حافظ، نقطه ي وصل شعر و شعور

شعر حافظ به ايران منحصر نشد بلكه در مدتي كوتاه به فراسوي مرزها راه و رواج يافت. پس از ايران بيش ترين رواج و رونق اشعار و انديشه هاي حافظ در شبه قاره بود. اين نكته را مي توان از شمار نسخه هاي خطي و شرح هايي كه بر ديوان حافظ نگاشته شده و ترجمه هايي كه انجام شده به دست آورد.
در منطقه پنجاب شرح هاي مختلفي بر ديوان حافظ نگاشته شده كه مهمترين آن ها مرج البحرين است كه نشانگر رويكرد فراوان حافظ پژوهان اين منطقه به اوست.
حافظ در بين شعراي اردو زبان نفوذ فراوان داشته است به گونه اي كه اهل ادب از تعابير حافظ در اشعار خويش بهره برده اند. تعابير عرفاني و ادبي و اشاراتي كه حافظ به كار برده و يا سبك و سياق آن در آثار نظم و نثر اديبان اردو زبان و يا پارسي گويان مشاهده مي شود كه در اينجا براي اختصار و براي ياد كرد علامه اقبال به 3 مورد اشاره مي گردد :
حافظ چنين مي سرايد :
و اقبال نغمه سر مي دهد :
و در جاي ديگر حافظ مي گويد :
و اقبال مي گويد :
و اين مورد كه بسيار زيبا و شيرين است ،گويا اقبال در پاسخ حافظ آن را سروده است:
حافظ مي گويد :
و اقبال چنين مي گويد :
دو تن از سلاطين ادب دوست هند (شبه قاره) از حافظ براي ديدار و اقامت دعوت مي كنند. حافظ با اين كه اهل سير و سياحت ظاهري نبوده و بيش تر مايل بوده كه با پاي دل به سير و سياحت بپردازد, اما دعوت آن ها را مي پذيرد و مصمم مي شود به اين منطقه (شبه قاره) سفر كند ولي مشكلاتي پديد مي آيد و دريا طوفاني مي شود و حافظ از اين مسافرت منصرف مي گردد.
نكته مهم اين است كه شعر حافظ در زمان خودش به شبه قاره رسيد و در آن زمان بسياري از ادب دوستان و هنر پروران او را مي شناخته اند و علاقمند بودند كه بدون واسطه از گفتار نغز و شيرين او بهره ببرند. از اين رو براي دعوت از او اقدام كرده اند.
محمود شاه بهمني و سلطان غياث الدين فرزند سلطان اسكندر بنگالي از او دعوت كردند و اين شعر معروف :
اشاره به همين نكته دارد كه شعر حافظ محدود به سرزمين و وطن او نبوده است. سلطان جلال الدين محمد اكبر از سلسله تيموري و همچنين جهانگير و همسر ايراني الاصل او (نورجهان) نيز به اشعار حافظ علاقه زيادي داشتند.
اشعارحافظ افزون بر ايران و آسياي ميانه و شبه قاره, به اروپا نيز راه يافت.
گوته آلماني تحت تاثير شخصيت و اشعار حافظ قرار مي گيرد و مي گويد :
’’ اي كاش من در زمان حافظ بودم و او را درك مي كردم ‘‘ و سپس خطاب به حافظ مي گويد :
اگر من نتوانستم در اين دنيا تو را ببينم, اما در روز حشر از خدا مي خواهم ديدار ما را فراهم كند, تا بتوانم در كنار تو باشم و از ديدگاه ها و سخنان ارزشمند و شيرين تو بهره ببرم.
آري, وقتي خلوص نيت، تعهد ، مهارت ، دانش ، لطافت ، ظرافت ، شعر و شعور باهم همراه شوند و بياميزند،اين گونه بر ذهن ها و دل ها اثر مي گذارد.
حافظ يك عالم و عارف و در عين حال يك رند خراباتي است و به گونه اي سخن گفته كه هر كس شيفته عشق مجازي است, دواي درد خويش را در آن مي جويد و هر كس اهل دل و به دنبال سير و سلوك و عرفان و معرفت و عشق حقيقي است, مي تواند از مضامين بلند و محتواي والاي اشعار او بهره جويد و هر دو مي توانند برخوان گسترده حافظ بنشينند. و حتي كسي كه شيفته عشق مجازي است با نفس دلكش حافظ به عشق حقيقي رهنمون شود و از فرش به عرش راه يابد.
شعر حافظ نه فقط بين ما زميني ها رواج يافت بلكه به گفته خود حافظ اهل آسمان و فرشتگان نيز در جاذبه سخن او قرار گرفته اند :
نواي دلپذير غزل حافظ ترنم زندگي است.
غزل حافظ، غزال تيزتك و چالاكي است كه با شتاب و ظرافت و دقت، حركت و اميد و وصال را در چمنزار زندگي معني مي كند.
واژه هاي نمادين و عارفانه او داستان عشق و پرستش را به توصيف مي نشيند.
شعر توام با شعور حافظ مرهون انس و الفت او با قرآن است.
حافظ سرآمد غزلسرايان و عارفان رند خراباتي و عاشقان پاكباخته اي است كه :
حافظ يك فرد نيست, بلكه يك جريان زنده و پويا در عرصه فرهنگ و هنر و انديشه و عرفان است كه از چشمه سار زلال ايمان و معرفت و هنر و ادب اسلامي و ايراني مايه مي گيرد.
اين چشمه جوشان به كوثر نبوي (صلی الله علیه و آله و سلم) متصل است و تا امتداد‌ جاودانگي, جاري و ساري است:
زبان حافظ كه همان زبان آهنگين و موزون و غني و زيباي فارسي است, زبان فرهنگ و اصالت و تمدن و هنر و ادب و تاريخ اسلام و ايران است :
زبان حافظ، زبان عرفان و معرفت است و شعر برخاسته از شعور او شعار بالندگي و پايندگي است:
بزرگداشت حافظ، نكوداشت ادب و هنر و گراميداشت فرهنگ گرانسنگ اسلام و ايران و توجه به خود آگاهي و هويت حقيقي است.
مآخذ:
1- ديوان خواجه شمس الدين محمد حافظ شيرازي
2- كليات (فارسي) علامه محمد اقبال
3- مسلمانان هند بريتانيا (پي . هاردي) THE MUSLIMS OF BRITISH INDIA. P. HARDY
منبع: برگرفته ازبانک مقالات فارسي