكن است با نصب موشك هاي كوتاه برد و ميان برد در كاليننگراد در صدد تلافي برآيد.
واكنش هاي روسيه تنها به اعتراض هاي جدي به لهستان و جمهوري چك محدود نماند و به بر هم خوردن توازن قوا در اروپا و آسيب به روابط مسكو و واشنگتن هم اشاره شد. وزير دفاع روسيه، «سرگئي ايوانف»، در اظهارات خود متذكر شد اين مسأله توازن قوا در اروپا را بر هم خواهد زد. وي اعلام كرد «اين طرح به همكاري ها ميان واشنگتن و مسكو ضربه وارد خواهد كرد و به خاطر اين طرح عدم توافق هاي زيادي ميان آمريكا و روسيه در شوراي امنيت سازمان ملل به وجود خواهد آمد.» اظهارات پوتين در اجلاس امنيتی مونيخ نيز دربرگيرنده چنين مضامينی بود.
به علاوه برخي از كشورهاي همسايه جمهوري هاي چك و لهستان نيز اين طرح را تهديدي عليه امنيت خود مي دانند و در اين خصوص ابراز نگراني كرده اند. از جمله مقامات بلاروس و اوکراين بارها مخالفت خود را با اين طرح اعلام داشته اند و اجراي اين نقشه ها را تهديدي براي امنيت ملي خود قلمداد کرده اند.
در اين زمينه هم دو ديدگاه مختلف مطرح شده است. عده اي بر اين باور هستند كه اين موضوع موجب تشديد اختلافات در درون اتحاديه و اختلافات دو سوی آتلانتيک می شود. اين گروه براي تأييد نظرات خود به اظهارنظرهاي برخي از شخصيت هاي اروپايي مخالف اين طرح استناد مي كنند.
از جمله آن كه رئيس جمهوري سابق فرانسه، «ژاك شيراك»، روز 9 مارس پس از حضور در اجلاس سران اتحاديه اروپايي گفت «طرح آمريكا مي تواند موجب تفرقه در اتحاديه اروپايي و بروز يك جنگ سرد جديد شود.» او گفت «ما بايد براي پرهيز از ايجاد تفرقه اي جديد در اروپا و يا بازگشت به نظام گذشته بسيار مراقب باشيم.»
نخست وزير اوكراين، «ويكتور يانكوويچ» هم با انتقاد از استقرار اين سامانه در اروپاي مركزي هشدار داده است كه «اروپا نبايد همانند دوره قبل از جنگ عراق مجدداً دچار تفرقه شود.»
در نيمه دوم ماه مارس، «ياپ هوپ شفر» دبيركل ناتو هم درباره تبعات منفي استقرار سامانه دفاع موشكي آمريكا در اروپا هشدار داد. وي در گفتگو با روزنامه «فايننشال تايمز» گفت استقرار اين سامانه مي تواند خطر جدايي و اختلاف بين اعضاي اين ائتلاف را ايجاد نمايد. وي افزود، برنامه آمريكا مي تواند با طرح هاي كنوني ناتو براي به كار انداختن يك سامانه پدافند موشكي تا سال 2010 تكميل شود.
جالب اين كه برخي از مقامات لهستاني هم براي توجيه موافقت خود از تضعيف ناتو سخن گفته اند. معاون وزير امور خارجه لهستان، «ويتولد واشچيکفسكي»، در اوايل ماه مارس اعلام كرد «ناتويي كه ورشو در سال 1999 به آن پيوست، ديگر اتحاد قابل اطميناني نيست و ورشو اطمينان دارد در صورت بروز رويارويي با روسيه تنها مي تواند روي كمك آمريكا حساب كند.» اين اظهارات در پارلمان لهستان نيز مورد حمايت قرار گرفت.
اما عده اي ديگر از كارشناسان معتقدند نبايد از نظر دور داشت كه اتحاديه اروپايي ظرفيت حل سياسي چنين بحران هايي را دارد. اگر از اختلافات در ميان مقامات كشورهاي اروپايي در اين خصوص هم سخن گفته مي شود، اكثر اعتراض ها متمركز بر دو محور «ضرورت گفتگو با روسيه در خصوص اين طرح» و «طرح اين موضوع در چارچوب ناتو» است. به برخي از اين اظهار‌نظرها توجه كنيد:
نماينده عالي اتحاديه اروپايي در امور سياست خارجي، «خاوير سولانا»، در اوايل مارس اعلام كرد «هر ملت اتحاديه اروپايي آزاد است تصميم بگيرد كه سامانه دفاع موشكي آمريكا را بپذيرد يا نپذيرد. لهستان و چك تهديدي براي هيچ كس نيستند.» در عين حال وي گفت «ما بايد تلاشمان را براي داشتن روابطي خوب و محكم با روسيه انجام دهيم.»
وزير خارجه لوكزامبورگ، «ژان اسلبورن»، با ابراز نگراني عميق خود از پايگاه هاي ضدموشكي آمريكا گفت «چنان‌چه ما روسيه را در حاشيه قرار دهيم، هيچ ثباتي در اروپا نخواهيم داشت … ما بايد كمك كنيم تا لهستان و جمهوري چك با موضع اروپايي همسو شوند.»
مقامات آلمان نيز اظهارنظرهاي مشابهي داشته اند. وزير امور خارجه آلمان، «فرانك والتراشتاين ماير» در انتقاد از طرح آمريكا در خصوص راه اندازي سامانه دفاع موشكي در شرق اروپا گفت «از آن جا كه محل استقرار موشك هاي مذكور در نزديكي مرزهاي روسيه است بهتر بود تا پيش از اجراي اين طرح با روسيه مشورت مي شد.» وزير دفاع آلمان، «فرانز ژوسف يونگ» هم در اوايل مارس پيشنهاد كرد «طرح استقرار سامانه دفاع موشكي آمريكا در شرق اروپا بايد بخشي از يك چارچوب گسترده تر ناتو باشد. اين طرح مي تواند در ائتلاف نظامي ناتو قرار گيرد.»
جالب اين كه سازمان ناتو در ابتدا امكان هرگونه مشاركت در مذاكرات آمريكا، لهستان و جمهوري چك در مورد طرح هاي واشنگتن براي استقرار سامانه دفاع ضدموشكي در اروپا را منتفي دانست. «جيمز آپاتورايي»، سخنگوي دبيركل ناتو، در 14 مارس به خبرنگاران گفت «مذاكرات آن ها دوجانبه است و ناتو هيچ نقشي در آن ندارد و هيچ تمايلي هم براي ايفاي نقش در آن ندارد.» اما پس از آن «ياپ هوپ شفر»، دبيركل ناتو، در اواخر ماه مارس در بروكسل اعلام كرد بر اين باور است كه استقرار هر نوع سپر دفاع موشكي در اروپا بايد تمام اعضاي ناتو را تحت پوشش خود قرار دهد. وي گفت «روند دخالت بيشتر ناتو در اين مسأله بايد با نشست هاي شوراي آتلانتيك شمالي با متخصصين دفاع موشكي از 26 كشور عضو تقويت شود.»
به علاوه روسيه از نظر تكنيكي با افزايش و استقرار موشك هاي بالستيك و موشك هاي چند كلاهكي و با موشك هاي رادارگريز، توانايي مقابله با اين طرح را دارد و مخالفت روسيه با اين طرح منجر به يك جنگ سرد جديد و مسابقه استراتژيك تسليحاتي همانند جنگ سرد نخواهد شد. «سرگئي ايوانف»، وزير دفاع اين كشور در اظهار‌نظري ابراز داشته است نيروهاي هسته اي استراتژيك روسيه به خودي خود، تضمين كننده امنيت تحت هر سناريويي مي باشند.
در صورت تحقق اين پيشنهاد، سپر موشكي در كنترل روسيه است، هر چند كه به پذيرش جمهوری آذربايجان نيز بستگي دارد. از اين رو عده اي اين پيشنهاد را تاكتيكي از سوي روسيه مي دانند تا بدين‌وسيله آمريكا را به واكنش مجبور نمايد. از ديدگاه روس‌ها، اگر قصد آمريكا، ايران است مي تواند در آذربايجان به هدف خود برسد؛ اما اگر روسيه را مدنظر دارد، پس ايجاد تجهيزات در اروپا و به ويژه اروپاي شرقي مي تواند موضوع ايران را در اين مسأله منتفي كند. اين پيشنهاد به تعبيري، هم نوعي همكاري و هم نوعي مچ‌گيري است. برخي از گفته‌هاي رئيس جمهور روسيه در پايان نشست گروه هشت نيز تأييد كننده همين باور است. وي در گفت‌و‌گو با خبرنگاران اظهار داشت «دوستان آمريكايي ما درصدد ايجاد يك سامانه دفاع موشكي در اروپاي شرقي عليه موشك‌هايي هستند كه عملاً وجود خارجي ندارد.»
نبايد از نظر دور داشت كه پيشنهاد روسيه به نوعي بار ديگر واكنش برخي كارشناسان در مورد احتياط در نزديكي به روسيه را برانگيخت. از اين منظر، با موضع‌گيري‌هاي روسيه بايد پيش‌بيني رفتارهاي بعدي اين كشور را هم عليه ايران داشته باشيم. نبايد از نظر دور داشت كه روسيه بر اساس منافع خود عمل مي‌كند و بارها هم‌پيمانانش را براي دست‌يابي به منافع عالي‌تر، قرباني سياست‌هاي خود نموده است.
البته پيشنهاد روسيه با مخالفت آمريكا و دبيركل ناتو روبرو شد. مقامات آمريکا در ابتدا اين پيشنهاد را جالب توصيف و اعلام كردند آن را بررسي خواهند كرد. اما در ادامه از رد اين پيشنهاد توسط آمريكا خبر داده شد. «هوپ شفر»، دبيركل ناتو نيز چنين طرحي را به دلايل فنی فاقد كارآيي در حفاظت اروپا در برابر حملات موشكي توصيف كرد. به گفته وي، تأسيسات راداري مستقر در جمهوري آذربايجان به دليل نزديکی نمي تواند به طور مؤثر موشك‌هاي پرتاب شده از سوي ايران و كره شمالي را ردگيري كند. اين دليل از سوی برخی کارشناسان بهانه تلقی می شود و باعث تقويت ايده تهديد اين سامانه عليه روسيه می شود.
بر همين اساس می توان پيش بينی نمود که اين سامانه در جهت رقابت های تسليحاتی روسيه و آمريکا در شرق اروپا مستقر شود و روسيه نيز همانند گذشته پاسخ خود را به اين مسأله با افزايش توانايي های نظامی نشان دهد.
طرح موضوع
لهستان استقرار اين سامانه را فرصتي براي نزديكي بيشتر مناسبات خود با آمريكا مي داند، اما در عين حال درصدد گرفتن تضمين هايي در رابطه با كمك آمريكا به تقويت سامانه هاي پدافند هوايي لهستان، افزايش همكاري و تبادل اطلاعات امنيتي بين دو كشور و تلاش بيشتر واشنگتن براي تسكين نگراني هاي روسيه است. برادران كاچينسكي اعلام كرده اند آن ها به سپر دفاع ضد موشكي به دليل آن كه موجب امنيت بيشتر لهستان مي شود علاقمند هستند. جمهوري چك نيز همچون لهستان مي خواهد با پذيرش درخواست آمريكا، وفاداري خود را به اثبات برساند. از ديدگاه دولت جمهوري چك، احداث اين پايگاه در درجه اول پرستيژي براي چك است و مسايل امنيتي و اقتصادي آن در مراحل بعدي اهميت قرار دارند.
جمهوري لهستان و چك آمادگي خود را براي آغاز مذاكره در خصوص استقرار اين سامانه در خاك كشورهايشان اعلام نموده اند. هر چند انتظار مي رود روند اين مذاكرات و استقرار احتمالي اين سامانه چند سال به طول بيانجامد.
استقرار سامانه دفاع موشكي در شرق اروپا و امنيت ملي جمهوري اسلامي ايران
در اين زمينه دو ديدگاه مختلف مطرح شده است. عده اي از كارشناسان معتقدند اقدامات نظامي فرامنطقه اي آمريكا به صورت مستقيم يا غيرمستقيم عليه منافع ج.ا.ايران قابل تفسير است. بر اين مبنا استقرار سامانه دفاع ضدموشكي آمريكا در شرق اروپا حلقه اي ديگر براي تهديد ايران و همچنين گام ديگري براي تحكيم يك جانبه گرايي آمريكا است. لذا ضروري است براي مقابله با اين تهديد، اقداماتي چون توجه كشورهاي اروپايي به حساسيت حضور نظامي آمريكا در خاك اروپا، و توجه روسيه به خطر افزايش مانور نظامي آمريكا در نزديكي خاك اين كشور پي گيري شود.
البته اين كه موضوع استقرار سامانه دفاع موشكي عليه ايران تلقي مي شود از سوي تعدادي از كساني كه نمي خواهند اين مسأله تنشي در روابط روسيه با آمريكا و كشورهاي اروپايي پديد آورد هم مطرح شده است. مقامات آمريکايی بارها در مذاکرات خود با طرف های روسی، هدف اين سامانه را ايران و کره شمالی معرفی کرده اند.
وابسته نظامي سفارت لهستان در مسكو، «آنژي لواندوفسكي» هم در واكنش به اعتراضات عليه اين مسأله در روسيه، اظهار داشت «لهستان مسأله سامانه ضدموشكي در خاك خود را با توجه به تهديدات از سوي ايران يا كره شمالي بررسي مي كند.» وي طي يك كنفرانس مطبوعاتي در روز 6 فوريه در مسكو اظهار داشت «تهديد از سوي ايران ظرف 5-6 سال آينده وجود خواهد داشت.» به ادعاي وي ايران تا سال هاي 2010-2013 از موشك هاي بالستيك با برد بيش از 6 هزار كيلومتر برخوردار خواهد شد. البته مشخص است كه اين اظهارنظر براي رهايي از فشار مقابله روسيه عليه لهستان مطرح شده است.
عده اي نيز سعي دارند اين موضوع را با حساسيت نسبت به مسأله هسته اي ج.ا.ايران پيوند دهند. اين گروه معتقدند آمريكا مدتي است تلاش دارد تا پرونده هسته اي ايران را از موضوعي سياسي به موضوعي امنيتي تبديل كند. در جريان پيچيده شدن معادله هسته‌اي ايران، آمريكا در مورد تهديدات احتمالي عليه اروپا از سمت تهديدات موشكي ايران تبليغ و بزرگ‌نمايي می نمايد. اين تاكتيك براي افزايش وزن در كفه امنيتي موضوع هسته اي ايران تلقي مي شود.
در مقابل عده‌اي معتقدند برخلاف اظهارات مقامات آمريكايي، اين طرح در اصل به منظور كنترل بيشتر خاك روسيه، از نزديك ترين نقطه در اروپاي شرقي به اين كشور صورت مي گيرد و نه ترس از موشك هاي ميان برد ايران يا كره شمالي. آمريكا هم‌اكنون استقرار 18 سامانه دفاع موشكي در اختيار دارد كه از اين ميان، 16 سامانه در آلاسكا و 2 سامانه در كاليفرنيا مستقر هستند. طبق برنامه جديد پنتاگون تا سال 2013 تعداد اين سامانه‌ها بايد به 54 برسد: 40 سامانه در آلاسكا، 4 سامانه در كاليفرنيا، و 10 سامانه در لهستان؛ اين به معناي محاصره كامل روسيه است.
ضمن اين كه در باور اين عده از كارشناسان، آمريكا براي مقابله با ايران يا كره شمالي مي تواند از پايگاه هاي خود در نزديكي مرزهاي اين كشورها بهره ببرد و نيازي به احداث پايگاه موشكي در شرق اروپا ندارد. بر اين مبنا، مصلحت بر اين است كه ج.ا.ايران به صورت مستقيم در اين قضيه وارد عمل نشود. شايد از همين رو باشد كه آقاي لاريجاني، دبير شوراي عالي امنيت ملي جمهوري اسلامي ايران، طرح موضوع تهديد ايران براي اروپا در اين قضيه را «جوك سال» خواند. اين گفته مبتني بر اين واقعيت است كه تهران هيچ گاه اروپا را تهديد نكرده است.
در تأييد ديدگاه دوم، بسياري از سياست مداران اذعان كرده اند كه اين برنامه به صورت آشكاري روسيه را هدف قرار داده است؛ به عبارت ديگر اين مسأله، مسأله اي بين متحدان آمريكا و روسيه است و نه عليه ج.ا.ايران. نگاهي به مواضع تند مقامات روسيه عليه اين طرح نيز مؤيد همين ديدگاه است. روسيه با صراحت مخالفت خود را با اين طرح اعلام داشته و اين اقدام را تهديدي براي امنيت ملي روسيه و تلاش امريكا براي بر هم زدن تبادل قدرت در شرق اروپا مي داند. رئيس جمهور روسيه به پراگ و ورشو هشدار داد «اگر آن ها درخواست واشنگتن را بپذيرند، با پيامدهاي آن روبرو خواهند شد.» در واكنش هاي ديگر مقامات مسكو ماهيت اين پيامدها مشخص تر شد. مقامات كاخ كرملين تهديد كردند در صورت پذيرفتن اين طرح از سوي لهستان، تحريم هايي را عليه اين كشور اعمال خواهد كرد. روز 15 فوريه 2007 رئيس ستاد ارتش روسيه، «ژنرال يوري بالوژوسكي»، هم هشدار داد در صورتي كه لهستان در مورد استقرار بخشي از سامانه دفاع ضدموشكي آمريكا در خاك كشورش توافق نمايد، روسيه ممكن است با نصب موشك هاي كوتاه برد و ميان برد در كاليننگراد در صدد تلافي برآيد.
واكنش هاي روسيه تنها به اعتراض هاي جدي به لهستان و جمهوري چك محدود نماند و به بر هم خوردن توازن قوا در اروپا و آسيب به روابط مسكو و واشنگتن هم اشاره شد. وزير دفاع روسيه، «سرگئي ايوانف»، در اظهارات خود متذكر شد اين مسأله توازن قوا در اروپا را بر هم خواهد زد. وي اعلام كرد «اين طرح به همكاري ها ميان واشنگتن و مسكو ضربه وارد خواهد كرد و به خاطر اين طرح عدم توافق هاي زيادي ميان آمريكا و روسيه در شوراي امنيت سازمان ملل به وجود خواهد آمد.» اظهارات پوتين در اجلاس امنيتی مونيخ نيز دربرگيرنده چنين مضامينی بود.
به علاوه برخي از كشورهاي همسايه جمهوري هاي چك و لهستان نيز اين طرح را تهديدي عليه امنيت خود مي دانند و در اين خصوص ابراز نگراني كرده اند. از جمله مقامات بلاروس و اوکراين بارها مخالفت خود را با اين طرح اعلام داشته اند و اجراي اين نقشه ها را تهديدي براي امنيت ملي خود قلمداد کرده اند.
استقرار سامانه دفاع موشكي در شرق اروپا و تشديد اختلافات دو سوی آتلانتيک
در اين زمينه هم دو ديدگاه مختلف مطرح شده است. عده اي بر اين باور هستند كه اين موضوع موجب تشديد اختلافات در درون اتحاديه و اختلافات دو سوی آتلانتيک می شود. اين گروه براي تأييد نظرات خود به اظهارنظرهاي برخي از شخصيت هاي اروپايي مخالف اين طرح استناد مي كنند.
از جمله آن كه رئيس جمهوري سابق فرانسه، «ژاك شيراك»، روز 9 مارس پس از حضور در اجلاس سران اتحاديه اروپايي گفت «طرح آمريكا مي تواند موجب تفرقه در اتحاديه اروپايي و بروز يك جنگ سرد جديد شود.» او گفت «ما بايد براي پرهيز از ايجاد تفرقه اي جديد در اروپا و يا بازگشت به نظام گذشته بسيار مراقب باشيم.»
نخست وزير اوكراين، «ويكتور يانكوويچ» هم با انتقاد از استقرار اين سامانه در اروپاي مركزي هشدار داده است كه «اروپا نبايد همانند دوره قبل از جنگ عراق مجدداً دچار تفرقه شود.»
در نيمه دوم ماه مارس، «ياپ هوپ شفر» دبيركل ناتو هم درباره تبعات منفي استقرار سامانه دفاع موشكي آمريكا در اروپا هشدار داد. وي در گفتگو با روزنامه «فايننشال تايمز» گفت استقرار اين سامانه مي تواند خطر جدايي و اختلاف بين اعضاي اين ائتلاف را ايجاد نمايد. وي افزود، برنامه آمريكا مي تواند با طرح هاي كنوني ناتو براي به كار انداختن يك سامانه پدافند موشكي تا سال 2010 تكميل شود.
جالب اين كه برخي از مقامات لهستاني هم براي توجيه موافقت خود از تضعيف ناتو سخن گفته اند. معاون وزير امور خارجه لهستان، «ويتولد واشچيکفسكي»، در اوايل ماه مارس اعلام كرد «ناتويي كه ورشو در سال 1999 به آن پيوست، ديگر اتحاد قابل اطميناني نيست و ورشو اطمينان دارد در صورت بروز رويارويي با روسيه تنها مي تواند روي كمك آمريكا حساب كند.» اين اظهارات در پارلمان لهستان نيز مورد حمايت قرار گرفت.
اما عده اي ديگر از كارشناسان معتقدند نبايد از نظر دور داشت كه اتحاديه اروپايي ظرفيت حل سياسي چنين بحران هايي را دارد. اگر از اختلافات در ميان مقامات كشورهاي اروپايي در اين خصوص هم سخن گفته مي شود، اكثر اعتراض ها متمركز بر دو محور «ضرورت گفتگو با روسيه در خصوص اين طرح» و «طرح اين موضوع در چارچوب ناتو» است. به برخي از اين اظهار‌نظرها توجه كنيد:
نماينده عالي اتحاديه اروپايي در امور سياست خارجي، «خاوير سولانا»، در اوايل مارس اعلام كرد «هر ملت اتحاديه اروپايي آزاد است تصميم بگيرد كه سامانه دفاع موشكي آمريكا را بپذيرد يا نپذيرد. لهستان و چك تهديدي براي هيچ كس نيستند.» در عين حال وي گفت «ما بايد تلاشمان را براي داشتن روابطي خوب و محكم با روسيه انجام دهيم.»
وزير خارجه لوكزامبورگ، «ژان اسلبورن»، با ابراز نگراني عميق خود از پايگاه هاي ضدموشكي آمريكا گفت «چنان‌چه ما روسيه را در حاشيه قرار دهيم، هيچ ثباتي در اروپا نخواهيم داشت … ما بايد كمك كنيم تا لهستان و جمهوري چك با موضع اروپايي همسو شوند.»
مقامات آلمان نيز اظهارنظرهاي مشابهي داشته اند. وزير امور خارجه آلمان، «فرانك والتراشتاين ماير» در انتقاد از طرح آمريكا در خصوص راه اندازي سامانه دفاع موشكي در شرق اروپا گفت «از آن جا كه محل استقرار موشك هاي مذكور در نزديكي مرزهاي روسيه است بهتر بود تا پيش از اجراي اين طرح با روسيه مشورت مي شد.» وزير دفاع آلمان، «فرانز ژوسف يونگ» هم در اوايل مارس پيشنهاد كرد «طرح استقرار سامانه دفاع موشكي آمريكا در شرق اروپا بايد بخشي از يك چارچوب گسترده تر ناتو باشد. اين طرح مي تواند در ائتلاف نظامي ناتو قرار گيرد.»
جالب اين كه سازمان ناتو در ابتدا امكان هرگونه مشاركت در مذاكرات آمريكا، لهستان و جمهوري چك در مورد طرح هاي واشنگتن براي استقرار سامانه دفاع ضدموشكي در اروپا را منتفي دانست. «جيمز آپاتورايي»، سخنگوي دبيركل ناتو، در 14 مارس به خبرنگاران گفت «مذاكرات آن ها دوجانبه است و ناتو هيچ نقشي در آن ندارد و هيچ تمايلي هم براي ايفاي نقش در آن ندارد.» اما پس از آن «ياپ هوپ شفر»، دبيركل ناتو، در اواخر ماه مارس در بروكسل اعلام كرد بر اين باور است كه استقرار هر نوع سپر دفاع موشكي در اروپا بايد تمام اعضاي ناتو را تحت پوشش خود قرار دهد. وي گفت «روند دخالت بيشتر ناتو در اين مسأله بايد با نشست هاي شوراي آتلانتيك شمالي با متخصصين دفاع موشكي از 26 كشور عضو تقويت شود.»
به علاوه روسيه از نظر تكنيكي با افزايش و استقرار موشك هاي بالستيك و موشك هاي چند كلاهكي و با موشك هاي رادارگريز، توانايي مقابله با اين طرح را دارد و مخالفت روسيه با اين طرح منجر به يك جنگ سرد جديد و مسابقه استراتژيك تسليحاتي همانند جنگ سرد نخواهد شد. «سرگئي ايوانف»، وزير دفاع اين كشور در اظهار‌نظري ابراز داشته است نيروهاي هسته اي استراتژيك روسيه به خودي خود، تضمين كننده امنيت تحت هر سناريويي مي باشند.
بررسي پيشنهاد روسيه براي استفاده از پايگاه هاي موشكي در همسايگي ايران
در صورت تحقق اين پيشنهاد، سپر موشكي در كنترل روسيه است، هر چند كه به پذيرش جمهوری آذربايجان نيز بستگي دارد. از اين رو عده اي اين پيشنهاد را تاكتيكي از سوي روسيه مي دانند تا بدين‌وسيله آمريكا را به واكنش مجبور نمايد. از ديدگاه روس‌ها، اگر قصد آمريكا، ايران است مي تواند در آذربايجان به هدف خود برسد؛ اما اگر روسيه را مدنظر دارد، پس ايجاد تجهيزات در اروپا و به ويژه اروپاي شرقي مي تواند موضوع ايران را در اين مسأله منتفي كند. اين پيشنهاد به تعبيري، هم نوعي همكاري و هم نوعي مچ‌گيري است. برخي از گفته‌هاي رئيس جمهور روسيه در پايان نشست گروه هشت نيز تأييد كننده همين باور است. وي در گفت‌و‌گو با خبرنگاران اظهار داشت «دوستان آمريكايي ما درصدد ايجاد يك سامانه دفاع موشكي در اروپاي شرقي عليه موشك‌هايي هستند كه عملاً وجود خارجي ندارد.»
نبايد از نظر دور داشت كه پيشنهاد روسيه به نوعي بار ديگر واكنش برخي كارشناسان در مورد احتياط در نزديكي به روسيه را برانگيخت. از اين منظر، با موضع‌گيري‌هاي روسيه بايد پيش‌بيني رفتارهاي بعدي اين كشور را هم عليه ايران داشته باشيم. نبايد از نظر دور داشت كه روسيه بر اساس منافع خود عمل مي‌كند و بارها هم‌پيمانانش را براي دست‌يابي به منافع عالي‌تر، قرباني سياست‌هاي خود نموده است.
البته پيشنهاد روسيه با مخالفت آمريكا و دبيركل ناتو روبرو شد. مقامات آمريکا در ابتدا اين پيشنهاد را جالب توصيف و اعلام كردند آن را بررسي خواهند كرد. اما در ادامه از رد اين پيشنهاد توسط آمريكا خبر داده شد. «هوپ شفر»، دبيركل ناتو نيز چنين طرحي را به دلايل فنی فاقد كارآيي در حفاظت اروپا در برابر حملات موشكي توصيف كرد. به گفته وي، تأسيسات راداري مستقر در جمهوري آذربايجان به دليل نزديکی نمي تواند به طور مؤثر موشك‌هاي پرتاب شده از سوي ايران و كره شمالي را ردگيري كند. اين دليل از سوی برخی کارشناسان بهانه تلقی می شود و باعث تقويت ايده تهديد اين سامانه عليه روسيه می شود.
بر همين اساس می توان پيش بينی نمود که اين سامانه در جهت رقابت های تسليحاتی روسيه و آمريکا در شرق اروپا مستقر شود و روسيه نيز همانند گذشته پاسخ خود را به اين مسأله با افزايش توانايي های نظامی نشان دهد.
ضرورت اصلاح تصوير ايران؛ اصل بنيادين قضيه
